نظارت استصوابی و نگاه خودی-غیرخودی/ چرا مجلس اول یکی از بهترین مجالس ایران بود؟

رویداد۲۴ کمتر از ۴۰ روز دیگر انتخابات مجلس یازدهم در سراسر کشور برگزار می‌شود و بسیاری از فعالان سیاسی رد صلاحیت شده، منتظرند ببینند آیا نامه اعتراضشان به شورای نگهبان برای تجدید نظر  کارساز خواهد بود یا نه.

از دو هفته گذشته که بررسی صلاحیت نمایندگان از سوی شورای نگهبان تمام شد، همانطور که پیش‌بینی می‌شد تیغ رد صلاحیت شورای نگهبان برای طیف اصلاح‌طلبان بسیار بررنده‌تر بوده است؛ تا جایی که این جریان حتی برای دادن یک لیست درمانده و مستاصل مانده‌اند.

تاکید شورای نگهبان بر «نظارت استصوابی» باعث شده صلاحیت افرادی که همسو و هم‌نظر با این نهاد نیستند تایید نشود. محمود واعظی گفته یکی از دلایل رد صلاحیت‌ها، حمایت افراد از برجام بوده است. در این شرایط فعالان سیاسی از این سخن می‌گویند که کیفیت مجالس در فقدان نظارت استصوابی بسیار بالا بوده است؛ شاهد مثال آنها مجلس اول شورای اسلامی است؛ مجلسی که نمایندگانی از حزب جمهوری اسلامی تا سازمان مجاهدین و جبهه ملی و نهضت آزادی در آن حضور داشتند. به عقیده بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران مهم‌ترین ویژگی مجلس اول این است که تنوع دیدگاه‌ها و نظرات در آن به رسمیت شناخته می‌شد و خوشبختانه خبری از شورای نگهبان و غربالگری‌های بی منطق نیز وجود نداشت.

بیشتر بخوانید: پادرمیانی دردسرساز روحانی با شورای نگهبان/ اصلاح طلبان یک قدم به تحریم انتخابات نزدیک‌تر شدند

نگاه حاکمیت از دهه ۶۰ به بعد نگاه خودی-غیرخودی بود

عبدالله ناصری فعال سیاسی اصلاح‌طلب در تشریح خصوصیات مجلس به رویداد۲۴ می‌گوید: مجلس اول به این دلیل که نگاه تسامح‌گونه‌ای با مردم و همه طبقات اجتماعی جامعه داشت، یکی از مجالس موفق ایران بود. این مجلس آیینه تمام جریان‌ها و احزاب سیاسی اجتماعی بود و از این جهت قابل دفاع است.

ناصری ادامه داد: متاسفانه از دهه ۶۰ به بعد نگاه مسامحه گری و رواداری حاکمیت به نگاه تنگ اندیشی و خودی-غیرخودی تغییر پیدا کرد. البته در دوران جنگ بسیاری از انتقادات به رویه و روش‌های موجود به دلیل جنگ قابل کتمان بود، اما مع الاسف با تمام شدن جنگ و شروع دولت آیت الله هاشمی و عصر جدید رهبری، آن نگاه نه تنها تغییر نکرد، بلکه شدت بیشتری پیدا کرده است.

ناصری می‌گوید: نسل ما خاطره‌های بد زیادی از آن دوران (مجلس اول) داریم و حمله خلخالی به مرحوم بازرگان هنگام نطق پیش از دستور را فراموش نکرده‌ایم. با همه این‌ها مجلس آن موقع پذیرفته بود که می‌شود صحبت‌های مهم‌تر و خواسته‌های جدی‌تری از نمایندگان داشت. باید بگویم علاوه بر مجلس اول، مجلس ششم نیز مورد توجه مردم بود و سایر مجالس دیگر توجه و نظر مردم را به همراه نداشتند. به این دلیل که سایر مجالس به دلیل نظارت‌های استصوابی، همه جامعه را نمایندگی نمی‌کردند.

شورای نگهبان با تفسیر غیرمنطقی از قانون، این نهاد را جناحی کرده است

این فعال سیاسی با اشاره به تاثیر شورای نگهبان و نظارت‌های استصوابی بر کارکرد مجالس، گفت: شورای نگهبان یک نهاد نظارتی است که باید بیشتر بر روند قانون‌گذاری نظارت کند، اما متاسفانه این نهاد اختیاراتی از جمله تفسیر قانون اساسی را برای خود ایجاد کرده است. معتقدم با عملکرد ۳۰ و اندی ساله شورای نگهبان که از لحاظ سیاسی هم وابسته به یک جناح بوده است، کاملا به عنوان عملکرد مغایر با روح قانون اساسی است.

ناصری می‌گوید: اصولگرایان و مدافعان شورای نگهبان می‌گویند نظارت استصوابی مصوبه مجلس چهارم بوده است، اما بهترین سند ما مشروح مذاکرات مجلس چهارم در ارتباط با نظارت استصوابی است. تمام نطق‌های نظارت استصوابی بر این نکته تاکید داشت که هدف از آن، احراز عدم صلاحیت است. یعنی اگر عدم صلاحیت از مسیر‌های غیرقانونی احراز شد، حق ورود به انتخابات مجلس را ندارند.

وی ادامه داد: متاسفانه بعد از مجلس ششم، همه مقامات ارشد کشور از این قانون تفسیر نانوشته‌ای عنوان کردند. این قانون نانوشته این بود که اصل احراز عدم صلاحیت به احراز صلاحیت تبدیل شد و از مجلس هفتم، نظارت استصوابی به این شکل پیش رفت که هر کسی که نظر و تفکری همسو با شورای نگهبان دارد، حق ورود به انتخابات مجلس را دارد.

ناصری می‌گوید: شورای نگهبان اکنون با عملکردی که دارد یک نهاد ضد انتخابات آزاد است که حتی در ماموریت اصلی خود که نظارت بر مصوبات پارلمان بود هم کار را به جای رساند که باز هم یک هئیت داوری به نام مجمع تشخیص مصلحت نظام شکل گرفت که همیشه دعوای مجلس و شورای نگهبان را حل کند.

عقبه اجتماعی نمایندگان مجلس باعث موفق بودن مجلس اول بود 

محمد غرضی که سابقه نمایندگی در مجلس اول را دارد، به رویداد۲۴ می‌گوید: یکی از مهمترین دلایلی که باعث شد مجلس اول انقلاب اسلامی یکی از بهترین مجالس ایران تلقی شود، پشتوانه و عقبه اجتماعی نمایندگان آن دوره بود. نمایندگان بیش از آنکه به فکر احزاب و گروه‌ها باشند، به فکر مردم و خواسته‌های آن‌ها بودند و مردم نیز آن‌ها را به شفافیت، صداقت و عملگرایی می‌شناختند. در یک عبارت فقهی می‌توان نماد و جایگاه مجلس اول را شناخت. «حقوق عامه بر حقوق خاصه ترجیح دارد» این کلام در فقه تشییع بیش از هزار سال است که بیان می‌شود. حاکمیت باید حقوق عامه را رعایت کند نه حقوق خودش و صاحبان قدرت را.

قانون در دست گروه‌هایی است که نفوذ دارند

غرضی با بیان اینکه اگر به مصوبات مجلس اول رجوع کنید، متوجه خواهید شد که مردم انقلابی ایران صحبت می‌کنند نه مردمی که مسئولیت امتیازی گرفته‌اند، تصریح کرد: در ۴۰ سال گذشته هر مسئولی که حقوق امتیازی را طلب کرد، از میان رفت. نکته بارز و قابل قبول مجلس اول این است که نمایندگان آن به دنبال مسئولیت و گرفتن سمت‌های امتیازی نبودند و به عنوان زبان مردم و موکلان خود در مجلس بودند.

نماینده مردم اصفهان در مجلس اول ادامه داد: در دوره اول مجلس شورای نگهبان و نظارت استصوابی نیز وجود نداشت. شورای نگهبان می‌گوید این قانون است که ما را محدود کرده است و قانون هم در دست مجلس و گروه‌ها و احزاب است و افرادی که نفوذ دارند می‌خواهند قانون را به گونه‌ای شکل دهند که منافعشان تامین شود. اینکه شورای نگهبان می‌گوید قانون ما را مسئول و موظف به این رفتار کرده است و اگر انتقادی دارید بروید و قانون را تغییر دهید. این هم استدالالی است، اما معترضین این حرف زیر بار نمی‌روند و معتقدند این کار را خود احزاب و گروه‌ها باید انجام دهند، طبیعتا این هم یک تعارضی است که در سیاست ما وجود دارد.