عروسک بازی در حجله!/ واکنش افکار عمومی به ازدواج دختر ۱۰ ساله

رویداد۲۴ استان کهکیلویه و بویراحمد برای دومین بار در یک ماه اخیر به صدر اخبار راه پیدا کرد. اولین بار برای انتشار فیلم منسوب به علی محمد احمدی رابطه جنسی استاندار و این بار برای ازدواج کودک ده ساله در شهرستان بهمئی.

ویدئویی که در آن دختر بچه ده ساله‌ای را در کنار مردی جوان در استان کهکیلویه و بویر احمد نشان می‌دهد، بار‌ها در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شده و تعداد زیادی از بازنشر‌ها مخصوص کاربران غیر ایرانی ست. این بازتاب در نهایت به ابطال عقد موقت این کودک ده ساله منجر شد.

 

در ساعات اولیه انتشار این ویدئو در شبکه‌های مجازی، برخی مسئولان حوزه زنان به سرعت به این خبر واکنش نشان دادند. یکی از کاربران در توییتر نوشته بود: «فرض می‌کنم بچه ۹ ساله است و نمی‌فهمد. خانواده‌اش هم مجبورند. اما آن جوان چطور؟ او هم نمی‌فهمد؟»

 

کاربر دیگری نوشته بود: «این کودک چیزی جز عروسک نمی‌داند. چگونه حاضر شده‌اند دختر ۱۰ ساله عروسک به دست را راهی حجله کنند؟»

 

 

شهیندخت مولاوری معاون سابق رییس جمهور در امور زنان و خانواده در اینستاگرام خود در واکنش به این خبر نوشت: «اولش که این فیلم دستم رسید به مانند دخترک فیلم بیشتر تصور یک شوخی یا خاله بازی را داشتم، بعد که از واقعی بودن آن اطمینان حاصل کردم این سوال که واقعا درک و تشخیص این دختر بچه از شرایط این نوع عقد و تفاوت آن با عقد دایم چیست و الفاظی که بر زبان جاری می‌کند، و نیز شرایطی که خانواده‌اش را به تن دادن به این وضعیت سوق داده، لحظه‌ای رهایم نمی‌کند.»

او با استناد به ماده ۱۹۰قانون مدنی که قصد طرفین و رضای آن‌ها و اهلیت طرفین را از شرایط اساسی صحت هر معامله‌ای دانسته و نوشت: رضای زوجین شرط نفوذ عقد است. در عمل در اینگونه موارد که زبان‌ها به نقد و مخالفت با کودک همسری گشوده می‌شود و متاسفانه در روابط رو به ازدیاد به اصطلاح فرازناشویی! انگاری در این مملکت قحط النسا است! و وقتی نوبت به چرخش مدیران و اجرای قانون منع بکارگیری بازنشستگان می‌رسد، بناگاه قحط الرجالی می‌شود که بیا و ببین!

طیبه سیاوشی عضو فراکسیون زنان مجلس نیز در توییتر خود به اظهارات رهبری اشاره کرده و نوشت: «مقام معظم رهبری در دیدار با زنان هرمزگان به تاریخ ۲۹ بهمن سال ۷۶ گفته‌اند «واداشتن دختران کم سن و سال به ازدواج، حرکتى در جهت تضعیف زن و نادیده گرفتن حقوق اوست و قانون باید با آن مقابله کند و زنان نیز با آگاهى، هوشیارى و رشد و معرفت خود در مقابل این گونه تعدیات بایستند.»

واکنش‌هایی از این دست در شبکه‌های اجتماعی در نهایت به واکنش دادگستری شهرستان بهمئی استان کهکیلویه و بویر احمد انجامید. رئیس دادگستری این شهرستان گفته در چند روز اخیر شاهد انتشار فیلم با عنوان «عقد دختر بچه‌ای ۱۰ ساله با مردی ۳۰ ساله» بودیم که با همکاری دستگاه‌های متولی و حوزه قضایی مسئله را پیگیری کردیم و با پیگیری‌های صورت گرفته و آوردن عاقد، داماد و اولیای دختر ۱۰ ساله متوجه شدیم داماد ۲۲ سال سن دارد و به رسم طایفه‌ای و عشیره‌ای و رسومات محلی که در شهرستان بهمئی رایج است دختر را برای پسر نامگذاری کرده‌اند تا بعد از گذشت ۶ سال که دختر به سن قانونی برای همسر داری برسد، ازدواج کنند.

او با اشاره به ابطال ازدواج در صورت اجبار پدر و مادر گفت: خانواده دختر وپسر در اظهارات خود گفته‌اند که برای اینکه دختر و پسر از نظر قانونی و شرعی به همدیگر محرم باشند اقدام به چنین عملی کرده‌اند. این در حالی است که هر پدری دختر خود را در سن کم مجبور به ازدواج کند مجرم است و این جرم برای عاقد و داماد هم منصوب می‌شود.

به گزارش رویداد۲۴ کودک همسری به نوعی از ازدواج گفته می‌شود که هر دو یا یکی از زوجین زیر ۱۸ سال داشته باشند. با این تعریف، بر اساس آمار مرکز تحقیقات بین المللی زنان موسوم به ICRW از هر ۹ دختری که زیر ۱۸ سال ازدواج می‌کند، ۱ نفر زیر ۱۵ سال است.

از نظر جهانی نرخ رشد کودک همسری در حال کاهش است، اما پیشرفت‌های لازم برای جلوگیری از این امر به کندی انجام می‌شود. آمار‌های یونیسف نشان می‌دهد بیشترین پراکندگی کودک همسری در صحرای آفریقاست که از هر ۱۰ زن، ۴ نفر زیر ۱۸ سال ازدواح می‌کنند.

سازمان مردم نهاد «گرلز نات بردز» که یک سمن حمایت از زنان است در گزارشی اعلام کرده، یک بیش از ۶۵۰ میلیون زن و نزدیک به ۱۵۰ میلیون مرد از تبعات حاصل از کودک همسری رنج می‌برند.

این سازمان کشور‌هایی که بیش از سایرین درگیر پدیده کودک همسری‌اند را مورد بررسی قرار داده است. بیشترین آمار مربوط به کودک همسری به کشور‌های چاد و نیجریه است. بر اساس امار‌های ارائه شده در وبسایت این سمن، ۱۷% دختران در ایران در سنین زیر ۱۸ سال و ۳ درصد دختران در سنین زیر ۱۵ سال ازدواج می‌کنند.

نقشه زیر پراکندگی کودک همسری در جهان را نشان می‌دهد. هرچه رنگ کشور‌ها به سبز تیره متمایل باشد، به این معناست که درصد اردواج کودکان زیر ۱۸ سال در آن‌ها بیشتر از سایر کشورهاست.

سن قانونی ازدواج دختران در بیشتر کشور‌های جهان ۱۸ سال است. استثنا‌ءهایی بر این قاعده نیز وجود دارد. برای مثال کشور‌های زامبیا، سوازیلند، مامیبیا، لسوتو، مصر، هند، ژاپن، فیلیپین، سنگاپور، ویتنام، تایوان و لیبی سن ۲۱ و ۲۰ سال را به عنوان حداقل سن قانونی برای ازدواج دختران در نظر گرفته‌اند.

همزمان کشور‌هایی نظیر سنگال، سومالی و مالی ۱۶ سال، سومالی ۱۶ سال، فلسطین، یمن، کویت و نیجریه ۱۵ سال و قزاقستان، لبنان، کره شمالی و ازبکستان ۱۷ سال را به عنوان سن قانونی ازدواج دختران در نظر گرفته‌اند.

عربستان سعودی نیز اوایل سال میلادی جاری قانونی برای ممنوعیت ازدواج کودکان زیر ۱۵ سال به تصویب رساند. با این حال این قانون راه را برای دریافت اجازه از دادگاه برای ازدواج کودکان زیر سن ۱۵ سال باز گذاشته است. قبل از تصویب این قانون، عربستان هیچ محدودیت سنی‌ای برای ازدواج قائل نبود.

در این میان ایران تنها کشور در جهان است که ۱۳ سال را به عنوان سن قانونی ازدواج دختران قرار داده است. همزمان، در حالی که برخی از غیر قانونی بودن ازدواج دختران زیر ۱۳ سال بر اساس قانون مدنی ایران حرف می‌زنند، ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی را منوط به اذن، ولی و به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح مجاز می‌داند.

سال گذشته فراکسیون نمایندگان زن مجلس طرحی برای افزایش حداقل سن ازدواج تدوین کرد که هدف آن اصلاح قانون ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی بود. طبق این ماده عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از ۱۵ سال تمام شمسی منوط به اذن، ولی به شرط رعایت مصلحت و با تشخیص دادگاه صالح ممکن است.

فعالان حقوق کودک و فراکسیون نمایندگان زن مجلس خواستار افزایش حداقل سن ازدواج دختران به ۱۶ سال و برای پسران به ۱۸ سال و ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال هستند.

طرح آن‌ها با «طرح کودک همسری» که از سال ۱۳۹۵ در دست مطالعه بود، آذر ۱۳۹۶ در نوبت رسیدگی مجلس قرار گرفت و درنهایت در جلسه علنی مهرماه سال ۹۷ مجلس با یک فوریت تصویب شد. اما کمیسیون مردانه حقوقی و قضایی این طرح را به دلیل جامع و کامل نبودن متوقف کرد. حسن نوروزی سخنگوی این کمیسیون دوم بهمن در نشست «بررسی علمی طرح افزایش حداقل سن ازدواج» گفت: «تصویب طرح افزایش حداقل سن ازدواج، پیامد‌های منفی از جمله کاهش نرخ باروری کل کشور را به دنبال داشت.»

نوروزی گفته بود سن بلوغ جوانان در ایران کاهش یافته و تصویب چنین طرحی موجب افزایش فساد اخلاقی می‌شود و از سوی دیگر طرح کودک همسری را مغایر با قوانین کشور است زیرا «بسیاری از قوانین از جمله قانون تسهیل ازدواج، تلاش به تشویق جوانان به تشکیل خانواده می‌کند. اما این طرح حتی از ازدواج‌های اختیاری افراد نیز جلوگیری می‌کرد.»

او تأکید کرد که کمیسیون حقوقی مجلس به این نتیجه رسیده که «میزان ازدواج‌های ناموفق در که سنین پایین در حد بحران نبوده و تصویب این طرح نیز ضرورتی ندارد.»

طیبه سیاوشی، عضو فراکسیون زنان مجلس پیش از این گفته بود منتقدان طرح کودک همسری مدعی‌اند این طرح براساس چشم‌انداز سند ۲۰۳۰ تدوین شده است؛ سندی که احتمال امضای آن توسط دولت با واکنش‌های تندی همراه بود و در نهایت با مخالفت صریح رهبری، پیوستن ایران به آن متوقف شد.

سرنوشت لایحه کودک همسری هنوز مشخص نیست. سیاووشی پیش از این به روش برخی قضات برای تعیین بلوغ دختران نیز انتقاد کرده و گفته بود: در دادگاه برای ازدواج دختران زیر ۱۳ سال برخی از قضات برای این که به یقین برسند دختر به بلوغ عقلی رسیده یک انگشتر طلا به او نشان می‌دهند و از او می‌پرسند آیا این انگشتر طلاست؟ یک معضل دیگر اینکه ازدواج کودک همسر‌ها اصلا ثبت نمی‌شود.

سایت خبری اصولگرای مشرق نیوز در مخالفت با این طرح در گزارشی مدعی شده در ۷ استان که بالاترین میزان ازدواج درسن پایین رادارند میزان رضایتمندی جنسی بین ۶۶ تا ۸۹ درصدبوده است.

این سایت خبری مدعی است طبق آمار رسمی سازمان ثبت احوال در سال ۹۵ تنها ۰.۶۲ درصد طلاق‌های مربوط به رده سنی ۱۰ الی ۱۴ سال است و تنها ۲.۸۸ درصد ازدواج‌ها در این رده سنی منجر به طلاق می‌شوند.

 

مقابله با کودک همسری در ایران همچنان ادامه دارد اما موافقان آن معتقدند ازدواج در سن پایین موجب استحکام خانواده و دوری از گناه می‌شود. با تمام تلاشی که برای جلوگیری از چنین اتفاقاتی می‌شود، چون قانون جامعی برای حمایت از کودکانی که در سن پایین مجبور به  ازدواج می‌شوند وجود ندارد، هر ساله موارد مختلفی از ازدواج‌های کودکان در سن بسیار پایین گزارش می‌شود. در این برخی از گزارش‌ها در رسانه‌ها منتشر می‌شود و با فشار افکار عمومی جلوی آن گرفته می‌شود اما ازدواج‌هایی که گزارش نمی‌شوند همچنان زیادند.