آیا عراق در میانجیگری بین ایران و عربستان موفق می‌شود؟

رویداد۲۴ سفر دو روزه عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق، به ایران محور‌های سیاسی و اقتصادی متعددی دارد. هر چند که توسعه همکاری‌های اقتصادی میان ایران و عراق در رأس محور‌های گفتگو‌های دوجانبه قرار دارد، اما منابع عراقی می‌گویند عبدالمهدی راهکاری برای بهبودی روابط ایران و عربستان به تهران آورده است.

روز شنبه، عادل عبدالمهدی برای نخستین بار به عنوان نخست‌وزیر وارد تهران شد و با مقامات بلندپایه ایران درباره طیفی از مسائل دوجانبه اقتصادی و سیاسی گفتگو کرد. مقارن با این سفر، منابع سیاسی عراق اعلام کردند نخست وزیر در جریان این سفر راهکاری برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌های ایران و عربستان ارائه خواهد کرد.

یک منبع سیاسی عراقی نزدیک به عبدالمهدی به شبکه روسیا الیوم گفت: «سفر عبدالمهدی در ظاهر روابط میان بغداد و تهران و مکانیسم‌های اجرای توافقات و یادداشت‌های همکاری میان دو کشور را بررسی خواهد کرد. اما (عبدالمهدی) راهکاری میان ایران و عربستان را هم مطرح خواهد کرد. این راهکار هنگام سفر (عبدالمهدی) به مصر در ماه گذشته آغاز شد و پس از سفر او به عربستان در روز‌های آینده واضح‌تر خواهد شد.»

چند منبع عراقی، که گفته می‌شود به عبدالمهدی نزدیک هستند، در گفتگو با چند رسانه بین المللی از تمایل نخست وزیر عراق برای وساطت میان ایران و عربستان سخن گفتند. یکی از این منابع به شبکه دویچه‌وله عربی گفت: «عبدالمهدی طرحی برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌های تهران و ریاض آماده کرده است و طرحش را به مقامات ایران و عربستان ارائه خواهد کرد.»

در پی حمله جمعی از ایرانیان به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد در سال ۲۰۱۶، روابط دیپلماتیک ایران و عربستان قطع شد. پیش از این حمله، که به دلیل اعدام یک شیخ شیعه عربستانی به نام نمر النمر انجام شد، روابط دو کشور تنش‌آلود بود. پس از قطع روابط هم بر تنش‌ها میان دو کشور افزوده شد. عربستان مکررا از سیاست منطقه‌‎ای ایران انتقاد و از سیاست سختگیرانه کاخ سفید بر جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌کند.

عراق در حال حاضر روابط خوبی با ایران و عربستان دارد. از زمان نخست‌وزیری حیدر عبادی، بغداد در عین حفظ روابط خوب با ایران، به تدریج روابط خود با کشور‌های عربی، خصوصا عربستان و متحدانش، را بهبود بخشید. این رویکرد در دوره نخست‌وزیری عادل عبدالمهدی ادامه یافت. عبدالمهدی پس از سفر به ایران، به عربستان سفر خواهد کرد که منابع عراقی می‌گویند وضعیت میانجیگری عراق پس از این سفر مشخص خواهد شد.

اما آیا این عبدالمهدی در این میانجیگری موفق خواهد شد؟ منابع دولتی عراق می‌گویند عبدالمهدی معتقد است که بحران‌های منطقه با یکدیگر مرتبط هستند و نمی‌توان بدون حل کردن همه این بحران‌ها، به ثبات رسید. عراق امیدوار است که در کشور‌های خاورمیانه ثبات برقرار شود چرا که بروز بحران در هر کدام از این کشور‌ها تاثیراتی بر عراق می‌گذارد.

علاوه بر این، در شرایط حساس کنونی، بی‌طرف ماندن عراق در بحران‌های خاورمیانه بسیار دشوار است. با اجرای تحریم‌های همه‌جانبه آمریکا علیه ایران، مناسبات عراق با ایران هم تحت فشار قرار گرفته است. آمریکایی‌ها به عراق فشار می‌آورند که واردات برق و گاز از ایران را متوقف کند. در عین حال، عربستان پیشنهاد‌های اقتصادی وسوسه‌انگیزی به عراق ارائه می‌کند. در این شرایط، عراق دو راه در پیش دارد: یا اینکه در یکی از محور‌ها وارد شود. یا اینکه با هیچ یک از محور‌ها علیه دیگری همراهی نکنند. عراقی‌ها تاکید می‌کنند که آن‌ها طرفدار راه دوم هستند. بدین معنی که آن‌ها با هیچ کشوری علیه کشور دیگر متحد نمی‌شوند. اما این امر در شرایطی که تحریم‌های آمریکا علیه ایران روی مناسبات ایران با سایر کشور‌ها سایه انداخته است، روز به روز دشوارتر می‌شود. سعد المطلبی، یکی از رهبران ائتلاف «دولت قانون» در عراق، در گفتگو به روزنامه العربی الجدید به همین نکته اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر، بی‌طرف ماندن عراق کار بسیار دشواری است، لذا نخست‌وزیر سفر‌های منطقه‌ای را آغاز کرد.»

بغداد به میانجیگیری میان تهران و ریاض علاقه بسیاری دارد. اما موفقیت عراق در این امر، به اراده تهران و ریاض وابسته است. عراق فاقد توان تاثیرگذاری بر سیاست خارجی دو کشور است و فقط می‌تواند نقش تسهیل‌کننده یا پیامرسان میان ایران و عربستان را ایفا کند.

طبق برخی گزارش‌های عراقی، پاسخ ایران به تلاش‌های عراق برای تنش‌زدایی میان ایران و عربستان مثبت بوده است و حتی یک منبع عراقی که از جزئیات سفر عبدالمهدی به تهران آگاه است، در گفتگو با وبگاه عراقی «بغداد الیوم»، مدعی شد که ایران از عبدالمهدی درخواست کرده که روابط (ایران) با عربستان را از طریق برگزاری یک نشست سه‌جانبه ایرانی، سعودی و عراقی در بغداد اصلاح کند.

ایران در هفته‌های اخیر چند بار برای اصلاح روابط با عربستان سیگنال داده و محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، حتی برای سفر به عربستان ابراز آمادگی کرد. اما عربستان، پاسخی به این سگنال‌ها نداد و به نظر می‌رسد که علاقه‌ای هم به اصلاح روابط با ایران ندارد.

برخی ناظران معتقدند که عربستان در حال حاضر ترجیح می‌دهد نتیجه کارزار فشار اقتصادی حداکثری آمریکا بر ایران را ببیند و سپس درباره نوع رابطه با ایران تصمیم‌گیری کند. علاوه بر این، برخی محافل رسانه‌ای منطقه‌ای و بین المللی می‌گویند دلیل هجمه اقتصادی عربستان به عراق، مقابله با نفوذ ایران در آنجا است. به عنوان نمونه، اخیرا یک مقام عراقی به روزنامه العربی الجدید گفته که عربستان پیشنهاد داده است با نصف قیمت برق ایران، به عراق برق صادر کند و در این خصوص بین عراق و عربستان تفاهمنامه‌ای امضا شده است.

بنابراین، باید منتظر ماند و دید که در سفر چند روز آینده عبدالمهدی به ریاض آیا سعودی‌ها سیگنال‌های ایران و تلاش‌های عراق برای تنش‌زدایی میان ایران و عربستان را جدی می‌گیرند یا اینکه همچنان بر تداوم قطع روابط با ایران اصرار خواهند کرد.