ویروس کرونا چه تاثیری بر ایران در روند‌های بین‌المللی خواهد داشت؟
ویروس کرونا در حال تحمیل مناسبات جدیدی در مناسبات انسانی و روابط بین المللی است. جمعی از کارشناسان، دیپلمات‌ها و اساتید دانشگاه در گزارشی به تاثیرات شیوع این ویروس بر روند‌های جهانی پرداختند. در این گزارش بر تاثیرات این ویروس بر مناسبات خارجی ایران می‌پردازیم.
رویداد۲۴ ویروس کرونا همچنان در حال تاخت و تاز در جهان است و همچنان قربانی می‌گیرد. بر اساس آخرین آمار در نوزدهم فروردین ماه یک میلیون ۳۴۶ هزار و ۹۷۴ نفر مبتلا شده اند که از این تعداد ۷۴ هزار و ۷۰۲ نفر جان خود را از دست داده‌اند. به نظر می‌رسد کرونا در حال تحمیل مناسبات جدیدی در روابط انسانی و کشورهاست. نحوه مواجهه کشور‌ها با این ویروس و توانشان در مدیریت این بیماری و نجات جان شهروندان و جلوگیری از وارد شدن‌آسیب‌های بیشتر به اقتصاد‌های خود تا مدت‌ها در کانون مباحثات کارشناسی خواهد بود تا همین الان هم این مسائل گفته می‌شود که کدام الگو‌های حکومتی در مواجهه با این بیماری موفقیت بیشتر و یا کمتری داشته‌اند.
در این بین ایران در مواجهه با کرونا شرایط منحصر به فردی دارد. اگر چه بهداشت و درمان ایران در چهار دهه اخیر زیرساخت‌های قدرتمندی در تامین سلامت شهروندان ایجاد کرده و در مهار بیماری‌های متعددی موفقیت‌های زیادی به دست آورده است و نیروی انسانی شاغل در بخش بهداشت و درمان ایران از توانمندی‌های غیرقابل انکاری برخوردارند. با این حال تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران طی سال‌های گذشته توان اقتصادی ایران را تحت تاثیر قرار داده است. تداوم تحریم‌ها مانع از همکاری کشور‌ها و هم‌افزایی نهاد‌های مرتبط برای مقابله با کرونا شده است.
شیوع گسترده ویروس کرونا در کشور‌های اروپایی و آمریکا ثابت کرد که امنیت را دیگر نباید در چهارچوب نظریات سابق ارزیابی و تحلیل کرد. امروز ماهیت پدیده‌هایی که امنیت را تهدید می‌کنند، تغییر کرده و به راحتی مرز‌ها را در نوردیده است. از این جهت راهکار‌های تامین امنیت هم باید تغییرات اساسی داشته باشند.
با آنکه شیوع گسترده کرونا موجب شده تا اقتصاد جهانی روند نزولی را در سال ۲۰۲۰ آغاز کند، مداخلات دولت در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی روز به روز افزایش یابد، شاخص‌های بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی شدیدا زیر و رو شده و دنیا در انتظار ظهور سلسله بحران‌های جدید در دوران پساکرونا باشد، اما در درون همین بحران، فرصت‌هایی نیز وجود دارد که می‌تواند کمک کند تا یک کشور در چشم‌انداز‌های پیش رو در روند‌های بین‌المللی جایگاه خود را ارتقا بخشد.
در این چارچوب، اساتید دانشگاه و تحلیلگران ارشد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه‌های معتبر داخلی و خارجی درباره «تاثیر شیوع ویروس کرونا در روند‌های آتی بین‌المللی» نظرات خود را بیان کردند. وجه دیگر این سوالات معطوف به ایران بود و اینکه شیوع این ویروس چه شرایطی پیش روی دستگاه دیپلماسی قرار می‌دهد و سیاست خارجی ایران از رهگذر همه‌گیری کرونا، چه سمت و سویی می‌تواند داشته باشد.
مجید تفرشی؛ پیگیری اقتصاد بدون نفت و مبتنی بر صادرات
به نظر می‌رسد که با توجه به رویکرد جدید ایران در موضوع تولید داخلی و صادرات در دور جدید تحریم‌های غربی و نزول شدید ناگهانی بهای جهانی نفت خام و بحران‌های متصور پساکرونایی، ایران می‌تواند دامنه بازار صادرات خود را از کشور‌های منطقه و همسایه گسترش داده و به طور واقعی و جدی، اقتصاد بدون نفت و مبتنی بر صادرات را اجرایی کند.
ایران همچنین به شرط تعادل سیاسی در مناسبات بین‌المللی قادر است با داد و ستد علمی و فرهنگی، در این دوران جدید به جایگاه واقعی و شایسته خود در عرصه علمی، فرهنگی و فناوری در جهان دست یابد. هم مسئله صادرات و هم مسئله انتقال و تبادل دانش و فناوری در شرایط انزوا و جدا ماندن از مناسبات عادی و متناسب منطقه‌ای و بین‌المللی به دست نخواهد آمد؛ لذا اگرچه دوران پساکرونا از نظر اقتصادی می‌تواند تهدیدی برای ایران تلقی شود، ولی می‌توان با توجه به مشکلات بقیه کشور‌های جهان، با اتخاذ راهبرد‌های مناسب و آینده‌نگری هوشمندانه، این تهدید را به فرصتی جدی برای ایران تبدیل کرد.
جهانگیر کرمی؛ ایران برای بحران‌های منطقه‌ای ابتکار عمل داشته باشد
به نظر می‌رسد بخش مهمی از تاثیر بحران کرونا بر سیاست خارجی ایران، به نتایج گسترش و واکنش به این شرایط در آمریکا برمی‌گردد. اگر این وضعیت برای مدت کوتاهی مثلا تا ۶ ماه ادامه یابد، طبعا نمی‌تواند تاثیر چندان مهمی، مگر برخی تسهیل‌ها برای نقل و انتقالات دارویی و درمانی و موارد انساندوستانه داشته باشد. اما در صورت تداوم آن در میان‌مدت، و بیش از یک سال، ممکن است از تشدید تحریم‌ها علیه ایران صرفنظر شده یا احیانا به مرور زمان، با کاهش فشار بر سایر طرف‌ها، بتدریج تحریم‌ها موضوعیت خود را از دست بدهند.
اگر سیاست خارجی ایران بخواهد از این شرایط برای کاهش فشار‌های تحریمی بهره بگیرد، باید ابتکار عمل‌هایی داشته باشد. این ابتکار عمل می‌تواند نخست در مورد بحران‌های منطقه‌ای موجود باشد که هزینه‌های زیادی ایجاد کرده‌اند و چشم انداز روشنی هم ندارند. دوم هم در مورد خود تحریم‌هاست. طبعا مسئله تحریم‌ها بیشتر به دولت آمریکا مربوط است و نوعی تاکتیک خاص می‌طلبد، اما، چون در نگرش دولتمردان ما، ترامپ از بحران کرونا پیروز بیرون نخواهد آمد، لذا دشوار است که بتوان این گزینه را مورد توجه قرار داد.
در مجموع، دشوار بتوان امیدوار بود که دولت در مدت باقی مانده و در پرتو شرایط موجود، تحولی جدی در سیاست خارجی ایجاد کند. بلکه باید به گام‌هایی کوچک، سیاستی تدریجی و آرام اندیشید که بتواند در کاهش فشارها، کنترل تنش‌ها، جلوگیری از وخامت اوضاع و احیانا درگیری در مسائل منطقه‌ای موثر افتد. اتفاقا این سطح از کنش، مورد توجه نظام هم هست و با مانع داخلی کمتری روبرو می‌شود.
سید علیرضا میریوسفی؛ باید با حداقل صدمات از بحران ویروس کرونا خارج شویم
با وجود انتقاد‌ها و کاستی‌های موجود، نیروی انسانی جوان و با کیفیت، جایگاه منطقه و توان منطقه‌ای، اقتصاد متنوع و آب‌دیده از فشار تحریم‌ها و همینطور همبستگی ملی می‌تواند فضای بیشتری برای بازیگری ایران در منطقه ایجاد کند، به شرطی که حداکثر توان کشور برای مدیریت و مهار هرچه سریع‌تر بحران کرونا به کار گرفته شده و این مرحله با حداقل صدمات پشت سر گذاشته شود.
دیاکو حسینی؛ موفقیت ایران در مهار سریع کرونا می‌تواند سرمایه چشمگیری در سیاست خارجی باشد
ایران تنها کشوری است که زیرسایه سخت‌ترین تحریم‌هایی که تاکنون اعمال شده در حال مبارزه با این بیماری است. موفقیت ایران در غلبه بر این بحران در کوتاه‌ترین زمان ممکن، می‌تواند به سرعت به یک سرمایه چشمگیر در سیاست خارجی تبدیل شود و نه تنها رویای فروپاشی ایران را در ذهن شریرترین سیاستمداران دولت ترامپ خاتمه بدهد، بلکه اثباتی بر کارآمدی جمهوری اسلامی در مواجهه با دشوارترین چالش مشترک پیشروی کشور‌های جهان باشد.
البته این مسئله نافی تداوم تلاش‌های دیپلماتیک برای رسوا کردن آمریکا در شعار دفاع از مردم ایران نیست که بخشی از آن توسط ایجاد اتفاق نظر بین‌المللی برای لغو تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه آمریکا انجام می‌گیرد. از طرفی، اکنون زمان خوبی برای بازسازی قدرت نرم ایران از راه اعلام همدردی با همه کشور‌های همسایه و به ویژه کشور‌های جنگ‌زده در منطقه است که ممکن است با گسترش بیماری به این کشور‌ها به یک فاجعه انسانی دیگر تبدیل شود. به همین دلیل، ایران می‌تواند آمادگی همیشگی خود را برای همکاری جهت خاتمه دادن به این جنگ‌ها و متمرکز شدن بر سلامت مردم منطقه از طریق تقویت همکاری‌های منطقه‌ای تکرار کند و از ایده‌هایی که به این هدف کمک می‌کند، استقبال کند.
بیشتر بخوانید: ایران، ویروس کرونا و پول‌های بلوکه شده
در این بین ایران در مواجهه با کرونا شرایط منحصر به فردی دارد. اگر چه بهداشت و درمان ایران در چهار دهه اخیر زیرساخت‌های قدرتمندی در تامین سلامت شهروندان ایجاد کرده و در مهار بیماری‌های متعددی موفقیت‌های زیادی به دست آورده است و نیروی انسانی شاغل در بخش بهداشت و درمان ایران از توانمندی‌های غیرقابل انکاری برخوردارند. با این حال تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران طی سال‌های گذشته توان اقتصادی ایران را تحت تاثیر قرار داده است. تداوم تحریم‌ها مانع از همکاری کشور‌ها و هم‌افزایی نهاد‌های مرتبط برای مقابله با کرونا شده است.
شیوع گسترده ویروس کرونا در کشور‌های اروپایی و آمریکا ثابت کرد که امنیت را دیگر نباید در چهارچوب نظریات سابق ارزیابی و تحلیل کرد. امروز ماهیت پدیده‌هایی که امنیت را تهدید می‌کنند، تغییر کرده و به راحتی مرز‌ها را در نوردیده است. از این جهت راهکار‌های تامین امنیت هم باید تغییرات اساسی داشته باشند.
با آنکه شیوع گسترده کرونا موجب شده تا اقتصاد جهانی روند نزولی را در سال ۲۰۲۰ آغاز کند، مداخلات دولت در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی روز به روز افزایش یابد، شاخص‌های بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی شدیدا زیر و رو شده و دنیا در انتظار ظهور سلسله بحران‌های جدید در دوران پساکرونا باشد، اما در درون همین بحران، فرصت‌هایی نیز وجود دارد که می‌تواند کمک کند تا یک کشور در چشم‌انداز‌های پیش رو در روند‌های بین‌المللی جایگاه خود را ارتقا بخشد.
در این چارچوب، اساتید دانشگاه و تحلیلگران ارشد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه‌های معتبر داخلی و خارجی درباره «تاثیر شیوع ویروس کرونا در روند‌های آتی بین‌المللی» نظرات خود را بیان کردند. وجه دیگر این سوالات معطوف به ایران بود و اینکه شیوع این ویروس چه شرایطی پیش روی دستگاه دیپلماسی قرار می‌دهد و سیاست خارجی ایران از رهگذر همه‌گیری کرونا، چه سمت و سویی می‌تواند داشته باشد.
مجید تفرشی؛ پیگیری اقتصاد بدون نفت و مبتنی بر صادرات
به نظر می‌رسد که با توجه به رویکرد جدید ایران در موضوع تولید داخلی و صادرات در دور جدید تحریم‌های غربی و نزول شدید ناگهانی بهای جهانی نفت خام و بحران‌های متصور پساکرونایی، ایران می‌تواند دامنه بازار صادرات خود را از کشور‌های منطقه و همسایه گسترش داده و به طور واقعی و جدی، اقتصاد بدون نفت و مبتنی بر صادرات را اجرایی کند.
ایران همچنین به شرط تعادل سیاسی در مناسبات بین‌المللی قادر است با داد و ستد علمی و فرهنگی، در این دوران جدید به جایگاه واقعی و شایسته خود در عرصه علمی، فرهنگی و فناوری در جهان دست یابد. هم مسئله صادرات و هم مسئله انتقال و تبادل دانش و فناوری در شرایط انزوا و جدا ماندن از مناسبات عادی و متناسب منطقه‌ای و بین‌المللی به دست نخواهد آمد؛ لذا اگرچه دوران پساکرونا از نظر اقتصادی می‌تواند تهدیدی برای ایران تلقی شود، ولی می‌توان با توجه به مشکلات بقیه کشور‌های جهان، با اتخاذ راهبرد‌های مناسب و آینده‌نگری هوشمندانه، این تهدید را به فرصتی جدی برای ایران تبدیل کرد.
جهانگیر کرمی؛ ایران برای بحران‌های منطقه‌ای ابتکار عمل داشته باشد
به نظر می‌رسد بخش مهمی از تاثیر بحران کرونا بر سیاست خارجی ایران، به نتایج گسترش و واکنش به این شرایط در آمریکا برمی‌گردد. اگر این وضعیت برای مدت کوتاهی مثلا تا ۶ ماه ادامه یابد، طبعا نمی‌تواند تاثیر چندان مهمی، مگر برخی تسهیل‌ها برای نقل و انتقالات دارویی و درمانی و موارد انساندوستانه داشته باشد. اما در صورت تداوم آن در میان‌مدت، و بیش از یک سال، ممکن است از تشدید تحریم‌ها علیه ایران صرفنظر شده یا احیانا به مرور زمان، با کاهش فشار بر سایر طرف‌ها، بتدریج تحریم‌ها موضوعیت خود را از دست بدهند.
اگر سیاست خارجی ایران بخواهد از این شرایط برای کاهش فشار‌های تحریمی بهره بگیرد، باید ابتکار عمل‌هایی داشته باشد. این ابتکار عمل می‌تواند نخست در مورد بحران‌های منطقه‌ای موجود باشد که هزینه‌های زیادی ایجاد کرده‌اند و چشم انداز روشنی هم ندارند. دوم هم در مورد خود تحریم‌هاست. طبعا مسئله تحریم‌ها بیشتر به دولت آمریکا مربوط است و نوعی تاکتیک خاص می‌طلبد، اما، چون در نگرش دولتمردان ما، ترامپ از بحران کرونا پیروز بیرون نخواهد آمد، لذا دشوار است که بتوان این گزینه را مورد توجه قرار داد.
در مجموع، دشوار بتوان امیدوار بود که دولت در مدت باقی مانده و در پرتو شرایط موجود، تحولی جدی در سیاست خارجی ایجاد کند. بلکه باید به گام‌هایی کوچک، سیاستی تدریجی و آرام اندیشید که بتواند در کاهش فشارها، کنترل تنش‌ها، جلوگیری از وخامت اوضاع و احیانا درگیری در مسائل منطقه‌ای موثر افتد. اتفاقا این سطح از کنش، مورد توجه نظام هم هست و با مانع داخلی کمتری روبرو می‌شود.
سید علیرضا میریوسفی؛ باید با حداقل صدمات از بحران ویروس کرونا خارج شویم
با وجود انتقاد‌ها و کاستی‌های موجود، نیروی انسانی جوان و با کیفیت، جایگاه منطقه و توان منطقه‌ای، اقتصاد متنوع و آب‌دیده از فشار تحریم‌ها و همینطور همبستگی ملی می‌تواند فضای بیشتری برای بازیگری ایران در منطقه ایجاد کند، به شرطی که حداکثر توان کشور برای مدیریت و مهار هرچه سریع‌تر بحران کرونا به کار گرفته شده و این مرحله با حداقل صدمات پشت سر گذاشته شود.
دیاکو حسینی؛ موفقیت ایران در مهار سریع کرونا می‌تواند سرمایه چشمگیری در سیاست خارجی باشد
ایران تنها کشوری است که زیرسایه سخت‌ترین تحریم‌هایی که تاکنون اعمال شده در حال مبارزه با این بیماری است. موفقیت ایران در غلبه بر این بحران در کوتاه‌ترین زمان ممکن، می‌تواند به سرعت به یک سرمایه چشمگیر در سیاست خارجی تبدیل شود و نه تنها رویای فروپاشی ایران را در ذهن شریرترین سیاستمداران دولت ترامپ خاتمه بدهد، بلکه اثباتی بر کارآمدی جمهوری اسلامی در مواجهه با دشوارترین چالش مشترک پیشروی کشور‌های جهان باشد.
البته این مسئله نافی تداوم تلاش‌های دیپلماتیک برای رسوا کردن آمریکا در شعار دفاع از مردم ایران نیست که بخشی از آن توسط ایجاد اتفاق نظر بین‌المللی برای لغو تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه آمریکا انجام می‌گیرد. از طرفی، اکنون زمان خوبی برای بازسازی قدرت نرم ایران از راه اعلام همدردی با همه کشور‌های همسایه و به ویژه کشور‌های جنگ‌زده در منطقه است که ممکن است با گسترش بیماری به این کشور‌ها به یک فاجعه انسانی دیگر تبدیل شود. به همین دلیل، ایران می‌تواند آمادگی همیشگی خود را برای همکاری جهت خاتمه دادن به این جنگ‌ها و متمرکز شدن بر سلامت مردم منطقه از طریق تقویت همکاری‌های منطقه‌ای تکرار کند و از ایده‌هایی که به این هدف کمک می‌کند، استقبال کند.
بیشتر بخوانید: ایران، ویروس کرونا و پول‌های بلوکه شده
نادر انتصار؛ نباید منتظر تغییرات عمده در ساختار نظم سیاسی بین الملل باشیم
همه‌گیری و پاندومی بیماری کووید-۱۹ بر اقتصاد جهانی تاثیر منفی داشته و خواهد داشت و امکان اینکه اقتصاد جهانی تا مدتی در دگرگونی باقی بماند، زیاد است. ولی ما نباید منتظر تغییرات عمده در ساختار نظام سیاسی بین‌المللی باشیم. اگرچه نحوه برخورد دولت ترامپ با کووید-۱۹ نشان داد که آمریکا آن غول مقتدری که برخی تصورش را داشتند، نیست، اما این به خودی خود روند‌های جاری را در سطح بین‌المللی تغییر نخواهد داد.
اگرچه بسیاری از کشور‌ها و نهاد‌های بین‌المللی خواستار لغو تحریم‌های آمریکا شده‌اند، ولی چنین چیزی صورت نگرفته است و این کشور‌ها فقط به نامه‌نگاری و شعار دادن بسنده کرده‌اند و در عمل دنباله‌روی از سیاست‌های آمریکا در مقابل ایران را ادامه داده‌اند؛ بنابراین من امید به اینکه سیاست خارجی ایران از این رهگذر استفاده‌ای بکند، ندارم.
نصرت‌الله تاجیک؛ کمپین مقابله با تحریم‌ها ایران لازم، اما ناکافی
هیچ پدیده‌ای صرفا تهدید نیست بلکه در درون خود، هم تهدید و هم فرصت دارد که بستگی به نحوه رویارویی با آن دارد. کرونا خسارات زیادی به کشور‌ها به ویژه جان افراد وارد کرده، اما واجد عناصر مبتنی بر فرصت هم است. متاسفانه سیاست خارجی ما از انعطاف، نوآوری و استفاده از فرصت‌ها برخوردار نیست تا از این شرایط استفاده کند. تنها حرکتی که از سوی دست‌اندرکاران سیاست خارجی به ویژه وزارت امور خارجه انجام شده، تقویت کمپینی برای مقابله با تحریم‌های ناجوانمردانه ترامپ بوده که هرچند لازم، اما ناکافی است.
اکنون بهترین فرصت همکاری دسته‌جمعی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است. کرونا مقدمه‌ای بر همکاری بین کشور‌ها است، اما مقولات و مسائل بسیاری در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی وجود دارد که با فراهم کردن شرایط داخلی به اضافه طرح این نوع مسائل، زمینه همکاری‌های دسته‌جمعی برای حل مشکلات منطقه و جهانی را فراهم کرد.
کوروش احمدی؛ کرونا موجب تمرکز بیشتر کشور‌ها بر داخل خود خواهد شد
از آنجا که کرونا موجب تمرکز بیشتر کشور‌ها بر داخل خود خواهد شد، بعید است برای ایران نیز گریزی از گزینه باشد. لذا، فشار برای بازبینی در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی ایران بیشتر خواهد شد.
علی واعظ؛ ایران از کمک کشور‌های همسایه برای تنش زدایی استفاده کند
ایران باید از شرایط ایجاد شده و به‌خصوص از کمک‌هایی که برخی کشور‌های همسایه در این شرایط دشوار فراهم کردند، استفاده کرده و به تنش‌زدایی در سطح منطقه بپردازد.
منبع: ایرنا
خبر های مرتبط
خبر های مرتبط
