اهمیت استراتژیک گذرگاه مرزی ابوکمال-قائم برای ایران / راه دسترسی به بیروت، دمشق، بغداد و دریای مدیترانه
جو ماکرون در المانیتور نوشت: در روز‌های اخیر شاهد افزایش تنش‌ها بین تهران و واشنگتن در نقاط مختلف خاورمیانه بوده ایم. رهبران ایران برای تثبیت جایگاه خود در عراق و سوریه و کاهش تاثیر تحریم‌ها به دنبال کنترل و بازگشایی گذرگاه مرزی ابوکمال در قائم هستند. باید ببینیم آیا ایران به هدف خود می‌رسد و دولت ترامپ چه واکنشی نشان خواهد داد.
در ادامه این مطلب آمده است: دو اتوبوس از زائران عراقی حضرت زینب (س) در تاریخ ۲۳ آوریل از این گذرگاه عبور کردند. ممکن است این گذرگاه به زودی برای مسافرت و تجارت باز شود. شهر ابوکمال در نزدیکی رودخانه فرات در استان دیرالزور در شرق سوریه واقع شده است. مقامات مرزی عراق می‌گویند که گذرگاه مرزی ابوکمال-قائم احتمالاً طی شش ماه آینده باز خواهد شد.
امروزه گذرگاه ابوکمال می‌تواند ارتباط زمینی بین ایران با بغداد، دمشق و بیروت را امکان پذیر کند. بدین ترتیب دسترسی ایران به دریای مدیترانه تضمین خواهد شد. به طور خلاصه، این پل زمینی اهمیت زیادی برای گسترش تجارت و کاهش تاثیر تحریم‌های آمریکا بر اقتصاد ایران خواهد داشت. ایران با کمک این گذرگاه می‌تواند هزینه‌های مرتبط با سفر‌های هوایی از تهران به دمشق را کاهش دهد.
حکومت سوریه از سال گذشته تلاش کرده بود که دولت عراق را برای بازگشایی این گذرگاه مرزی قانع کند، اما این تلاش‌ها تاکنون به نتیجه نرسیده اند. ولید معلم، وزیر خارجه سوریه در ژوئن ۲۰۱۸ نامه‌ای برای همتای عراقی خود نوشت و خواستار بازگشایی گذرگاه ابوکمال شد. عماد خمیس، نخست وزیر سوریه نیز در سفر اخیر خود به عراق دوباره این درخواست را مطرح کرده بود.
گذرگاه ابوکمال اهمیت زیادی برای ایران در سوریه دارد. به همین خاطر نقش دمشق کم رنگ‌تر شده است. ایران در سه مرحله توانست بر این گذرگاه تسلط پیدا کند.
اولین مرحله در نوامبر ۲۰۱۷ شروع شد. مطابق با گزارش‌های منتشر شده، قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران رهبری عملیات بازپس گیری ابوکمال از گروه داعش را بر عهده داشت. ویدئو‌های منتشر شده در رسانه‌های اجتماعی بازدید‌های او از این منطقه را نشان داده اند. روسیه و حکومت بشار اسد بعد از پایان جنگ نیرو‌های خود را به نقاط دیگر در کشور منتقل کردند، اما شبه نظامی‌های مرتبط با اسد در این منطقه باقی ماندند.
در نتیجه گذرگاه ابوکمال تحت کنترل شبه نظامی‌های یاغی قرار گرفت که برای تسلط بر این منطقه با یکدیگر درگیر می‌شدند. این درگیری‌ها در آگوست ۲۰۱۸ به اوج رسیدند. در این درگیری‌ها شبه نظامی‌های مرتبط با بشار اسد و شبه نظامی‌های تحت حمایت ایران حضور داشتند. در نهایت یک کمیته صلح و سازش کار خود را برای پایان دادن به این تنش‌ها شروع کرد.
شبه نظامی‌های تحت حمایت ایران شامل حزب الله لبنان، جنبش نجبای عراق، لشگر فاطمیون افغانستان و لشگر زینبیون پاکستان بودند. شبه نظامی‌های مرتبط با سوریه نیز همان نیرو‌های سپر امنیتی ارتش بودند.
مرحله دوم در اکتبر شروع شد. ایران تلاش کرد به تدریج نفوذش را در منطقه گسترش دهد و هم زمان تنش‌های خود با روسیه را مدیریت کند. روسیه نیز سه ماه بعد از اجلاس هلسینکی که بین ترامپ و پوتین برگزار شد، نیرو‌های خود را در نزدیکی گذرگاه ابوکمال مستقر کرد. نیرو‌های روسیه و اسد به عنوان نیرو‌های حافظ صلح از ایجاد درگیری بین نیرو‌های دموکراتیک سوریه و شبه نظامی‌های تحت حمایت ایران جلوگیری کردند. بدین ترتیب، آن‌ها مانع گسترش نفوذ ایران در این منطقه مرزی شدند.
بعد از آنکه آمریکا در ماه نوامبر تحریم‌های ایران را اعمال کرد، رهبران ایران تلاش خود را برای بازگشایی گذرگاه ابوکمال افزایش دادند. این گذرگاه اهمیت زیادی برای کاهش تاثیر تحریم‌ها داشت. ایران از ژانویه امسال سرعت مبادلات تجاری خود را با عراق و سوریه افزایش داده است. ظاهرا آن‌ها قصد دارند امنیت و اقتصاد ایران را از طریق بزرگراه ها، خطوط راه آهن و شبکه‌های انرژی به دو کشور عراق و سوریه پیوند دهند. رئیس ستاد ارتش عراق در تاریخ ۱۷ مارس در کنفرانس خبری مشترک با همتا‌های ایرانی و سوری خود در دمشق اعلام کرد که گذرگاه مرزی ابوکمال در چند روز آینده باز خواهد شد. روز بعد محمد باقری، رئیس ستاد ارتش ایران برای بازدید از سربازان ایرانی و متحدان آن‌ها به گذرگاه ابوکمال رفت.
مرحله سوم نیز این ماه شروع شد. ایران به طور کامل کنترل گذرگاه ابوکمال را در دست گرفت. مطابق با گزارش‌های منتشر شده تعدادی از گروه‌های مرتبط با ایران شامل جنبش نجبای عراق و لشگر فاطمیون به داخل خاک عراق بازگشتند.
ماه گذشته روسیه نیرو‌های خود را از این منطقه خارج کرد و تنها یک گروه به صورت نمادین در منطقه باقی مانده است. منابع مرتبط با ارتش روسیه حاضر به تایید این گزارش‌ها نشدند. اما منابع محلی ما در منطقه ابوکمال این موضوع را تایید می‌کنند. خروج ناگهانی نیرو‌های روسیه به معنی آن است که آن‌ها در فضای کنونی نگران امنیت سربازان خود هستند. روسیه اساسا کنترل گذرگاه مرزی ابوکمال را به طور کامل به ایران واگذار کرد.
ما هنوز نمی‌دانیم که آمریکا چه واکنشی نسبت به حضور ایران در این منطقه نشان خواهد داد. برخی رسانه‌ها مدعی هستند که نیرو‌های دموکراتیک سوریه شاید به زودی به این گذرگاه حمله کنند. اما در حال حاضر این نیرو‌ها بر روی تهدیدات حکومت ترکیه تمرکز کرده اند و تمایلی برای درگیری با شبه نظامیان تحت حمایت ایران ندارند. اما در صورتی که دولت ترامپ اطلاعاتی در مورد انتقال محموله‌های تسلیحاتی از این گذرگاه در اختیار اسرائیل قرار دهد، ممکن است شاهد حملات هوایی جنگنده‌های اسرائیلی باشیم. علاوه براین، برخی شواهد نشان می‌دهند که ترامپ دولت عراق را برای بازگشایی این گذرگاه تحت فشار قرار داده است. در حال حاضر ایران و سوریه تحت تحریم‌های دولت ترامپ هستند.
در ماه‌های آینده ابوکمال نقش مهمی در تقابل بین ایران و آمریکا در خاورمیانه خواهد داشت. آمریکا برای حل کردن این مشکل نمی‌تواند به روسیه اتکا کند، زیرا مسکو در نهایت شاید بتواند صرفا از گسترش نفوذ ایران در جنوب سوریه جلوگیری به عمل آورد.
دولت عراق در آینده باید راه حلی برای این گذرگاه مرزی استراتژیک پیدا کند. دولت ترامپ نیز به زودی باید تصمیم بگیرد که اجازه دسترسی ایران به دریای مدیترانه را خواهد داد یا خیر. دولت آمریکا می‌تواند برای بستن گذرگاه قائم به دولت عراق فشار وارد کند.
