اردن؛ رقیب جدید ایران در عراق

رویداد۲۴ بعد از ظهر روز یکشنبه گذشته، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در رأس یک هیئت بلندپایه سیاسی و اقتصادی برای یک سفر چهار روزه وارد عراق شد و با مقامات این کشور پیرامون مسائل گوناگون دیدار و گفتگو کرد.

اما همزمان با ظریف، دو مقام عالی‌رتبه خارجی دیگر در عراق حضور دارند. ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، که روز دوشنبه وارد بغداد شده بود، امروز بغداد را به مقصد نجف ترک کرد. مقام دومی، که سفر او قابل توجه است، عبدالله دوم، پادشاه اردن، است.

روز دوشنبه، یک روز پس از ظریف، ملک عبدالله در اقدامی که در ۱۰ سال اخیر بی‌سابقه بود، به بغداد رفت و با رهبران عراق گفتگو‌هایی انجام داد که، بنا به گفته برخی ناظران، رقابت اردن و ایران برای افزایش نفوذشان در عراق را نشان داد.

اردن در سال گذشته میلادی، با تظاهرات معیشتی ادامه‌داری مواجه شد. مردم در اعتراض به افزایش قیمت‌های کالا‌های اساسی به خیابان‌های امان و چند شهر دیگر ریختند و سرانجام پادشاه این کشور را به تغییر دولت وادار کردند. عمر الرزاز، اقتصاددان سابق بانک جهانی و فارغ‌التحصیل دانشگاه هاروارد، به نخست‌وزیری اردن رسید. از آنجا که اردن منابع طبیعی محدودی دارد، الرزاز، گسترش روابط تجاری اردن با عراق را وجهه همت خود قرار داد.

او کمتر از یک ماه پیش، به بغداد سفر کرده بود و اکنون پادشاه اردن هم به عراق سفر کرده است. این سفر‌ها در حالی انجام می‌شود که عراق، از سوی آمریکا، با فشار‌های فزاینده‌ای برای قطع روابط تجاری با ایران مواجه است. آمریکایی‌ها با وجود اینکه به عراق در زمینه واردات گاز طبیعی از ایران معافیتی چندماهه داده‌اند، اما همچنان بر قطع روابط تجاری بغداد و تهران اصرار می‌کنند. در سفر اخیر مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، به عراق بار دیگر مسئله تحریم‌های ایران بین مقامات آمریکایی و عراقی مطرح شد.

آمریکا امیدوار است که عراق به جای تجارت با ایران با سایر همسایگانش، مانند اردن و عربستان و کویت، دادوستد کند. تابستان گذشته پس از بروز مشکلاتی در صادرات برق ایران به عراق، مقامات عراقی، تحت فشار آمریکایی‌ها، برای واردات برق از عربستان و کویت گفتگو‌هایی با همتایان‌شان در این کشور‌ها انجام دادند. اما همچنان جایگزین سریعی برای گاز طبیعی ایران، که برای تامین سوخت نیروگاه‌های برق عراق ضروری است، پیدا نشده است.

منابع عراقی، بدون ارائه جزئیات بیشتر، اعلام کرده‌اند که ملک عبدالله در بغداد بر مسائل نفت، انرژی و مرزی تمرکز خواهد کرد. دو هفته پیش، الرزاز و همتای عراقی‌اش، عادل عبدالمهدی، در بغداد ۱۵ توافقنامه اقتصادی امضا کردند. از جمله این توافقات، بازگشایی گذرگاه مرزی «الکرامه- طریبیل» است که به موجب آن مقرر شد محموله‌های مواد غذایی فاسدشدنی، از دوم ژانویه ۲۰۱۹ بین دو کشور تردد کنند. علاوه بر این، مقرر شد که تجارت بین دو کشور شامل همه کالا‌ها شود. از همین تاریخ، عراق برخی از کالا‌های اردنی را از تعرفه‌های گمرکی معاف کرد.

نخست وزیران اردن و عراق درباره متصل شدن شبکه برقی دو کشورشان نیز توافقاتی امضا کردند.

عراق یکی از بازار‌های عمده صادرات مواد غذایی و سایر کالا‌های ایرانی است. اما تحریم‌ها آمریکا علیه ایران، بواسطه سخت‌تر کردن دادوستد بین ایران و عراق، زمینه گسترش تجارت عراق با سایر کشور‌های همسایه را فراهم کرد.

کمتر از یک ماه پیش وزیر نفت ایران به عراق سفر کرد. حال ظریف با یک هیئت اقتصادی به چند استان عراق سفر کرده است. برخی مقامات عراقی ادعا می‌کنند که ایران از سفر‌های فشرده اخیر مقامات خارجی به عراق ناخرسند است. عبدالله الخربیط، نماینده پارلمان عراق، در گفتگو با روزنامه الشرق الاوسط مدعی شد: «ایران از سفر‌های آمریکایی‌ها و دیگران به عراق آزرده خاطر است. زیرا نمی‌خواهند تحت هیچ شرایطی عراق را از دست بدهند.»

در شرایط کنونی، شاید بتوان گفت: هدف اصلی سفر ظریف به عراق تقویت یا حداقل حفظ روابط تجاری با عراق است. او دیروز در بغداد در یک همایش تجاری شرکت کرد و بر گسترش روابط تجاری بین دو کشور، از جمله آمادگی ایران برای لغو ویزا برای عراقی‌ها، تاکید کرد. سفر نسبتا طولانی ظریف به عراق در حالی صورت می‌گیرد که اخیرا مقامات متعددی از جانب کشور‌های دیگر به عراق رفته‌اند. اردن فقط یکی از این کشورهاست که تلاش می‌کند برای خود در بازار عراق جای پایی باز کند. سفر اکثر مقامات خارجی به عراق در روز‌ها و هفته‌های اخیر در واقع بخشی از یک پازل است. پومپئو، به عراقی‌ها فشار می‌آورد که روابط تجاری با ایران را قطع کنند. اردنی‌‎ها برای پر کردن خلأ، وارد ماجرا می‌شوند تا هم مشکلات اقتصادی‌شان را حل کنند و هم روابط با عراق را محکم کنند. در این میان، احتمالا ظریف با درک این معادله، تصمیم گرفته هیئتی ۳۵ نفره با خود به عراق ببرد تا از بروز مشکلات در روابط تجاری بغداد با تهران جلوگیری کند.

الخربیط افزود: «ایران در برهه اخیر پس از سفر پومپئو و همزمان با سفر ملک عبدالله دوم، از طریق بیشتر کردن سفر مقاماتش به عراق، می‌خواهد به همه این طرف‌ها بگوید که هنوز در عراق قوی‌ترین طرف هست.»