عراق بعد از تظاهرات ضد آمریکایی به کدام سو می‌رود؟

رویداد۲۴ روز جمعه، تظاهرات میلیونی ضد آمریکایی که مقتدی صدر برای آن فراخوان داده بود، با حضور پرشمار مردم عراق برگزار شد. این تظاهرات ممکن است جایگاه و نفوذ مقتدی صدر را بیش از پیش تقویت کند.

در سه ماه گذشته، بغداد و سایر استان‌های جنوب عراق، همواره صحنه تظاهرات و اعتراض به عملکرد طبقه حاکم بودند. اما روز جمعه، میدان التحریر بغداد، محل اصلی تجمع معترضان در چند ماه گذشته، میزبان تظاهرات متفاوتی بود. تعداد زیادی از مردم عراق با فراخوان مقتدی صدر برای برگزاری تظاهرات ضدآمریکایی، خود را به میدان التحریر بغداد رساندند و علیه حضور نیرو‌های آمریکا در عراق شعار سر دادند.

صدر به مناسبت همین تظاهرات بیانیه مفصلی صادر و خواسته‌های خود را مطرح کرد. برچیدن همه پایگاه‌های نظامی و دفاتر شرکت‌های امنیتی آمریکایی در عراق، بستن آسمان عراق به روی پرواز‌های جنگی و تجسسی اشغالگران و لغو همه توافق‌های امنیتی با اشغالگران از جمله مهمترین خواسته‌های صدر بودند. وی همچنین ضمن تاکید بر لزوم ادغام حشد الشعبی در وزارتخانه‌های دفاع و کشور، اعلام کرد که کشور‌های همسایه حق دخالت در نحوه تعامل عراق با اشغالگران را ندارند.

در پی اقدام آمریکا در ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، و ابو مهدی المهندس، معاون رئیس حشدالشعبی، خارج کردن نیرو‌های آمریکایی از خاک عراق به یکی از مطالبات مهم برخی جریان‌های سیاسی عراق تبدیل شد. تظاهرات روز جمعه طرفداران صدر نیز، به این مطالبه رسمیت و جدیت بیشتری بخشید و در عین حال، قدرت و توان مقتدی صدر در بسیج توده‌های عمومی را به نمایش گذاشت.

نقش آفرینی صدر در سه مسئله مهم عراق

صدر با وجود اینکه بخشی مهمی از ساختار سیاسی عراق است، اما بعد از شروع اعتراضات عراق در ماه اکتبر، تلاش کرد خود را سیاستمدار متمایزی نشان دهد و ظاهرا در این کار موفق شده است. از اکتبر ۲۰۱۹، عراق شاهد اعتراضات گسترده‌ای بود که هنوز ادامه دارد. از آن زمان به این سو، عراق درگیر سه مسئله مهم شد: بحران اعتراضات ادامه دار، بحران تشکیل دولت جدید بعد از استعفای عادل عبدالمهدی و چالش اخراج نیرو‌های آمریکایی از عراق بعد از ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس.

---

مقتدی صدر سعی کرد در هر سه مسئله، بازیگر موثری باشد. او به محض شروع اعتراضات، به «انقلابیون» پیوست و خواستار استعفای کل دولت عبدالمهدی شد. ولی با وجود اینکه از حق ائتلاف خود، سائرون، در انتخاب نخست وزیر صرفنظر کرده بود، در انتخاب نخست وزیر جدید مداخله کرد. در حالی که هنوز اعتراضات در جریان بود و رایزنی‌های سیاسی برای انتخاب نخست وزیر به جایی نرسیده بود، آمریکا سردار سلیمانی و المهندس را در سوم ژانویه در بغداد ترور کرد. امری که به درخواست‌ها برای اخراج نیرو‌های آمریکایی از عراق، جان تازه‌ای بخشید. در این مسئله نیز، صدر با قدرت وارد میدان شد.

برخی گزارش‌ها در رسانه‌های عربی حاکی از این است که صدر با حمایت ایران رهبری گروه‌های مقاومت عراقی برای اخراج نیرو‌های آمریکایی از عراق را به عهده گرفته است. در همین رابطه، روزنامه کویتی «الرای» به نقل از منابعی در محور مقاومت نوشت: «سید مقتدی صدر رهبری مقاومت علیه حضور آمریکا (در عراق) را به عهده گرفت. او به عنوان فرمانده کل گروه‌های مقاومت که تحت فرماندهی او قرار گرفته اند، به رسمیت شناخته شد.».

اما این نقش جدید، ممکن است میان صدر و برخی معترضان که صدر پشتیبان آن‌ها بود، شکاف ایجاد کند. تا قبل از ترور سردار سلیمانی و المهندس، میان صدر و برخی معترضان همگرایی وجود داشت. همه آن‌ها ظاهرا برای روی کار آوردن یک نخست وزیر مستقل تلاش می‌کردند. اما بعد از اینکه صدر بر مسئله خروج نیرو‌های آمریکایی تمرکز کرد، برخی معترضان در اهداف او تشکیک کردند. مقتدی صدر اخیرا در بیانیه‌ای توئیتری به این امر اشاره کرد و نوشت: «ابراز تأسف می‌کنم و گلایه می‌کنم از تظاهرات کنندگان (میدان التحریر) و سایر استان‌ها. کسانی که بعد از خدا، من پشتیبان آن‌ها بودم و گمان می‌کردم پشتیبان من و عراق هستند.»

صدر در ادامه این بیانیه، راهش را از معترضان جدا کرد و گفت دیگر در مسائل معترضان چه به طور سلبی و چه به طور ایجابی، مداخله نخواهد کرد. در رابطه با اخراج نیرو‌های آمریکایی، صدر استراتژی حساب شده‌ای را دنبال می‌کند. او تا زمان خارج شدن نیرو‌های آمریکا آتش بس برقرار کرده و هر گونه مقاومتی را تا زمان خروج آخرین سرباز آمریکایی متوقف کرده است. در بیانیه روز جمعه صدر آمده است: «اگر آنچه گفتیم تحقق یافت، آمریکا را کشور اشغالگر نمی‌دانیم، اما در غیر این صورت، یعنی اگر خلاف شرط‌ها عمل کرد و به مدت تعیین شده متعهد نماند آن را دشمن عراق حساب می‌کنیم.»

سایر گروه‌های مسلح عراقی به این استراتژی متعهد شده اند. روز جمعه، همزمان با تظاهرات طرفداران صدر، ابو آلاء الولائی، رئیس گردان‌های سید الشهدا در توئیتی نوشت: «پارلمان عراق اتمام حجب کرد. ملت عراق، اتمام حجت کرد. اگر همه اینها، فایده نداشته باشد، (جریان) مقاومت، کلام و سخنان کوبنده‌ای خواهد داشت.»