تجارت ایران و ترکیه، در مسیر سقوط قرار دارد؟
رویداد۲۴ آمارهای رسمی ترکیه نشان می‌دهد که سطح تجارت میان دو کشور پس از عبور از مرز ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰، در سال ۲۰۱۲ به اوج خود یعنی ۲۱.۹ میلیارد دلار رسید اما پس از آن روند کاهشی آغاز شده است. میزان صادرات ترکیه به ایران در سال ۲۰۱۲ به بیشترین سطح یعنی ۹.۹ میلیارد دلار رسید اما در سال ۲۰۱۷ به ۳.۳ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۸ تا ۲.۴ میلیارد دلار کاهش یافت. واردات ترکیه از ایران نیز از سقف ۱۲.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱، به ۷.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ و ۶.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ رسید. بسیاری امیدوار بودند که با استفاده از ریال ایران و لیره ترکیه در معاملات، تعامل تجاری میان دو طرف تسهیل شده و حجم تجارت افزایش چشم‌گیری بیابد. اما چنین اتفاقی رخ نداد.
المانیتور نوشت: طی سالهای اخیر ایران و ترکیه به همکاری در امور منطقه‌ای از جمله تلاش مشترک برای بازگرداندن ثبات به سوریه و اتحاد علیه سیاست‌های آمریکا و اسرائیل در منطقه پرداخته‌اند.
در ادامه این مطلب آمده است: چنانکه که گام‌هایی نیز برداشته شده، انتظار می‌رفت اتحاد سیاسی به ارتقای روابط اقتصادی میان دو کشور نیز منتهی شود. در سال ۲۰۱۵ انعقاد یک توافق تجارت ترجیحی منجر به کاهش تعرفه برای ۱۲۵ محصول صنعتی و ۱۴۲ محصول کشاورزی شد. دو سال بعد نیز یک توافق تبادل ارز به منظور تجارت با ارز ملی دو طرف منعقد شد. هنگام انعقاد توافق تجارت ترجیحی، دو کشور خبر دادند که قصد دارند میزان تجارت میان دو کشور را تا ۳۵ میلیارد دلار افزایش دهند. پس از چهار سال، نتایج حاصله از هر نظر باعث سرخوردگی است.
در سال ۲۰۱۸ میزان تجارت دوجانبه ایران و ترکیه به ۹.۳ میلیارد دلار رسید که طی ۹ سال گذشته کمترین سطح بود. آمارهای رسمی ترکیه نشان می‌دهد که سطح تجارت میان دو کشور پس از عبور از مرز ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰، در سال ۲۰۱۲ به اوج خود یعنی ۲۱.۹ میلیارد دلار رسید اما پس از آن روند کاهشی آغاز شده است. میزان صادرات ترکیه به ایران در سال ۲۰۱۲ به بیشترین سطح یعنی ۹.۹ میلیارد دلار رسید اما در سال ۲۰۱۷ به ۳.۳ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۸ تا ۲.۴ میلیارد دلار کاهش یافت. واردات ترکیه از ایران نیز از سقف ۱۲.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱، به ۷.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ و ۶.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ رسید. بسیاری امیدوار بودند که با استفاده از ریال ایران و لیره ترکیه در معاملات، تعامل تجاری میان دو طرف تسهیل شده و حجم تجارت افزایش چشم‌گیری بیابد. اما چنین اتفاقی رخ نداد.
در میان بیست خریدار اول اجناس ترکی، ایران در رده نوزدهم قرار دارد و علی‌رغم صادرات نفت و گاز به ترکیه، ایران در رده دهم صادرکنندگان به این کشور جای گرفته است. اما هنوز تراز تجاری میان دو کشور به سود ایران است و سال گذشته کسری ترکیه به ۴.۵ میلیارد دلار رسید. روند کاهشی تجارت دوجانبه میان دو کشور امسال نیز ادامه یافت.
در ماه ژانویه میزان صادرات ترکیه به ایران با کاهش ۲۷ درصدی به ۱۹۱ میلیون دلار و میزان واردات از ایران نیز با کاهش ۱۶ درصدی به ۴۸۵ میلیون دلار رسید. کاهش تجارت دوجانبه تا حدی به موانع اجرای توافق تجارت ترجیحی میان دو کشور وابسته است.
فاتح کایاباتماز، نماینده موسسه بازرگانان و صنعتکاران مستقل ترکیه در تهران هشدار داده که اوضاع ممکن است از این بدتر نیز بشود. ایران واردات ۳۳۹ قلم کالا را ممنوع کرده که ۶۱ قلم آنها در حیطه توافق تجارت ترجیحی با ترکیه قرار می‌گیرد.
وی افزود که سازمان او از مقامات ایرانی خواسته که به این ممنوعیت پایان دهند و حتی این مسأله میان روسای جمهور دو کشور نیز مورد مذاکره قرار گرفته است. او می‌گوید ما به مقامات ایرانی هشدار داده‌ایم که توافقات دوجانبه، پیمان‌های بین‌المللی هستند که از طریق صدور دستورالعمل قابل لغو شدن نیستند.
اما در حالی که دولت ترکیه به دنبال رفع موانع صادرات به ایران است، مجلس ایران با تصویب قانونی که تا مارس ۲۰۲۱ واردات هر گونه کالایی که مشابه ایرانی دارد را ممنوع می‌کند، ضربه دیگری به روابط تجاری دو کشور زده‌اند.
کایاباتماز معتقد است کشورهای طرف تجارت ترجیحی با ایران باید از این قانون مستثنی شوند. او می‌گوید منسوجات، شوینده ها، خوراک، مواد دارویی و آرایشی از جمله محصولاتی هستند که ما به ایران صادر می‌کنیم اما محصولات مشابهی با آنها داخل ایران نیز تولید می‌شوند. در پی این تصمیم مجلس ایران، صادرات ما به ایران تقریبا نصف خواهد شد. اما علی‌رغم روند مأیوس کننده در تجارت، همکاری در سایر حوزه‌ها از جمله گردشگری در حال تقویت است.
موسسه آژانس‌های مسافرتی ترکیه و موسسه آژانس‌های مسافرتی و گردشگری ایران در ماه فوریه توافقی امضا کردند تا میزان گردشگران میان دو کشور را افزایش دهند. گفته می‌شود سال پیش، از ۴۰ میلیون گردشگر خارجی که به ترکیه مسافرت کرده‌اند، دو میلیون نفر ایرانی بودند. این رقم نشان می‌دهد که همکاری‌های سیاسی باوجود مشکلات اقتصادی داخل ایران، موجب رونق گردشگری میان دو کشور نیز شده است. عامل دیگری که موجب تقویت گردشگری میان دو کشور شده، کاهش بیست درصدی ارزش ریال نسبت به لیره ترکیه می‌باشد. سرمایه‌گذاری ایرانیان در بخش املاک ترکیه نیز افزایش یافته است. سال گذشته ایرانی‌ها با خرید ۳۶۵۲ منزل مسکونی در ترکیه، پی از عراقی‌ها با ۸۲۰۵ واحد، در جایگاه دوم قرار گرفتند.
تمایل تجار ایرانی نیز به ترکیه زیاد شده است. طبق آمار اتحادیه اتاق‌های بازرگانی ترکیه، سال گذشته ایرانیان ۱۰۱۹ شرکت در این کشور ثبت کردند که آنها را میان سه کشور نخست قرار می‌دهد. این موارد موجب استحکام پیوند میان دو کشور ایران و ترکیه شده است. با این حال سیاست‌های ایران موجب شده کار برای طرف ترکی دشوار شود. بنابراین مایه تعجب نیست که وزارت تجارت ترکیه در وبسایت خود به سرمایه‌گذاران هشدار می‌دهد که در سال ۲۰۱۷ ایران در میان ۱۹۰ کشور از نظر شاخص سهولت کسب وکار در رده ۱۲۴ قرار گرفت.
