چرا میانجیگری عمران خان بین ایران و عربستان هنوز نتیجه مثبتی نداشته است؟

رویداد۲۴ ابتکار عمران خان برای میانجیگری بین ایران و عربستان نتیجه بخش بوده؛ اما یک مشکل وجود دارد: همه چیز به روابط تهران و واشنگتن وابسته است

عمران خان، نخست وزیر پاکستان در هفته‌های اخیر برای کاهش تنش بین ایران و عربستان به تهران و ریاض سفر کرده است.

 

در تاریخ ۱۴ سپتامبر شاهد حملات موشکی و پهپادی گسترده‌ای علیه تاسیسات نفتی عربستان بودیم. این حادثه باعث تشدید تنش در خلیج فارس شده است. در حال حاضر اولویت اصلی پاکستان جلوگیری از بروز جنگ در خلیج فارس در نظر گرفته می‌شود. حمله موشکی به یک نفت کش ایرانی در تاریخ ۱۳ اکتبر نیز موجب افزایش نگرانی رهبران منطقه شد.

عمران خان درست دو روز بعد از این حادثه به تهران سفر کرد. این موضوع نشان دهنده وضعیت بحرانی منطقه است. نخست وزیر پاکستان بعد از دیدار با رهبر و رئیس جمهور ایران در کنفرانس خبری مشترک خود با حسن روحانی گفت: «بدون تردید بحران کنونی مسئله پیچیده‌ای است، اما امکان حل و فصل آن از طریق گفتگو وجود دارد. باید توجه داشته باشیم که جنگ بین ایران و عربستان فقط دامن منطقه را نخواهد گرفت. قیمت نفت افزایش پیدا خواهد کرد و همه کشور‌های دنیا با عواقب این فاجعه روبرو خواهند شد».

نخست وزیر پاکستان همچنین پیشنهاد برگزاری اجلاسی بین ایران و عربستان در اسلام آباد را مطرح کرده است. ظاهرا پاکستانی‌ها به طور مستقل تصمیم گرفتند که به عنوان میانجی عمل کنند. در هر صورت دخالت عمران خان نتایج امیدوار کننده‌ای به دنبال داشته است. عمران خان و حسن روحانی در بیانیه خود تاکید کردند که جنگ یمن باید خاتمه پیدا کند.

ائتلاف تحت هدایت عربستان در حال جنگ با شورشی‌های حوثی تحت حمایت ایران است. ماه گذشته مقامات سعودی ایران را مسئول اصلی حملات علیه مراکز نفتی خود معرفی کردند. اما تهران این اتهامات را رد کرده است. شبه نظامیان شیعه حوثی مسئولیت اجرای این عملیات را بر عهده گرفته بودند. اما سازمان‌های اطلاعاتی غربی معتقدند که حوثی‌ها توانایی انجام چنین عملیات پیچیده‌ای را نداشته اند.

مقامات ایرانی در ملاقات اخیر راه حل چهار مرحله‌ای پیشنهاد شده توسط جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در سال ۲۰۱۵ را تکرار کردند. این راه حل شامل چهار بخش است:۱-آتش بس.۲- ارائه کمک‌های بشردوستانه به مردم یمن.۳-گفتگو بین گروه‌های مخالف در یمن.۴- تشکیل یک دولت وحدت ملی

دولت ایران همچنین از پیشنهاد‌های مطرح شده برای گفت و گوی مستقیم با عربستان استقبال کرده است. روحانی همچنین تایید کرد که در ملاقات اخیر در مورد تحریم‌های اقتصادی آمریکا و احتمال بازگشت به توافق هسته‌ای تبادل نظر شده است.

چند روز بعد نخست وزیر پاکستان برای گفتگو با رهبران سعودی به ریاض سفر کرد. عربستان از تلاش‌های عمران خان برای کاهش تنش در منطقه تقدیر کرده است. مطابق با بیانیه منتشر شده توسط دولت عربستان، دو طرف در مورد آخرین تحولات منطقه و نگرانی‌های مشترک گفتگو کرده اند.

به نظر می‌رسد که ابتکار خان به نتایج مثبتی دست پیدا کرده است. اول، عربستان و ایران برای مذاکره مستقیم ابراز تمایل کرده اند. اشتیاق عربستان برای کاهش تنش در خلیج فارس نشانه مثبتی محسوب می‌شود، اگرچه حل و فصل اختلافات بین دو کشور دشوار خواهد بود.

دوم، حداقل در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که احتمال بروز یک جنگ فاجعه آمیز در خلیج فارس کاهش یافته است. بنا براین، تلاش‌های پاکستان برای تشدید تنش در منطقه موفقیت آمیز بوده اند.

آقای شاه محمود قریشی، وزیر خارجه پاکستان بعد از بازگشت از سفر‌های اخیر در مصاحبه با خبرگزاری‌ها گفت که ساز و کاری برای از سر گیری مذاکره بین دو طرف در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، ظاهرا آتش بس در یمن نیز در دستور کار قرار خواهد داشت.

پاکستان در گذشته حداقل چهار بار تلاش کرده بود که بین این دو رقیب منطقه‌ای میانجیگری کند. دولت پاکستان در سال ۲۰۱۵ از پیوستن به ائتلاف نظامی عربستان در یمن پرهیز کرده بود. به همین خاطر تحلیل گران معتقدند که این کشور گزینه مناسب تری برای تسهیل گفتگو بین تهران و ریاض خواهد بود. با وجود این، پاکستان برای دست یابی به صلح پایدار باید به فکر میانجیگری بین تهران و واشنگتن نیز باشد.

متاسفانه ایران و آمریکا در یک بن بست دیپلماتیک گرفتار شده اند. تا زمانی که تهران و واشنگتن راه حلی برای برنامه هسته‌ای ایران پیدا نکنند، تنش در منطقه ادامه پیدا خواهد کرد.

از زمان حملات ماه گذشته شاهد افزایش حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس بوده ایم، زیرا عربستان از لحاظ نظامی قابلیت کافی برای مقابله با حملات موشکی و پهپادی را ندارد. اخیرا پادشاه عربستان با استقرار سربازان آمریکایی برای جلوگیری از حملات علیه تاسیسات نفتی موافقت کرد.

عربستان برای تامین امنیت خود بیشتر به آمریکا وابسته شده است. تا زمانی روابط بین آمریکا و ایران بهبود پیدا نکند، شرایط لازم برای عادی سازی روابط بین ایران و عربستان فراهم نخواهد شد.

تلاش‌های آلمان و ژاپن در ماه‌های گذشته برای میانجیگری بین ایران و آمریکا به شکست منجر شده اند. ماه گذشته دونالد ترامپ از عمران خان درخواست کرده بود که با رهبران ایران صحبت کند.

خان در مدت بازدید از ایران در مورد احتمال مذاکرات مستقیم بین تهران و واشنگتن صحبت کرده بود. او در مصاحبه با شبکه سی ان ان گفته بود: «من در مورد پیشنهاد آمریکا با حسن روحانی صحبت کردم. آن‌ها هنوز پاسخ نهایی خود را اعلام نکرده اند». خان اشاره کرد که بن بست بین دو کشور پیچیده‌تر از آن است که در ظاهر مشاهده می‌کنیم.

بنا براین، مذاکرات بین ایران و عربستان بدون مشارکت آمریکا نتیجه بخش نخواهد بود. عمران خان با اقدامات اخیر خود توانست اعتماد تهران را جلب کند. شاید او بتواند رهبران ایران را برای مذاکره با واشنگتن قانع کند.