آیا ترامپ در حال عقب نشینی در برابر ایران است؟

رویداد۲۴ رئیس جمهور آمریکا همزمان با اخراج مشاور امنیت ملی خود، که به ضدیت با دیپلماسی با ایران معروف بود، به منظور تسهیل مذاکرات با ایران، ایده کاهش تحریم‌ها علیه این کشور را بررسی کرد. احتمال تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا بیشتر شده است، اما نباید در این زمینه اغراق کرد.

 با اخراج جان بولتون از شورای امنیت ملی، موجی از گمانه‌ها درباره احتمال انعطاف دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در برابر ایران به راه افتاده است. اظهارات مبهم اخیر ترامپ درباره احتمال کاهش تحریم‌های ایران نیز این گمانه‌ها را بیشتر کرده است.

اولین نشانه انعطاف احتمالی ترامپ، روز سه شنبه آشکار شد؛ زمانی که او طبق روال معمول، با یک توئیت جان بولتون، مشاور امنیت ملی خود را اخراج کرد و اختلافاتش با او را علنی کرد. ترامپ نوشت: «شب گذشته به جان بولتون اطلاع دادم که دیگر به خدماتش در کاخ سفید نیازی نیست. من و بسیاری دیگر در دولت، قویا با بسیاری از پیشنهاداتش مخالفت کردیم؛ لذا از بولتون خواستم استعفا کند که صبح امروز (استعفایش) به من تقدیم شد.»

نشانه‌های یک انعطاف

خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی اختصاصی به نقل از سه منبع آگاه، اعلام کرد ترامپ به منظور تسهیل دیدار با حسن روحانی در اواخر ماه جاری میلادی، مسئله کاهش تحریم‌ها علیه ایران را بررسی کرده، اما بولتون قویا با کاهش تحریم‌ها مخالفت کرده است. به نوشته بلومبرگ، روز دوشنبه به وقت آمریکا در دفتر ترامپ در کاخ سفید، مسئله کاهش تحریم‌ها مطرح شد. استیون منوشین، وزیر خزانه‌داری، از این اقدام به عنوان راهی برای آغاز مذاکرات با ایران حمایت کرد. اواخر همان روز، ترامپ تصمیم گرفت بولتون را اخراج کند.

اواخر سپتامبر، نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار می‌شود. گزارش‌ها و گمانه‌های زیادی درباره احتمال دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا در حاشیه این نشست منتشر شده است. منابع آمریکایی می‌گویند کاخ سفید در حال آماده‌سازی مقدمات دیدار ترامپ با روحانی در حاشیه نشست سازمان ملل در اواخر سپتامبر است.

تاکنون به طور رسمی از سوی ایران و آمریکا جزئیاتی درباره تلاش‌های پشت پرده ارائه نشده است. اما گزارش‌های رسانه‌ای می‌گویند فرانسه در حال وساطت برای ترتیب دیداری میان روحانی و ترامپ است. ایمانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه، به دو طرف منازعه – یعنی ایران و آمریکا- پیشنهاداتی برای کاهش تنش‌ها و آغاز مذاکرات داده است که بر راه اندازی خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری برای ایران و همچنین صدور معافیت تحریمی برای فروش نفت ایران از سوی آمریکا استوار است. روزنامه دیلی‌بیست در گزارشی مدعی شد ترامپ فعالانه پیشنهاد فرانسه مبنی بر راه اندازی خط اعتباری را بررسی می‌کند. منابع آگاه به این روزنامه گفته‌اند ترامپ و مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، هر دو از طرح فرانسه استقبال کرده‌اند. طبق روایت دیلی بیست، براساس این طرح، فرانسه خسارت‌های نفتی ایران را از طریق راه اندازی خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری که اعتبارات آن از محل درآمد‌های فروش نفت ایران تامین خواهد شد، جبران خواهد کرد. در مقابل، ایران به توافق هسته‌ای پایبند خواهد شد و امنیت کشتیرانی در خلیج فارس را تهدید نخواهد کرد و در نهایت به انجام گفتگو‌های منطقه‌ای در آینده متعهد خواهد شد.

پیشنهادات فرانسه در جریان نشست اخیر سران گروه هفت در گردشگاه بیاریتس به دو طرف منازعه ارائه شد. ماکرون به مدت چند ساعت با ترامپ درباره ایران گفتگو کرد و حتی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، را به بیاریتس دعوت کرد. در پایان این نشست، ترامپ به خبرنگاران گفت: ایران ممکن است به یک «خط اعتباری کوتاه مدت یا وام» نیاز داشته باشد تا بتواند از یک دوره «بسیار سخت» عبور کند. اندکی بعد، جان بولتون و دیگر مقامات بر استمرار تحریم‌ها علیه ایران تاکید کردند.

اکنون به نظر می‌رسد ترامپ حداقل برای دیدار با روحانی هم که شده، در حال بررسی جدی طرح فرانسه است. دیلی بیست می‌گوید مقامات خارجی پیش بینی می‌کنند که ترامپ یا با طرح فرانسه همکاری می‌کند یا اینکه برخی تحریم‌های ایران را رفع خواهد کرد.

ترامپ روز چهارشنبه پس از اخراج بولتون، احتمال کاهش تحریم‌های ایران را رد نکرد. او به خبرنگاران گفت: «معتقدم که آن‌ها (ایران)، خواهان توافق هستند. اگر (توافق) بخواهند، این عالی هست و اگر نخواهند، این هم عالی هست. اما آن‌ها مشکلات مالی عظیمی دارند و تحریم‌ها سخت‌تر و سخت‌تر می‌شوند.»

ترامپ با هدف تسهیل دیدار با روحانی، ایده کاهش تحریم‌های ایران را بررسی کرده است.

عقب نشینی کلی یا انعطاف حداقلی؟

از ترامپ پرسیده شد که آیا او برای تسهیل دیدار با روحانی، تحریم‌ها را کاهش خواهد داد یا خیر؟ وی در پاسخ گفت: «خواهیم دید چه می‌شود. فکر می‌کنم ایران پتانسیل عظیمی دارد.»

شواهد و قراین نشان می‌دهد که این بار ترامپ می‌خواهد به طور جدی دیپلماسی با ایران را امتحان کند. اما هنوز معلوم نیست در این تلاش موفق شود. ایران به صراحت اعلام کرده است که گفتگو با آمریکا زیر سایه فشار و تحریم معنایی ندارد. در جدیدترین گفتگوی تلفنی روسای جمهور ایران و فرانسه، که عصر چهارشنبه اتفاق افتاد، روحانی به ماکرون گفت: «در شرایطی که تحریم‌ها باقی باشد، مذاکره با آمریکا معنا و مفهومی ندارد.»

ایران گفته است آمریکا باید تمام تحریم‌ها را رفع کند تا گفتگو‌ها میان دو طرف آغاز شود. اما بعید است که کاخ سفید پیش از رسیدن به یک توافق جدید با ایران، تمام تحریم‌ها را رفع کند. حتی فرانسوی‌ها هم که با جدیت میان تهران و واشنگتن وساطت می‌کنند، از دولت ترامپ نخواسته‌اند که همه تحریم‌ها را بردارد. چرا که می‌دانند احتمال رفع تحریم‌ها بسیار کم است. آن‌ها از کاخ سفید خواسته‌اند که در ازای بازگشت ایران به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای و تعهد آن به گفتگو درباره سایر مسائل غیرهسته‌ای، به طور محدود معافیت‌هایی برای فروش نفت ایران صادر کند.

از همین الآن که هیچ تحریمی برداشته نشده، انتقاد‌ها از ترامپ در محافل جمهوریخواه و دمکرات آغاز شده است. پس از اعلام خروج بولتون از کاخ سفید، سناتور جمهوریخواه تد کروز در توئیتی نوشت: «صادقانه امیدوارم خروج او از کاخ سفید به این معنا نباشد که نیرو‌های دولت پنهان در وزارت خارجه و خزانه‌داری –که با چنگ و دندان برای حفظ توافق هسته‌ای اوباما می‌جنگیدند- نهایتا رئیس‌جمهور را مجاب کرده‌اند که در برابر ایران انعطاف نشان دهد.»

کریس مورفی، سناتور دمکرات، با لحنی شماتت آمیز، درباره طرح راه اندازی خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری برای ایران توئیت کرد: «پس ترامپ قصد دارد به ایران ۱۵ میلیارد دلار بدهد تا به پایبندی به توافقی بازگردد که او آن را پاره کرده است، چون بدترین توافق بود؟ سرم درد می‌کند.»

صرفنظر از دمکرات‌ها، ترامپ برای انعطاف در برابر ایران باید قبل از دشمنان خود، طرفدارانش را متقاعد کند. بخش قابل توجهی از حامیان ترامپ، گروه‌های محافظه‌کاری هستند که معمولا طرفدار اسرائیل و مخالف ایران هستند. هرگونه انعطاف چشمگیر در برابر ایران، ممکن است خشم این گروه‌ها را برانگیزد. بنابراین، ترامپ با در نظر گرفتن شرایط داخلی در آستانه انتخابات، ممکن است تصمیم گیرد یک انعطاف حداقلی در برابر ایران نشان دهد تا با عکس گرفتن با روحانی، هزینه این انعطاف را جبران کند. به هر حال، ترامپ قبل از اینکه سیاستمدار باشد، یک تاجر است و حتما قبل از انجام هر کاری، «هزینه – فایده» آن را محاسبه می‌کند. گذشته از این، سابقه مذاکرات آمریکا و کره شمالی نیز نشان می‌دهد که آمریکا قبل از توافق نهایی، تمام تحریم‌ها را رفع نمی‌کند.