سناریو‌های پس از وضعیت قرمز / پاسخ به ۶ سوال درباره محدودیت‌های جدید کرونا
رویداد۲۴ ۲روز مانده به پایان تعطیلات ۲هفته‌ای، تصمیمات جدیدی گرفته شده؛ قرار است طرح هوشمند مدیریت کرونا ادامه یابد و تردد شبانه در شهر‌های قرمز و نارنجی همچنان ممنوع باشد. این را رئیس کمیته اجتماعی و انتظامی ستاد ملی مقابله با کرونا در دوازدهمین روز از اعمال محدودیت‌ها اعلام کرد.
مدت اجرای تصمیمات جدید هم از روز شنبه تا پایان هفته آینده خواهد بود. قرار است از این پس، وزارت بهداشت روز‌های دوشنبه هر هفته، وضعیت شهرها را اعلام کند و براساس آن محدودیت‌های جدید اعمال شود. در همین ۱۲روز گذشته، بنا بر اعلام ستاد ملی مقابله با کرونا از ۱۶۰شهر قرمز، تنها ۶۴شهر در این وضعیت باقی مانده‌اند و ۹۶شهر به نارنجی تغییر رنگ داده‌اند.
تهران هم یکی از شهر‌های خارج شده از وضعیت قرمز است. حالا پایتخت به رنگ نارنجی درآمده، اما فرمانده ستاد مقابله با کرونای تهران می‌گوید این شرایط ناپایدار و شکننده است؛ هر چند که آثار اعمال محدودیت‌ها در ریتم شهری دیده شده. استناد او به کاهش ۳۰درصدی تراکم تردد در شهر و حمل‌ونقل عمومی است. دیروز شماره جان باختگان به ۳۶۲نفر رسید.
فردا آخرین روز از نخستین مرحله قرنطینه ۲هفته‌ای در پاییز است. از اسفند سال گذشته تاکنون، این دومین‌بار است که قرنطینه به معنی جدی‌تری در ایران اعمال می‌شود؛ بار اول در هفته دوم تعطیلات نوروزی و بار دوم از ابتدای آذر.
اعمال قرنطینه دوم، زمانی اتفاق افتاد که در ۲ماه پاییز یعنی مهر و آبان، ۱۹هزار و ۴۱۸نفر جانشان را از دست دادند و ۴۰۲هزارو۸۴۶نفر مبتلا شدند. ۴۴درصد از آمار کل فوتی‌های کرونا، در همین ۲ماه گذشته ثبت شد. آبان، ماه رکورد‌های جدید در فوت و ابتلا بود؛ تا جایی که در بیست و هفتمین روز آن، بالاترین میزان مرگ یعنی ۴۸۲مورد ثبت شد و با افزایش نگرانی‌ها از رسیدن مرگ‌های روزانه به ۶۰۰نفر، از اول آذر، محدودیت‌های سختگیرانه‌تری اعمال شد. ۲روز مانده به پایان مرحله اول قرنطینه، بسیاری نگران وضعیت بعد از پایان محدودیت‌ها و بروز پیک شدیدتری از بیماری هستند.
در پایان هفته اول قرنطینه، خسرو صادق‌نیت، رئیس بیمارستان امام خمینی گفته بود محدودیت‌ها باید هدفمند شود. اگر مردم رعایت کنند، زمستان قربانی کمتری خواهیم داشت و در غیراین صورت، باید منتظر پیک چهارم بیماری ماند. از آن طرف معاون کل وزارت بهداشت هم که از نتیجه اعمال محدودیت‌ها راضی است، گفته بود که ترددها کاهش یافته، تماس‌های اجتماعی کمتر شده و پروتکل‌های بهداشتی به میزان قابل‌توجهی افزایش پیدا کرده است.
در این وضعیت، چند سؤال باقی می‌ماند؛ اینکه تا چه زمانی این محدودیت‌ها باید اعمال شود و شرایط بعد از پایان قرنطینه چه خواهد بود؟ عدد مهار کرونا کدام است و چه زمانی می‌توان گفت قرنطینه نتیجه مثبتی داشته است؟ جمعی از متخصصان رشته اپیدمیولوژی، عفونی و بیهوشی و مسئولان بخش‌های آی‌سی‌یو و اورژانس بیمارستان‌ها، در گفتگو با همشهری به این سؤال‌ها پاسخ داده‌اند.
۱۱۰ فوتی روزانه؛ عدد کنترل کرونا
آخرین آمار مرگ و ابتلای روزانه بر اثر کرونا ۴۸هزارو۹۹۰مورد است و حالا ما در آستانه رسیدن به ۵۰هزار فوت از ابتدای شیوع کرونا هستیم. همه این‌ها در شرایطی است که به گفته تحلیلگران آمار و همچنین مسئولان نظام سلامت، این اعداد را به گفته بخشی از کارشناسان باید ۲ و نیم تا ۳برابر کرد تا به عدد واقعی رسید.
با همین داده‌های وزارت بهداشت حمید سوری می‌گوید عدد کنترل کرونا، مرگ روزانه کمتر از ۱۱۰نفر است؛ یعنی وقتی به این میزان متوسط از مرگ رسیدیم، می‌توان گفت که تا حدودی شیوع کرونا مدیریت شده. سوری که اپیدمیولوژیست است و نخستین بررسی انجام شده درباره شیوع کرونا در کشور از سوی تیمی به سرپرستی او انجام شده، می‌گوید، مدیریت شیوع مشروط به این است که اطلاعات درستی داده شود.
به گفته او، مهم‌تر از آمار مرگ، موارد تأیید شده ابتلاست؛ چراکه مرگ تابع عواملی مثل مراجعه دیرهنگام به بیمارستان و مراقبت‌های درمانی و دارو‌های در دسترس هم هست، اما به‌دلیل اینکه تنها در مورد موارد مرگ اطلاعات دقیق و تأیید شده‌ای وجود دارد، ناچار باید به این اعداد استناد کرد.
مینو محرز، متخصص عفونی و عضو کمیته کشوری پیشگیری از کرونا با سوری هم‌نظر است و همین عدد را اعلام می‌کند. اما محمدرضا هاشمیان، فوق‌تخصص آی‌سی‌یوی بیمارستان مسیح‌دانشوری معتقد است که نمی‌توان برای مهار کرونا عددی مشخص کرد. نادر توکلی، معاون درمان ستاد مقابله با کرونای تهران هم تأکید می‌کند که مرگ و ابتلا شاخص‌های خاصی دارند که براساس آن و با بررسی جزئیات می‌توان عدد نهایی را اعلام کرد.
قرنطینه آمار‌ها را تکان داد
آمار‌های دوره قرنطینه نشان‌دهنده کاهش نسبی در آمار فوت و افزایش تعداد مبتلایان است؛ هر چند که به‌گفته معاون درمان ستاد مقابله با کرونای تهران، افزایش موارد ابتلا به‌دلیل بیماریابی و بالا رفتن میزان تست کروناست. اول آذر، آمار مرگ با عدد ۴۳۱نفر شروع شد و در دوازدهمین روز به ۳۶۲مورد فوت رسید. آمار ابتلا هم با ۱۲هزارو۹۳۱نفر آغاز شد و حالا به ۱۳هزارو۶۲۱ نفر رسیده است.
در این بین بر سر دلایل کاهش آمار فوت، میان متخصصان اختلاف‌نظر وجود دارد. از یک طرف گفته می‌شود این آمار تحت‌تأثیر محدودیت‌هاست و از طرف دیگر اعلام می‌شود آمار مرگ مربوط به یک تا ۲هفته پیش از آغاز قرنطینه است. افراد فوت شده بیماران ۲تا ۳هفته قبل از تاریخ مرگ هستند.
سوری که اپیدمیولوژیست است می‌گوید، برای قضاوت درباره تأثیر قرنطینه بر تعداد مرگ، زود است. با پایان این دوره و بررسی آمار‌ها و مقایسه آن با ۲هفته قبل از آن، می‌توان به ارزیابی نسبی رسید. او معتقد است ارتباط میان کاهش آمار و اعمال محدودیت‌ها باید به‌طور دقیق بررسی شود؛ چراکه با وجود ممنوعیت ترددها، باز هم شاهد اجتماعات و تجمع مردم در طول روز هستیم. به همه این‌ها باید تغییر در ماهیت ویروس را هم اضافه کرد که منجر به بالا رفتن موارد ابتلا شده است. تغییر ماهیت ویروس را بسیاری از متخصصان عفونی و بیهوشی و مسئولان بیمارستان‌ها هم تأیید می‌کنند. آن‌ها می‌گویند اگر ویروس تغییر نکرده بود، میزان شیوع تا این اندازه شدت نمی‌گرفت. درباره آمار بستری‌ها.
داوود نوروزی، مدیر اورژانس بیمارستان شریعتی به همشهری می‌گوید که در این بیمارستان، تعداد بستری‌ها نسبت به ۱۰روز قبل از آغاز قرنطینه افزایش نداشته است، فوتی‌ها هم کمی روند نزولی به‌خود گرفته است.
مینو محرز هم این اطلاعات را تأیید می‌کند. او می‌گوید اعمال قرنطینه، زنجیره انتقال را گسسته می‌کند. نکته مهم اما، حفظ وضعیت موجود است. به گفته او، میزان بستری‌های روزانه به ۶ تا ۱۰مورد در مراکز درمانی رسیده؛ درحالی‌که قبلا بالای ۵۰نفر هم بستری داشته‌اند. در این میان معاون درمان ستاد مقابله با کرونای تهران هم تأکید می‌کند که یکی از شاخص‌های اصلی برای سنجش میزان اثربخشی قرنطینه، تعداد بستری، مراجعه به بیمارستان و مرگ است. اما این توضیح را می‌دهد که تمام این شاخص‌ها پس از پایان قرنطینه و یک هفته بعد از آن خود را نشان می‌دهد. با این همه، نگاهی به شاخص‌های مربوط به وضعیت زرد، نارنجی و قرمز شهرها، تعیین‌کننده وضعیت نهایی آنهاست.
بیشتر بخوانید: وضعیت تهران هنوز نارنجی نشده، نباید از وضعیت قرمز به نارنجی تغییر می‌دادند؛ خطرناک است
به شرایط اردیبهشت بازمی‌گردیم؟
نتیجه نخستین مرحله از اعمال قرنطینه در کشور، اردیبهشت مشخص شد؛ روز‌های طلایی که بازگشت به آن روز‌ها آرزوی مسئولان است. اردیبهشت امسال با ۹۱فوت و یک‌هزار و ۲۹۴ابتلا شروع شد، در بیست و هفتمین روز به ۳۵فوتی رسید و در آخرین روز از ماه به ۶۴مورد فوت و ۲هزارو۳۴۶ ابتلا رسید. در خرداد، اما آمار‌ها افزایش نسبی داشت و در مرداد، روند صعودی قابل‌توجهی، به‌خود گرفت.
خیلی‌ها وضعیت ما را در اردیبهشت قابل‌قبول می‌دانند، اما به اعتقاد متخصص آی‌سی‌یوی بیمارستان مسیح‌دانشوری، اردیبهشت، آتش زیرخاکستر بود؛ چرا که پس از آن با افزایش یکباره آمار‌ها مواجه شدیم که تا همین حالا هم ادامه دارد: «ما اصلا آن دوران را طلایی نمی‌دانیم. رویکرد مدیریت کرونا آن زمان مشخص و واضح نبود.».
اما سوری می‌گوید که ما به وضعیت اردیبهشت می‌رسیم، اما با سیاست‌های درست: «کشوری مثل ویتنام با ۱۰۰میلیون نفر جمعیت، تاکنون کمتر از ۴۰هزار مورد مرگ داشته است. در آلمان هم بعد از اردیبهشت تنها یک‌هزار مرگ داشته‌اند، اما در ایران بعد از آن تاریخ، بیش از ۳۰هزار مرگ ثبت شده است؛ بنابراین با یک سیاست درست می‌توان بیماری را کنترل کرد.»
فریدون فلاح‌مهر، متخصص بیهوشی و پزشک آی‌سی‌یوی بیمارستان شهدای یافت‌آباد از نتیجه مثبت قرنطینه در اردیبهشت‌ماه یاد می‌کند. او به همشهری می‌گوید در اردیبهشت، تخت‌ها یکباره خالی شد و در آی‌سی‌یوی این بیمارستان که ۱۳تخت دارد، تنها یک تا ۲تخت در اشغال بیماران بود. او بازگشت به اردیبهشت را کمی سخت می‌داند؛ چراکه در پاییز و زمستان بیماری‌های تنفسی شایع می‌شود و شیوع کرونا را تشدید می‌کند.
قرنطینه تا کی؟
در آستانه پایان نخستین مرحله از قرنطینه، بیمارستان‌ها همچنان درگیر بیماران بدحالی هستند که پیش از ۲هفته اخیر به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند. تکلیف این بیماران که مشخص شد می‌توان ارزیابی دقیق‌تری از میزان مرگ‌ومیر‌ها کرد. میزان فوتی‌های کرونا از هفتمین روز از اجرای محدودیت‌ها خودش را نشان داد. در شرایطی که در نخستین روز، تعداد فوتی‌ها ۴۳۱نفر بود در هفتم آذر این عدد به ۴۰۶ و در روز‌های بعد به‌ترتیب به ۳۹۱، ۳۸۹، ۳۷۱ و در آخرین روز به ۳۶۲نفر رسید.
به‌گفته معاون درمان ستاد مقابله با کرونای تهران، این مهم‌ترین تأثیر قرنطینه بوده است و یک هفته بعد از پایان محدودیت‌ها تأثیرات بیشتری از خود نشان می‌دهد. اما این اعداد دلیلی بر پایان قرنطینه و محدودیت‌ها نیست؛ به‌طوری‌که فلاح‌مهر، متخصص آی‌سی‌یوی بیمارستان شهدای یافت‌آباد می‌گوید تا زمانی‌که درمان و واکسنی برای کرونا تولید نشود، باید محدودیت‌ها در سطوح مختلف اعمال شود.
مینو محرز هم معتقد است که نمی‌توان زمانی برای پایان قرنطینه اعلام کرد. او تنها راه‌حل مدیریت کرونا را انجام دادن آزمایش کرونا و در مرحله بعد از آن ایزوله کردن افراد مبتلا دانست. در هفته گذشته وزیر بهداشت اعلام کرد تعداد تست‌های پی‌سی‌آر روزانه باید به ۴۰هزار و تست‌های سریع به ۶۰ تا ۸۰هزار برسد.
محرز می‌گوید باید افرادی که به قانون عمل نمی‌کنند را جریمه‌های سنگین کرد. به گفته این متخصص عفونی، محدودیت‌ها را نمی‌توان به یکباره از میان برداشت؛ چراکه آمار مانند برق دوباره بالا می‌رود. در کشور‌های اروپایی هم تاکنون بار‌ها قرنطینه اعمال شده، اما پس از پایان محدودیت‌ها، دوباره آمار‌ها بالا رفته است. اگر ۹۷درصد افراد جامعه به‌درستی از ماسک استفاده کنند، شاید اصلا نیازی به اعمال قرنطینه نباشد.
چه سرنوشتی در انتظار ما و کروناست؟
با تصمیمات جدید ستاد مقابله با کرونا، قرار است محدودیت‌ها برای یک هفته دیگر هم ادامه داشته باشد. تمدید قرنطینه در شرایطی است که به گفته سوری، مهم‌ترین موضوع در اجرای طرح‌ها و برنامه‌ها، بررسی میزان اثربخشی آنهاست.
باید سؤال‌های علمی مطرح شده و برای هر کدام هم پاسخ درست و مستدلی ارائه شود. او می‌گوید نکته مهمی که در اعمال محدودیت‌ها باید درنظر گرفته شود، میزان ظرفیت و تاب‌آوری مردم در برابر آن است. اگر هدف تعیین شده برای مداخلات سختگیرانه، علمی نباشد، فرصت‌ها و سرمایه‌های زیادی از دست می‌رود.
او این پرسش را مطرح می‌کند که دولت تا چه زمانی می‌خواهد قرنطینه را به این شکل ادامه دهد و توضیح می‌دهد: «اعمال این محدودیت‌ها در طولانی‌مدت به نفع جامعه نیست. تعطیلی، راحت‌ترین کار است؛ درحالی‌که باید اقدامات به‌صورت کاملا هوشمند انجام شود تا ضررش بیشتر از منفعت آن نباشد.»
نگرانی سوری از نامشخص بودن تاریخ انقضای اپیدمی کروناست: «هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید تا چند سال دیگر با این اپیدمی مواجهیم؛ به همین دلیل باید در اتخاذ سیاست‌های مؤثر احتیاط زیادی انجام شود.» تعدادی از متخصصان زمان پایان کرونا را ۲تا ۳سال دیگر اعلام کرده‌اند. این اپیدمیولوژیست، اما می‌گوید که استناد آن‌ها به روند شیوع آنفلوآنزای اسپانیایی در گذشته است؛ درحالی‌که نمی‌توان اینطور نتیجه گرفت.
تأثیر قرنطینه یا نزدیک شدن به ایمنی جمعی؟
موارد فوت کرونا روند نزولی به‌خود گرفته است. مسئولان وزارت بهداشت و کارشناسان درمان می‌گویند این موضوع تحت‌تأثیر اعمال قرنطینه است، اما زهرا دوخائی، دانش‌آموخته علوم‌شناختی و تحلیلگر داده، به سؤال دیگری پاسخ می‌دهد: که آن هم میزان تأثیر ایمنی جمعی بر آمارهاست.
به گفته او، ایمنی جمعی زمانی ایجاد می‌شود که با افزایش تعداد افراد ایمن در برابر بیماری، آهنگ انتشار کند شده و درنهایت منجر به کنترل شیوع شود. بر همین اساس هم باید ۶۶درصد از جمعیت به بیماری مبتلا شوند که برای ایران عددی نزدیک به ۵۶میلیون نفر است؛ درحالی‌که گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد تا اواخر آبان، در بیشترین حالت ۴۰میلیون نفر مبتلا به کرونا شده‌اند؛ بنابراین حتی با ایمنی گله‌ای (جمعی) هم فاصله وجود دارد؛ ازاین‌رو کاهش آمار فوت، بیشتر به‌دلیل اجرای جدی‌تر محدودیت‌های اجتماعی است تا تأثیر عوامل دیگر.
منبع: همشهری - زهرا جعفرزاده
