نسل کشی ارامنه توسط ترکیه

رویداد۲۴ علیرضا نجفی: سرزمینی که اکنون ترکیه نامیده می‌شود تا پانصد سال پیش امپراطوری بیزانس یا همان روم شرقی بود و مسیحیان یونانی زبان در آن سکنی داشتند. ترک‌ها از آسیای صغیر وارد بیزانس شده بودند و بیزانسی‌های تازه مسلمان شده نیز با آن‌ها متحد شده و قدرتشان هر روز بیشتر شد تا اینکه هفتمین پادشاه عثمانی سلطان محمد فاتح، استانبول را فتح کرد و به کار امپراطوری رو شرقی پایان داد و امپراطوری عثمانی را بنیان گذاشت.

عثمانی‌ها مسلمانان سنی مذهب بودند و در بخش عظیمی از تاریخ خود با صفوی‌های شیعه جنگیدند. همچنین سرکوب پیروان دیگر ادیان را همیشه در دستور کار داشتند.

عثمانی‌ها در قرن بیستم مانند اغلب دولت-ملت‌ها به دنبال کلیتی خیالین بودند که تمام کثرث‌ها و تفاوت‌های رفتاری، نژادی و فرهنگی را یکدست کند و در کلیتی یکپارچه به نام کشور بگنجاند. به همین دلیل در دوران استبداد عبدالحمید دوم دستور داده شد ارامنه را از سرزمینشان دور کنند تا کفر زیر سایه امپراطور نباشد و سراسر امپراطوری یکپارچه مسلمانان عثمانی باشند.

عثمانی‌ها ابتدا مالیات بر ارامنه را افزایش دادند و سپس به صورت برنامه‌ریزی شده‌ای آن‌ها را مورد اذیت قرار دادند. آن‌ها کرد‌ها و ترک‌ها را علیه ارامنه تحریک کردند و هر دو به بهانه مسیحی بودن به ارامنه حمله می‌کردند و این اعمال سبعانه تبدیل به جنگ میان ایمان و کفر شده بود.

راهی را که استبداد عبدالحمید پیش گرفته بود، گروهی به نام ترکان جوان ادامه دادند. آن‌ها ائتلافی از گروه‌های مختلف سیاسی بودند که همگی خود را تجددخواه معرفی می‌کردند و از الزام وجود قانون و حقوق برابر و برادری سخن می‌گفتند. «ائتلاف ترکان جوان» علیه امپراطور برخاستند و ارامنه نیز که از استبداد سلاطین عثمانی به تنگ آمده بودند به کمک ترکان جوان شتافتند. اما ترکان جوان پس از پیروزی به وعده‌های خود مبنی بر برابری عمل نکردند و با شدت تمام به سرکوب ارامنه پرداختند. بسیاری از ارامنه تا آن زمان بخاطر اذیت‌های عثمانی به کشور‌های دیگر بویژه به ایالات متحده کوچیده بودند، ولی هنوز میلیون‌ها نفر از آن‌ها در قلمرو عثمانی زندگی می‌کردند.

بیشتر بخوانید: زنان پارتیزان ارمنی در جریان جنبش آزادیبخش ارمنستان

به گزارش رویداد‌۲۴ وقوع جنگ جهانی اول و درگیری عثمانی با دولت‌های غربی بهانه خوبی برای اجرای برنامه نسل کشی ارامنه توسط ترکان جوان بود. محمد طلعت پاشا وزیر وقت عثمانی به همراه انور پاشا وزیر دفاع، برنامه‌ای برای کشتار سیستماتیک ارامنه طراحی کردند و آن را به اجرا گذاشتند.

حزب اتحاد و ترقی برنامه اصلی نسل کشی را فراهم آورده بود و یکی از مهمترین شخصیت‌های آنان یعنی دکتر ناظم، درباره علت نسل کشی چنین گفت: «بگذار عناصر غیر تُرک از هر ملیت و دینی که هستند، نابود شوند، این کشور را باید از عناصر غیر تُرک پاک کرد.»

در سال ۱۹۱۵ تمام ارامنه ۱۵ تا ۵۰ سال به بهانه رفتن به جبهه فراخوانده شدند و به قتل رسیدند و پس از آن زنان و کودکان ارمنی نیز کشته شدند. در طی چند سال حدود یک و نیم میلیون انسان صرفا به علت اینکه ارمنی بودند به قتل رسیدند و هشتصد هزار نفر نیز در کشور‌های دیگر آواره شدند.

یکی از ایرانیان شاهد این فاجعه محمدعلی جمالزاده بود. او مشاهده خود از نسل کشی ارامنه را چنین می‌نویسد: «با گاری و ارابه از بغداد و حلب به جانب استانبول به راه افتادیم. از همان منزل اول با گروه‌های زیاد از ارمنی‌ها مواجه شدیم که به صورت عجیبی که باور کردنی نیست و ژاندارم‌های مسلح و سوار تُرک آن‌ها را پیاده بجانب مرگ و هلاک می‌راندند. ابتدا موجب نهایت تعجب ما گردید، ولی کم‌کم عادت کردیم که حتی دیگر نگاه هم نمی‌کردیم و به راستی که نگاه کردن هم نداشت. صد‌ها زنان و مردان ارمنی را با کودکانشان بحال زاری بضرب شلاق و اسلحه پیاده و ناتوان بجلو می‌راندند. در میان مرد‌ها جوان دیده نمی‌شد، چون تمام جوانان را یا به میدان جنگ فرستاده یا محض احتیاط (ملحق شدن به قشون روس) به قتل رسانده بودند. دختران ارمنی مو‌های خود را از ته تراشیده بودند و کاملاً کچل بودند و علت آن بود که مبادا مردان تُرک و عرب بجان آن‌ها بیفتند.»

یک و نیم میلیون نفر عدد بسیار هولناکی است و نسل کشی ارامنه یکی از بزرگترین جنایات تاریخ به حساب می‌آید. ترکان جوان نام «ارمنستان» را نیز به «ترکیه شرقی» تغییر دادند تا اثری از آن‌ها نماند. اموال آن‌ها نیز مصادره شد و کودکانی که جان سالم به در برده بودند یتیم شده و آواره کشور‌های دیگر شدند. دولت نوعثمانی امروز ترکیه از به رسمیت شناختن این نسل کشی فجیع سرباز می‌زند و هنوز بسیاری از ابعاد این فاجعه برای ما ناشناخته است.