آیا مبادله زندانی‌ها بین ایران و آمریکا نتیجه «مذاکرات یک سال گذشته» است یا فضای سیاسی کنونی؟

رویداد۲۴ برزو دراغچی در ایندیپندنت نوشت: درست چند ماه پیش درگیری نظامی بین ایران و آمریکا اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسید. اما به نظر می‌رسد دو کشور در آستانه سال انتخاباتی آینده در حال کاهش تنش در منطقه هستند.

 اواخر هفته گذشته شاهد مبادله زندانی بین ایران و آمریکا با واسطه دیپلمات‌های خارجی بودیم. این موضوع نشان می‌دهد که قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی در حال گفتگو برای حل و فصل بحران خلیج فارس هستند.

 

---

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا بعد از مبادله ژیو وانگ، دانشمند آمریکای با مسعود سلیمان، محقق ایرانی با واسطه سفارت سوئیس در صفحه توییتر خود نوشت: «از ایران به خاطر این مذاکره عادلانه تشکر می‌کنم. حالا دیدید که می‌توانیم با هم توافق کنیم!»

جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه گفت که کشورش آماده ادامه مذاکرات خود با واشنگتن برای آزاد کردن باقی زندانی‌ها است. او در صفحه توییتر خود نوشت: «بعد از بازگشت گروگان ما به ایران به طور کامل آماده مبادله بقیه زندانی‌ها هستیم. حالا نوبت آمریکا است که گام بعدی را بردارد».

اما تحلیل گران می‌گویند احتمال آنکه تهران و دولت ترامپ به یک توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران، توسعه موشک‌های بالستیک و حمایت از گروه‌های شبه نظامی در منطقه برسند پایین خواهد بود.

با وجود این، مبادله زندانیان بین دو کشور و همچنین مانور‌های دیپلماتیک اخیر در اروپا، آسیا و خاورمیانه نشان می‌دهد که روابط بین دو کشور در مقایسه با چند ماه قبل بهبود پیدا کرده است.

یکی از دیپلمات‌های غربی در مورد وضعیت منطقه به ما گفت: «البته اظهارنظر در مورد این موضوع کار آسانی نیست، چون آمریکایی‌ها ما را از برنامه‌های خود آگاه نمی‌کنند. اما به نظر میرسد که دو طرف انگیزه زیادی برای آرام کردن اوضاع دارند».

اسفندیار باتمانقلیچ، تحلیلگر مسائل ایران در لندن گفت: «در حال حاضر بیشتر به دنبال پاسخ این سوال هستم که آیا اخبار خوب اخیر در مورد مبادله زندانی‌ها نتیجه مذاکرات یک سال گذشته است یا اینکه فضای سیاسی کنونی عامل اصلی گشایش پنجره دیپلماتیک بین دو طرف بود».

اوایل امسال شاهد تشدید تقابل بین ایران و آمریکا بودیم. واشنگتن اقتصاد ایران را در چارچوب کمپین فشار حداکثری هدف قرار داد. تهران نیز در واکنش حملاتی را علیه منافع متحدان آمریکا در خاورمیانه انجام داده است.

دیپلمات‌ها و تحلیلگران می‌گویند که متحدان نگران آمریکا در شبه جزیره عربستان به ویژه حاکمان عمان و امارات نقش مهمی در کاهش تنش در منطقه داشته اند.

در ماه‌های اخیر امارات رویکرد خود در قبال برخورد با تهران را تغییر داده است. آن‌ها در ابتدا از کمپین فشار حداکثری ترامپ حمایت می‌کردند. یکی از دیپلمات‌های غربی در این ارتباط به ما گفت: «رهبران امارات نقش مهمی ایفا کرده اند. آن‌ها چند هفته قبل به واشنگتن هشدار دادند که در هیچ اقدام نظامی علیه تهران مشارکت نخواهند کرد.»

تئودور کاراسیک، تحلیلگر سیاسی در اندیشکده خلیج معتقد است اماراتی‌ها به دنبال بهبود روابط خود با ایران هستند تا بر روی جنگ داخلی لیبی تمرکز کنند. لیبی در حال حاضر اولویت اصلی آن‌ها است. امارات در شرایط کنونی از عملیات نظامی خلیفه هفتر، فرمانده لیبیایی علیه مخالفان در طرابلس حمایت می‌کند.

ماه گذشته شاهد اعتراضات گسترده‌ای در ایران در واکنش به افزایش قیمت سوخت بودیم. اما ایران باور دارد که می‌تواند در مقابل فشار‌های اقتصادی آمریکا مقاومت کند.

باتمنقلیچ در این ارتباط گفت که علائم مثبتی در مورد بهبود وضعیت اقتصادی ایران مشاهده شده است. اگرچه اقتصاد ایران در رکود عمیقی به سر می‌برد، مقامات کشور توانستند از سقوط ارزش پول ملی جلوگیری کنند. نرخ تورم نیز در مقایسه با سال قبل کمتر شده است. بخش‌های خدماتی و تولیدی ایران در حال استخدام نیرو‌های جدید هستند.

علاوه بر این، چنانچه دولت ایران بعد از کاهش یارانه‌های انرژی بتواند بخشی از عواید‌های نفتی از دست رفته را جبران کند، قدرت خرید طبقه فقیر ایران بهبود پیدا خواهد کرد.

روز جمعه طرف‌های باقی مانده در توافق هسته‌ای برجام در وین بر روی ادامه حمایت از این پیمان بین المللی تاکید کردند. ایران در ماه‌های گذشته تعدادی از تعهدات خود را به حالت تعلیق درآورده بود. روسیه و چین آمریکا را به خاطر گام‌های اخیر تهران سرزنش می‌کنند.

هم زمان، قدرت‌های اروپایی در حال عملیاتی کردن ساز و کار پرداخت مالی خود با نام اینستکس هستند. هدف از این سیستم کمک به دور زدن تحریم‌های آمریکا است. هفته گذشته بلژیک، دانمارک، فنلاند، هلند، نروژ و سوئد در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که از این ابزار برای حفظ روابط تجاری خود با ایران استفاده خواهند کرد. این اقدام به افزایش مشروعیت اینستکس در سطح دنیا کمک خواهد کرد.

روز دوشنبه حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در آستانه سفر خود به ژاپن مذاکرات دیپلماتیک را اقدامی ضروری و انقلابی توصیف کرد. در ماه‌های گذشته دولت ژاپن تلاش‌های زیادی برای میانجیگری بین تهران و واشنگتن انجام داده است.

سال آینده شاهد برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس در آمریکا خواهیم بود. به همین خاطر دولت ترامپ به دنبال نشان دادن این موضوع است که سیاست سرسختانه خود نسبت به تهران بی نتیجه نبوده است. ایران نیز در دو سال آینده انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری خود را برگزار خواهد کرد. پیش بینی می‌شود که عناصر تندرو قدرت خود در داخل حکومت را افزایش دهند.

دولت ترامپ با تشویق تعدادی از سیاست مداران تندرو و جنگ طلب در واشنگتن کمپین فشار خود را علیه ایران شروع کرد. این سیاست در نهایت رئیس جمهور آمریکا را در بن بست بزرگی گرفتار کرد. موضوع ایران سایه بزرگی بر انتخابات ریاست جمهوری سال آینده خواهد انداخت.

باتمانقلیچ در این ارتباط گفت: «در داخل کنگره آمریکا نگرانی‌هایی در مورد سیاست خارجی ترامپ به ویژه در مورد ایران وجود دارد. سیاست کمپین فشار حداکثری در طول یک سال گذشته نتیجه قابل توجهی به دنبال نداشته است. ایرانی‌ها به تدریج در حال خروج از توافق هستند. دولت باید توانایی خود برای بازگرداندن ایرانی‌ها به میز مذاکره را به اثبات برساند».