اقدام عجیب ثبت‌احوال؛ آمار تازه مرگ در کشور اعلام نمی‌شود!

رویداد۲۴ آمار رسمی مبتلایان و جان‌باختگان ویروس کرونا و بیماری کووید۱۹ در ایران و همچنین بسیاری از کشور‌های دنیا همچنان محل بحث و پرسش است؛ اوایل همین هفته روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز در گزارشی تحقیقی به بررسی آمار ۱۲ کشور پرداخت و آمار مرگ روز‌های کرونایی را با روز‌های مشابه سال گذشته مقایسه کرد تا به این نتیجه برسد که تلفات چشم‌گیر از بیشتربودن آمار واقعی جان‌باختگان نسبت به آمار رسمی حکایت دارد.

در ایران هم آمار رسمی از همان روز‌های آغازین ورود ویروس به ایران و حتی تاریخ ورود این ویروس به کشور محل بحث و پرسش‌های جدی بوده است. ویروس کرونا در ایران واقعا چند نفر را مبتلا کرده و چه جمعیتی را به کام مرگ کشانده است؟ پرسش دقیق به این پرسش و صحت‌سنجی آمار رسمی نیازمند دسترسی به اطلاعات دیگری است و باید مؤلفه‌های مختلفی مورد تحقیق قرار گیرد؛ اما این موضوع تا چه اندازه در شرایط کنونی ایران امکان تحقق دارد؟ گزارش پیش‌ِروی «شرق» تلاشی برای بررسی این موضوع است.

مقایسه آمار مرگ؛ راهی برای صحت‌سنجی آمار‌های رسمی؟

پیش از ورود به بحث صحت‌سنجی آمار رسمی، باید بدانیم حتی وزارت بهداشت ایران و ستاد مقابله با ویروس کرونا در ایران هم ادعای اعلام تمام آمار مبتلایان و جان‌باختگان را ندارند. در آمار رسمی که هر روز اعلام می‌شود سخنگوی این ستاد بر اعلام نتایج آزمایش‌ها تأکید دارد؛ به عبارت دیگر آنچه روزانه اعلام می‌شود نه تمام آمار مبتلایان و جان‌باختگان که آمار افرادی است که به مراکز درمانی مراجعه کرده و تست کرونا داده‌اند.

در این‌باره باید بدانیم تا ظهر دیروز در ایران تنها ۴۴۲ هزار و ۵۹۰ آزمایش کرونا انجام شده است که با یک محاسبه ساده مشخص می‌شود از هر یک میلیون نفر تنها پنج هزار و ۲۶۹ نفر آزمایش کرونا داده‌اند. از این تعداد آزمایش، نتیجه تست ۹۲ هزار و ۵۸۴ نفر هم مثبت بوده است و پنج‌هزار و ۸۷۷ نفر هم جان خود را از دست داده‌اند. به طور خلاصه، آمار رسمی وزارت بهداشت این اطلاعات را اعلام می‌کند و جزئیاتی درباره افرادی که امکان انجام نداشتند یا بدون آزمایش جان خود را از دست دادند، به ما نمی‌دهد.

اما چگونه می‌توان به آمار واقعی مرگ بر اثر کرونا دست پیدا کرد؟ پاسخ به این پرسش دشوار و دست‌کم در شرایط کنونی ایران ناممکن است. یک روش همین شیوه روزنامه نیویورک‌تایمز است که آمار مرگ روز‌های کرونایی یک شهر یا کشور با مدت مشابه سال پیش مقایسه شود، اما همه به‌خوبی می‌دانیم آمار مرگ یک کشور در هیچ دو سالی و در هیچ دو ماه مشابهی در سال‌های مختلف مشابه هم نیست و این آمار به مؤلفه‌های فراوانی مرتبط است که دائم در حال تغییر است. در ادامه این گزارش این موضوع بیشتر شکافته می‌شود.

---

بیشتر بخوانید: آخرین آمار ویروس کرونا در ایران؛ ۹۲۵۸۴ نفر مبتلا و ۵۸۷۷ نفر فوتی

ماجرای بحث و جنگ کلامی اعضای شورای شهر تهران و سخنگوی وزارت بهداشت را حالا کم‌وبیش همه شنیده‌اند که به طور خلاصه شورایی‌ها می‌گویند اطلاعاتی از سازمان بهشت زهرا در دست دارند که نشان می‌دهد آمار مرگ تهران بسیار بالاتر از آمار رسمی است.

در این‌باره، اما دو طرف بحث، خود را حقیقت محض می‌دانند و برای ناظران بی‌طرف هم امکان بررسی دقیق وجود ندارد. یک روش و شیوع برای بررسی، اما شاید اطلاعات تازه منتشرشده از سوی «محمدجواد حق‌شناس» باشد که آمار جان‌باختگان دوماهه اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹ در تهران را حدود ۱۳ هزار نفر اعلام کرده است.

این عضو شورای شهر تهران در این‌باره به «آفتاب‌یزد» گفته است: «درباره تعداد فوتی‌های تهران طی دوماهه گذشته، عددی که الان داریم ۱۳ هزار نفر در تهران در اسفند ۹۸ و فروردین‌ماه در بهشت زهرا پذیرش شده‌اند این مجموعه کل درگذشتی‌های تهران است. خودتان با رجوع به سازمان ثبت احوال و آمار فوتی‌های کل سال ۹۷ در تهران متوجه موضوع خواهید شد. در مورد اینکه چه تعداد از این آمار بر اساس کرونا بوده نظری نمی‌دهم نه اینکه برخی آمار را نداشته باشیم، اما اعلام هم نمی‌کنیم، ستاد، این آمار را باید اعلام کند. می‌توانند اعلام کنند و این موضوع را به اطلاع مردم برسانند وقتی که دارند اعلام می‌کنند که فلان نفر در کشور مبتلا شده‌اند، چرا جای این آمار را اعلام نمی‌کنند تا بدانیم از این میزان چقدر متوجه تهران است».

پس بر اساس توضیحات این عضو شورای شهر تهران، در دوماهه شیوع کرونا در تهران، حدود ۱۳ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند که با مقایسه آمار مرگ در همین دو ماه و در سال گذشته ممکن است راهگشا باشد. مشکل، اما اینجاست که سازمان بهشت زهرا آمار دوماهه گذشته را منتشر نمی‌کند و رئیس این سازمان هم حاضر به ارائه اطلاعات دقیق نیست. سازمان ثبت‌احوال ایران در اقدامی عجیب تاکنون آمار مرگ ایرانیان در زمستان سال گذشته و فروردین امسال را منتشر نکرده و پایگاه خبری این سازمان دیروز و تا لحظه تنظیم این گزارش غیرفعال بوده است. اما بیایید فرض را بر این قرار دهیم که آمار دقیق مرگ در ماه‌ها و روز‌های شیوع کرونا و همچنین موارد مشابه در سال‌های پیشین وجود دارد، آیا با این اطلاعات می‌توان به صحت‌سنجی آمار و جواب دقیق رسید؟ پاسخ این پرسش «خیر» است که درباره دلیل آن در ادامه توضیحاتی ارائه می‌شود.

ادعای کاهش آمار مرگ در دوران کرونا

یک دلیل مهم برای بی‌نتیجه‌بودن مقایسه آمار مرگ در سال‌های مختلف، این توضیحات مدیرعامل سازمان بهشت زهرا (س) است. «سعید خال» در اواخر سال پیش ادعایی را مطرح کرد که به نظر برای بررسی این بحث راهگشاست. او گفته بود که «آمار فوتی‌های روزانه کلان‌شهر تهران به رغم شیوع ویروس کرونا نسبت به مدت مشابه سال گذشته (از ابتدای اسفندماه تاکنون) کاهش داشته است». او در این‌باره توضیح داده بود: «سازمان بهشت زهرا (س) روزانه به صورت میانگین در حدود ۲۰۰ متوفی و سالانه در حدود ۶۰ هزار متوفی پذیرش می‌کند که ۴۰ هزار متوفی در بهشت زهرا (س) دفن و ۲۰ هزار نیز به سایر شهرستان‌های کشور منتقل می‌شود. خوشبختانه در ایامی که کروناویروس در کشور شیوع پیدا کرده است، آمار متوفایان کلان‌شهر تهران کاهش پیدا کرده است». خال در آن روز درباره این تغییر و کاهش غیرمنتظره هم گفته بود: «کاهش سفر‌های غیرضروری، احتیاط و حفظ بهداشت عمومی اصلی‌ترین دلیل کاهش آمار متوفایان است». به نظر می‌رسد آمار و اطلاعاتی دیگر هم این ادعای خال را تأیید می‌کند؛ کاهش آمار مرگ‌ومیر بر اثر تصادفات جاده‌ای.

ماجرای کاهش ۴۰درصدی تلفات رانندگی در نوروز ۹۹

یکی از دلایلی که شاید مرگ‌های بر اثر ویروس کرونا را در جمع‌بندی آمار کلی مرگ چندان تأثیرگذار نکند، تغییر الگوی زندگی ایرانیان در دوران شیوع کرونا و کاهش مرگ به دلایل دیگر است. به عنوان مثال و بر اساس اطلاعات پزشکی قانونی ایران در نوروز سال جاری (۲۵ اسفند ۱۳۹۸ تا ۱۵ فروردین ۱۳۹۹)، ۵۱۳ نفر در حوادث رانندگی جان خود را از دست دادند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه جمع‌آوری آمار نوروزی در سال قبل ۴۰.۶ درصد کاهش یافته است.

سازمان پزشکی قانونی کشور، دراین‌باره نوشته که «به دنبال کاهش قابل توجه سفر‌ها در نوروز امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا و اصل درخانه‌ماندن برای قطع زنجیره این بیماری، شاهد کاهش ۴۰.۶ درصدی تلفات حوادث رانندگی در کشور بودیم. در این مدت ۵۱۳ نفر در حوادث رانندگی جان خود را از دست دادند که ۴۳۱ نفر از آنان مرد و ۸۲ نفر زن بودند».

پیش از این هم معاون وزیر بهداشت از کاهش مرگ در دوران کرونا بر اثر تصادفات جاده‌ای و همچنین آلودگی هوا گفته بود که این دو مورد سالانه افراد زیادی را به کام مرگ می‌کشانند. این اطلاعات نشان می‌دهد مقایسه آمار مرگ در روز‌های شیوع ویروس کرونا با روز‌های مشابه در سال‌های پیشین نمی‌تواند چندان کمکی به صحت‌سنجی آمار رسمی جان‌باختگان کرونا کند چراکه مرگ در یک کشور به دلایلی مختلف مربوط است و شرایط سه‌ماهه گذشته نسبت به موارد مشابه سال پیش، بسیار متفاوت بوده و ایرانیان سبک زندگی متفاوتی داشته‌اند.

علاوه بر این در شرایط کنونی حتی امکان همین بررسی برای پژوهشگران هم در ایران وجود ندارد چراکه مراجع مرتبط مانند سازمان بهشت زهرا، سازمان ثبت‌احوال و مرکز آمار ایران در ماه‌های گذشته حاضر به انتشار اطلاعات مورد نیاز نشده‌اند.