حمله اردوغان به سوریه در پی کشورگشایی و احیای امپراطوری عثمانی است؟

رویداد۲۴ فارین پالیسی نوشت: درگیری لفظی بین آنکارا و بغداد در چند هفته گذشته بر سر نقش ترکیه در آزاد سازی موصل به موج جدیدی از ملی گرایی و الحاق گرایی در بین رهبران و رسانه‌های ترکیه منجر شده است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در دو موقعیت جداگانه پیمان لوزان را مورد انتقاد قرار داده است. این معاهده مرز‌های ترکیه مدرن را خلق کرد.

 

اردوغان ظاهرا گسترش مرز‌های کشور را در سر می‌پروراند. او گفت که اسکان اقلیت‌های ترکیه در خارج از مرز‌های کنونی به نفع همه خواهد بود. ترکیه همچنین ادعا‌هایی را در مورد شهر موصل عراق مطرح کرده است. آنکارا در حال حاضر یک پایگاه نظامی کوچک در این شهر دارد. همچنین هم زمان با حمله نیروی هوایی ترکیه به نیرو‌های کرد در سوریه و تعقیب و گریز میان جنگنده‌های ترکیه و یونان بر فراز دریای اژه، رسانه‌های حامی دولت اردوغان نیز اخیرا مجموعه‌ای از نقشه‌های غیر دقیق با مرز‌های جدید را تبلیغ کرده اند.

در ادامه این مطلب آمده است: البته ترک‌ها به این زودی‌ها بخشی از خاک عراق را به خود ملحق نخواهند کرد. در هر صورت صحبت‌های اخیر اردوغان نشان می‌دهند که ملی گرایی ترکی هنوز نقش مهمی در شکل گیری سیاست‌های داخلی و خارجی این کشور دارد. اما با نگاهی به تاریخ منطقه پی می‌بریم این نوع تفکر ملی گرایانه می‌تواند به مداخلات نظامی و تنش‌هایی منجر شود که در نهایت امنیت و جایگاه منطقه‌ای ترکیه را تضعیف خواهد کرد.

اما نقشه‌های نمایش داده شده در تلویزیون ملی ترکیه دقیقا نقشه امپراطوری عثمانی نیستند. این نقشه‌ها حتی ارتباطی با دنیای مسلمانان یا ترک زبان‌ها ندارند. در واقع آن‌ها بر اساس تاریخ ترکیه در یک قرن گذشته طراحی شده‌اند و اطلاعات مفیدی در مورد افکار اردوغان فراهم می‌کنند. این نقشه‌ها ظاهرا مرز‌های تعریف شده در پیمان میثاق ملی ترکیه را نشان می‌دهند.

 

اردوغان اخیرا به نخست وزیر عراق پیشنهاد کرده بود که متن این سند را برای درک کردن ادعا‌های ترکیه در مورد موصل بخواند. پیمان میثاق ملی در سال ۱۹۲۰ بعد از شکست امپراطوری عثمانی در جنگ جهانی اول امضا شد. این سند به طور ویژه به بخش‌هایی اشاره می‌کند که حکومت مرکزی ادعای مالکیت آن‌ها را داشت. بعد از آنکه رهبران امپراطوری عثمانی و متحدین در سال ۱۹۱۸ اعلام آتش بس کردند، ارتش عثمانی هنوز نواحی اشاره شده در معاهده میثاق ملی را تحت کنترل داشت. بخش‌های سوریه و عراق نیز در این نقشه حضور دارند.

اما رهبران متحدین به طور صریح به ترک‌ها گفته بودند که امپراطوری عثمانی بعد از ۱۹۱۸ نمیتواند همه این مناطق را تحت کنترل خود داشته باشد. این اختلافات دوباره به شروع درگیری بین نیرو‌های ترک تحت رهبری مصطفی آتاتورک و نیرو‌های اروپایی منجر شد. آتاتورک در نهایت توانست کشور ترکیه مدرن را پایه گذاری کند. در تاریخ رسمی ترکیه از آتاتورک به خاطر محقق کردن مرز‌های مشخص شده در پیمان میثاق ملی تقدیر شده است. البته ترک‌ها در مورد این موضوع اغراق کرده اند، زیرا آن‌ها نتوانستند برخی نواحی همچون موصل را در چارچوب مرز‌های خود نگه دارند.

اما در سال‌های اخیر اردوغان به دنبال القای این روایت بوده است که تمایل آتاتورک به ترک کردن نواحی همچون موصل و جزایر واقع در دریایی اژه در واقع خیانت به آرمان ترک‌ها بوده است.

یکی از اهداف اردوغان در ترکیه و عراق شکست دادن حزب کارگران پاکستان یا پ ک ک بوده است. اقلیت‌های ترک در کشور‌های همسایه یکی از ابزار‌های مهم سیاست خارجی ترکیه بوده اند. برای مثال می‌توان به تیپ سلطان مراد اشاره کرد که با محوریت ترکمن‌های سوریه تشکیل شده است و تحت حمایت آنکارا قرار دارد. دولت اردوغان در سال‌های گذشته از این نیرو‌های ترکمن برای مقابله با رژیم بشار اسد و همچنین پ ک ک بهره برداری کرده است. جمعیت ترکمن ساکن در اطراف شهر موصل نیز یکی از سرمایه‌های مهم آنکارا در داخل عراق بوده اند. نیرو‌های ویژه ارتش ترکیه از سال ۲۰۰۳ در حال همکاری برای نیرو‌های ترکمن عراقی برای مبارزه با اعضای پ ک ک در شمال عراق بوده اند.

اما اخیرا اردوغان عنصر جدیدی را به سیاست خارجی کشورش اضافه کرده است: فرقه گرایی سنی. او اخیرا در ارتباط با اوضاع موصل گفته بود که ترکیه هیچ وقت برادران عرب سنی خود را ترک نخواهد کرد. او به خوبی می‌داند که استفاده از این تاکتیک می‌تواند برای جلب حمایت داخلی و پیشبرد نیاز‌های سیاست خارجی ترکیه موثر باشد. سیاست فرقه گرایی آنکارا در موصل آشکار بوده است. دولت اردوغان بار‌ها در مورد خطرات شبه نظامیان شیعه به جمعیت سنی هشدار داده است. اردوغان از این سیاست برای پیشبرد اهداف خود در سوریه نیز بهره گرفت. او در راستای سرنگون کردن رژیم اسد از شورشی‌های سنی حمایت کرده است.

سیاست کنونی ترکیه در خاورمیانه تا حدود زیادی ناشی از درگیری‌های این کشور با گروه پ ک ک بوده است. نیرو‌های پ ک ک در سال‌های گذشته توانستند به پیروزی‌های زیادی در شمال سوریه دست پیدا کنند. در سال ۱۹۹۸ آنکارا رهبران سوریه را تهدید کرد که در صورت پناه دادن به اعضای این گروه به خاک این کشور حمله خواهند کرد. در نهایت دمشق مجبور به موافقت با خواسته‌های ترکیه شد. عراق نیز بر همین اساس در طول دو دهه گذشته به ترکیه اجازه داده بود که پایگاه نظامی خود در نزدیکی موصل را حفظ کند. ترک‌ها از این پایگاه برای انجام حملات خود علیه پ ک ک استفاده می‌کنند. آنکارا همیشه مداخلات نظامی خود را با امنیت ملی ارتباط میدهد. امروزه دولت اردوغان تاکید می‌کند که هدف از حضور نیرو‌های ترکی در عراق پیشگیری از حملات تروریستی کرد‌ها در آینده است. بدون تردید تا زمانی که پ ک ک به حضور خود در داخل عراق ادامه دهد، آنکارا در مجامع داخل و بین المللی از این بهانه برای ادامه مداخلات نظامی در خارج از مرز‌های خود استفاده خواهد کرد.

اردوغان علاوه بر توجیهات قوی، دینی و تاریخی از یک استدلال دیگر نیز برای مداخله در داخل عراق بهره می‌گیرد: آمریکا و روسیه همیشه حضور پررنگی در منطقه داشته اند، در حالی که از لحاظ تاریخی هیچ ارتباطی با این کشور‌ها نداشته اند. او اشاره می‌کند که ترکیه دارای ۲۲۰ مایل مرز مشترک با عراق است. او به حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ اشاره و این سوال را مطرح کرد که آیا صدام حسین آمریکایی‌ها را برای مداخله در عراق دعوت کرده بود. آنکارا تا زمانی که توسط دولت‌های همسایه به چالش کشیده نشود به مداخلات خود ادامه خواهد داد.