دوگانه مناقشه قره‌باغ / ایران در کدام سوی درگیری‌های آذری-ارمنی قرار دارد؟

رویداد۲۴ درگیری‌ها در مرز‌های شمال غربی ایران میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه مورد مناقشه ناگورنو قره‌باغ ادامه دارد و به دلیل مرز‌های مشترک ایران با این دو کشور و به دلیل وجود دو جامعه آذری و ارمنی در ایران، نقش تهران و تصمیماتی که در این باره اتخاذ می‌شود از حساسیت و اهمیت بالایی برخوردار است. علی‌رغم آنکه ایران مواضع بی‌طرفانه‌ا‌ی در قبال این درگیری‌ها اتخاذ کرده است و وزارت خارجه خواستار خویشتن‌داری و حل مسالمت‌آمیز مسائل میان طرفین شده، اما این مواضع مورد قبول برخی از گروه‌های جامعه و نمایندگان مجلس ایران قرار نگرفته است. اما حقیقت واقعی مواضع ایران در قبال درگیری‌ها در این منطقه چیست؟

۹۷ درصد از ساکنان جمهوری آذربایجان مسلمان هستند. ۸۵ درصد از آن‌ها مسلمان شیعه و ۱۵ درصد از آن‌ها اهل تسنن هستند. جمهوری آذربایجان پس از ایران دارای دومین جمعیت مسلمان شیعه در جهان است. در این بین، جمهوری آذربایجان یک حکومت سکولار است. بر اساس نتایج نظرسنجی موسسه گالوپ، تنها ۲۱ درصد از مشارکت کنندگان جمهوری آذربایجان در این نظرسنجی بر این باور هستند که دین بخش مهمی از زندگی روزانه آن‌ها را تشکیل می‌دهد.

جمهوری آذربایجان، یک کشور در میان ایران، ترکیه و روسیه از نظر جغرافیا، سیاست، قومیت و تاریخ تلقی می‌شود و زبان آذری متداول در جمهوری آذربایجان نزدیک‌ترین زبان در مجموعه زبان ترکی به زبان ترکی متداول در ترکیه است. از سوی دیگر، آذری‌ها اکنون ۱۶ درصد از شهروندان ایرانی را تشکیل می‌دهند.

موضع رسمی ایران در قبال بحران قره‌باغ چیست؟

الجزیره در گزارشی در این باره می نویسد: نمایندگان رهبری ایران در استان‌های آذری زبان در شمال غرب این کشور در بیانیه مشترکی که روز چهارشنبه گذشته منتشر شد، خواستار آن شدند که ایران به حق جمهوری آذربایجان در بازگشت منطقه قره‌باغ به این کشور بر اساس تصمیم شورای امنیت سازمان ملل و توقف درگیری‌ها در این منطقه و لزوم بازگشت قره‌باغ به موطن اصلی خود یعنی جمهوری آذربایجان اعتراف کند.

از سوی دیگر، ۴۲ نماینده از ۲۹۰ نماینده شهر‌های شمال غربی کشور در مجلس نیز حمایت خود از آذری‌ها را اعلام کردند. این نمایندگان در بیانیه‌ای که روز شنبه گذشته صادر کردند اعلام کردند که بر اساس اسناد تاریخی، منطقه قره‌باغ جزئی از جهان اسلام است و شورای امنیت سازمان ملل نیز به حاکمیت آذربایجان بر این منطقه اعتراف کرده است. این نمایندگان از حکومت و وزارت خارجه ایران خواستند تا در راستای اجرای ثبات و امنیت در این منطقه عمل کنند.

در همین رابطه تحلیل‌گران خارجی بر این باورند که این مواضع صرفا بازتاب داخلی دارد و ایران در قبال درگیری‌های منطقه قره‌باغ موضع بی‌طرف و خنثی دارد و وزارت خارجه ایران مواضع دوگانه‌ای در این باره ندارد. یک تحلیلگر مسائل ایران در گفتگو با الجزیره معتقد است که ایران مواضع متعددی را در قبال مسائل مخالف اتخاذ کرده است و این انتظار وجود دارد که حکومت ایران موضعی شفاف در قبال درگیری‌های قره‌باغ اعلام کند چرا که این کشور‌ها با یکدیگر همسایه هستند و تهران قادر نیست از یک کشور حمایت و از دیگری حمایت نکند چرا که این اقدام تنش به دنبال خواهد داشت و جایگاه ایران را تقلیل می‌دهد.

نقش اسرائیل در مناقشه قره‌باغ

در میان سکوت آشکار اسرائیل و حضور پنهان این رژیم در دایره درگیری‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه قره‌باغ، مقامات تصمیم‌گیر در اسرائیل میان چکش ارمنستان و سندان آذربایجان قرار گرفته‌اند. این در حالی است که اخباری از استفاده نیرو‌های جمهوری آذربایجان از اسلحه‌های اسرائیلی علیه نیرو‌های ارمنی شنیده می‌شود. ارمنستان سفیرش در تل اویو را در اعتراض به حمایت تسلیحاتی اسرائیل از آذربایجان فراخوانده است.

ایران روابط خوبی با هردو کشور ارمنستان و آذربایجان دارد. اما از نظر ژئوپلیتیک و جغرافیایی، ارمنستان به ایران نزدیک‌تر است و در حالی که مرز‌های این کشور با ترکیه و آذربایجان بسته است، مرز‌های مشترکش با ایران نقش حیاتی برای ارمنستان ایفا می‌کند. از سوی دیگر، ایران از روابط میان آذربایجان و اسرائیل رضایت ندارد و به همین خاطر احساس تهدید می‌کند و حتی این گمانه‌زنی وجود دارد که یکی از دلایل فراخوان اخیر سفیر ارمنستان از اسرائیل با هدف اطمینان‌دهی به ایران بوده است.

بیشتر بخوانید:ایران در مناقشه قره باغ، حامی ارمنستان است یا آذربایجان؟

اسرائیل و آذربایجان از زمان اعلام برقراری روابط دیپلماتیک در آوریل سال ۱۹۹۲ میلادی، در تلاش برای توسعه روابط و تقویت آن در بخش‌های مختلف نظامی و امنیتی در سال‌های اخیر بودند. روابط اسرائیل با جمهوری آذربایجان در واقع بر این حقیقت استوار است که آذربایجان با ایران مرز‌های مشترک دارد، به همین خاطر، جمهوری آذربایجان به محلی ایده‌آل برای جمع‌آوری اطلاعات جاسوسی از آنچه در ایران می‌گذرد برای تل اویو است. تاکنون چندین توافق نامه همکاری‌های امنیتی و تسلیحاتی میان ارمنستان و اسرائیل منعقد شده است.

الجزیره در پایان می‌نویسد به دلیل وجود مواضع دوگانه میان حکومت و جامعه مدنی در ایران و باوجود بی‌ثباتی سیاسی میان ایران و دولت ارمنستان و جمهوری آذربایجان در دهه‌های گذشته، موضع رسمی ایران در جهت منافع ملی این کشور یکپارچه شده و تهران خود را به عنوان یک میانجی در این مناقشه معرفی کرد که از هیچ طرفی در مقابل دیگری حمایت نمی‌کند.

قفقاز سوریه‌ای دیگر می‌شود؟

از اسرائیل، ایران، ترکیه و روسیه به عنوان طرف‌های خارجی درگیر در مناقشه قره باغ یاد می‌شود. هراندازه تهران و مسکو آشکارا بر بی طرفی خود تاکید کرده اند و خواستار اعلام آتش بس میان طرفین شده اند، اسرائیل و ترکیه در جانب جمهوری آذربایجان ایستاده و حمایت خود را نیز به صورت علنی از یک طرف این درگیری‌ها اعلام کرده اند. موضوعی که با واکنش کشور‌های اروپایی همراه شده است.

امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه، در سخنانی با اشاره به اعزام نیرو‌های سوری و داعشی از مرز‌های ترکیه به جمهوری آذربایجان برای مشارکت در درگیری‌های قره باغ، نسبت به دخالت طرف‌های سوم در درگیری‌های قره باغ هشدار داد. این سخنان با واکنش آنکارا مواجه شد و ترکیه فرانسه را به حمایت از ارمنستان متهم کرد. روسیه نیز ضمن تایید خبر‌هایی مبنی بر اعزام نیرو‌های نظامی از ترکیه به جمهوری آذربایجان پیشنهاد میزبانی مذاکرات صلح را مطرح کرد.

روسیه، آمریکا و فرانسه اخیرا بیانیه مشترکی را نیز صادر کردند و در این بیانیه خواستار پایان درگیری‌ها در منطقه قره باغ و اعلام اتش بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان شدند. در بخشی از این بیانیه، روسیه، آمریکا و فرانسه اعلام کردند شرکت نیروهای خارجی در مناقشه به تلاش‌های برای دستیابی به صلح در منطقه ضربه می زند. به نظر می‌رسد این بخش از بیانیه به اقدامات آشکار ترکیه در حمایت از جمهوری آذربایجان اشاره دارد. موضوعی که باعث نگرانی شده است، ادامه یافتن درگیری‌ها در این منطقه همزمان با دخالت کشورهای ثالث است. در این بین رئیس جمهور ارمنستان نیز در سخنرانی نسبت به تبدیل شدن منطقه قفقاز به سوریه‌ای دیگر ابراز نگرانی و بر لزوم پایان درگیری‌ها در این منطقه تاکید کرد.