واکسن ناباوری و معضل پایان کرونا/ نتیجه دعوای سیاسی «واکسن بسازیم» با «واکسن بخریم» چیست؟

رویداد۲۴  از هفته گذشته و همزمان با آغاز واکسیناسیون عمومی در بسیاری از کشور‌های جهان از جمله کشور‌های عربی منطقه، «واکسن بخرید» به یک مطالبه ملی در شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان تبدیل شده است. در مقابل این کمپین مردمی، کمپین دیگری علیه واردات واکسن با هشتگ «واکسن بسازیم» به راه افتاده که کلید واژه بسیاری از محتوا‌های منتشر شده ذیل آن، عدم اعتماد به واکسن تولید غرب است.

بیشتر بخوانیم:نابرابری در توزیع واکسن کرونا/ پایان همه‌گیری ویروس کرونا در خاورمیانه اعلام می‌شود؟

محمدرضا نقدی معاون هماهنگ‌کننده سپاه به بسیجی‌ها توصیه کرده واکسن خارجی نزنند. او گفته: به هیچ عنوان به کارکنان و پرسنل سپاه و بسیج استفاده و تزریق واکسن‌های خارجی را به دلیل مکانیسم عمل واکسن‌های خارجی توصیه نمی‌کنیم. همچنین طریقت منفرد وزیر بهداشت دولت احمدی نژاد در برنامه تلویزیونی شبکه افق با مجری گری نادر طالب زاده تبعیت ایران از پروتکل‌های سازمان جهانی بهداشت را مورد انتقاد قرار داده و گفته بود: از نزدیک به ۲۰۰ کشور دنیا فقط ۳۰ کشور از پروتکل‌های سازمان بهداشت جهانی تبعیت کردند وایران با فاصله زیاد نسبت به کشور دوم در رتبه اول قرار دارد.

واکنش‌ها در فضای مجازی به موضوع واکسن کرونا

حضور فعال کاربران بی نام و تازه وارد توییتر در کمپین «واکسن بسازیم» شائبه خط گرفتن این کمپین از جریانی که با واردات واکسن خارجی مخالفند را تقویت کرده است. یکی از فعالان کمپین واکسن بسازیم مدعی شده ۶۸ درصد اکانت‌های شرکت کننده در هشتگ «واکسن بخرید» خارج از کشور بودند! و تقریبا ۱۰۰٪ اکانت‌های حاضر در هشتگ #واکسن_می‌سازیم همه در ایران بودند.

این اظهار نظر او واکنش بسیاری از کاربران را به همراه داشته که همین مساله را دلیل اصلی غیر مردمی بودن کمپین «واکسن می‌سازیم» خوانده‌اند چرا که کاربران عادی توییتر در ایران مجبورند برای ورود به این شبکه اجتماعی از فیلترشکن استفاده کنند؛ در نتیجه لوکیشن محل زندگی آن‌ها به واسطه کارکرد فیلتر شکن‌ها در جایی غیر از ایران ثبت خواهد شد تا فیلتر‌ها را دور بزند. از این رو مشارکت ۱۰۰ درصدی اکانت‌های حاضر در هشتگ واکسن بسازیم به معنای استفاده کاربران فعال در این کمپین از سامانه‌هایی بدون نیاز به استفاده از فیلتر شکن است که در دست نهاد‌های حاکمیتی است.

فعالان این کمپین بعضا پیرو اظهار نظر‌هایی مشابه نقدی و بعضا چندین پله جلوتر از آن به مخالفت با واردات واکسن خارجی پرداخته‌اند. یکی از کاربران در توضیح دلیل اصرار خود برای عدم واردات واکسن گفته: اگه بگن یه ماده دارویی الان در دسترسِ و می‌تونید استفاده کنید، اما بهتون بگن ممکنه داخلش سم کشنده هم داشته باشه (حتی بگن با یه درصدی ممکنه وجود داشته باشه نه قطعی) آیا شما خودتون اونو مصرف یا تجویز می‌کنید؟

کاربر دیگری گفته: این همه می‌خوان هزینه کنند و واکسن سراسر مشکل و غیرقابل اعتماد فایزر را بخرند... گروهی از کاربران توییتر دلیل اعتراض خود به واکسن خارجی را به تجربه واردات خون‌های آلوده از فرانسه و فروش بمب‌های شیمیایی از سوی کشور‌های اروپایی به صدام در خلال جنگ هشت ساله ایران و عراق گره زده‌اند. پست‌هایی با محتوای مشابه در روز‌های اخیر توسط برخی کاربران توییتر منتشر شده است.

مخالفان واردات واکسن ذیل کمپین «واکسن بسازیم» ادعاهای متفاوتی را در رد واکسن خارجی عنوان می کنند. عده ای از آنها می‌گویند از خون خوک در تولید واکسن کرونای غربی استفاده شده است، عده دیگری می گویند کشور‌های غربی همان واکسنی که به مردم خودشان می‌زنند را به ما نمی‌دهند. برخی می گویند  چند سال پیش داروی فاکتور ۸ و ۹ برای بیماران هموفیلی وارد کردیم که آلوده به ویروس هپاتیت بود، یا می‌گویند کرونا، ویروس انگلیسی است و خود غربی‌ها به واکسن شان اعتماد ندارند. واکسن سلاح جنگ بیولوژیک علیه ماست،  فخری زاده برای پژوهش بر روی واکسن کرونا ترور شد، واکسن فلج اطفال دهه ۷۰ غربی بود و باعث عقیم شدن ایرانی‌ها شد و میخواهند واکسن شان را روی ما امتحان کنند از جمله دیگر ادعاهایی است که مخالفان واردات واکسن خارجی به کشور طی روزهای گذشته در شبکه های اجتماعی مطرح کرده‌اند.

واکسن ناباوری، پدیده‌ای جهانی است

جریان مخالف واردات واکسن کرونا به وضوح دارای انگیزه‌های سیاسی است، اما انگیزه‌های سیاسی پشت پرده این جریان می‌تواند به یک پدیده خطرناک دامن بزند؛ واکسن ناباوری. با این حال جالب است بدانید ایران در این تئوری‌های توطئه علیه دستاورد‌های علمی تنها نیست. نه تنها واکسن، که وجود ویروس کرونا نیز در جوامع غربی محل تردید است.

به گزارش نشریه پزشکی «لنست»، در کره جنوبی و مالزی یکی از عمده‌ترین موانع واکسیناسیون عمومی، وجود کمپین‌های شبکه‌های اجتماعی علیه این برنامه بهداشتی ملی است. در کره جنوبی گروهی به نام «آناکی» (جنبش کره‌ای دعوت خانواده‌ها به بزرگ کردن بچه‌ها بدون استفاده از دارو) به شدت با هر گونه واکسیناسیون کودکان مخالف است.

جهان از زمان ابداع اولین واکسن‌ها دو مواجهه متفاوت با این پدیده داشته است؛ پذیرش سلامت این نوع از درمان و تردید در امنیت آن. آمار‌های جهانی نشان می‌دهد در مجموع ۷۹ درصد مردم جهان معتقدند واکسن‌ها ایمنند، اما درصد پراکندگی این آمار‌ها در کشور‌های مختلف با هم تفاوت دارد.

کمپانی تحقیقات آماری «ولکام ترست» که یک خیریه در لندن است از میان ۱۴۰ هزار تن از مردم سراسر جهان از ۱۴۰ کشور، باور آن‌ها نسبت به واکسن‌ها را مورد سنجش قرار داده است. بالاترین درصد پذیرش واکسن به کشور بنگلادش تعلق دارد که ۹۸ درصد مردم آن فکر می‌کنند واکسن‌ها موثر و ایمنند. اما در غرب این آمار‌ها شکل اسفناک تری به خود می‌گیرد.

در فرانسه یک سوم جمعیت نسبت به ایمنی واکسن‌ها تردید دارند. در اوکراین نیمی از جمعیت فکر میکنند واکسن کارآمد است و نیم دیگر به واکسن اعتقادی ندارند.بیشترین عدم اعتماد به واکسن در میان جوامع اروپایی دیده می‌شود. کشور‌هایی نظیر فرانسه، سوییس و اتریش بالاترین تردید را نسبت به تاثیر و ایمنی واکسن‌ها دارند.

در نقشه‌های زیر پراکندگی بی اعتمادی جوامع نسبت به ایمنی واکسن‌ها را از نوامبر ۲۰۱۵ تا نوامبر ۲۰۱۸ مشاهده میکنید. این نقشه‌ها نشان دهنده تردید جهان نسبت به کارآمدی واکسن‌ها طی سه سال بررسی‌های نشریه پزشکی «لنست» است.

این نشریه در تحقیقات خود طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ میلادی ۱۴۹ کشور را از حیث اطمینان به واکسن مورد بررسی قرار داده است. نتایج این تحقیقات نشان گر پایین بودن سطح اعتماد اروپایی‌ها به واکسن‌ها نسبت به سایر کشور‌های جهان است، اما همچنین نشان می‌دهد سطح اعتماد مردم جوامع اروپایی نیز رو به افزایش بوده است. در سال ۱۹۹۸ اندرو ویکفیلد پزشک بریتانیایی مقاله‌ای منتشر کرد و در آن نسبت به کارآمدی واکسن سه گانه اوریون، سرخچه و سرخک تردید کرد و مدعی شد این واکسن منجر به بیماری اوتیسم می‌شود.

در فرانسه تردید‌ها نسبت به کارآمدی واکسن‌ها با برنامه واکسیناسیون عمومی سال ۲۰۰۹ علیه آنفولانزا تشدید شد. به گزارش نشریه «بازفید» منتقدان فرانسوی بر این باور بودند که ایجاد ترس و وحشت نسبت به شیوع جهانی آنفولانزا در واقع یک ترس ساخته و پرداخته سازمان جهانی بهداشت برای تقویت صنایع دارو سازی مورد حمایت این سازمان جهانی است.

به گزارش لنست، پایین‌ترین سطح اعتماد نسبت به واکسن متعلق به کشور ژاپن است. دلیل این بی اعتمادی احتمالا توقف توزیع واکسن HPV در ژاپن در سال ۲۰۱۳ است. وزارت بهداشت ژاپن در این سال به دلیل بروز برخی ساید افکت‌های خطرناک، توزیع واکسن HPV را متوقف کرد. همین مساله منجر به افزایش بی اعتمادی عمومی نسبت به سلامت واکسن‌ها در ژاپن شده است.

به گزارش باز فید در اوکراین تردید‌ها نسبت به کارآمدی واکسن‌ها از زمان اختلال ایجاد شده در سیستم بهداشتی کشور بعد از درگیری با شورشیان مورد حمایت روس در مناطق شرقی کشور تشدید شده است. نوع بی اعتمادی افراد در غرب نسبت به واکسن و دلایل این بی اعتمادی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. در برخی مناطق نظیر شرق اروپا و شمال آفریقا، افراد تحصیل کرده اعتماد کمتری به واکسن‌ها دارند در حالی که در اروپای غربی این پراکندگی درست برعکس است.

کوین فو پزشک آمریکایی تحصیل کرده دانشگاه بوستون و صاحب وبسایت اطلاعات پزشکی «کوین ام دی» در یادداشتی درباره وجود تئوری توطئه حول موضوع واکسن توضیح داده و گفته برخی «واکسن ناباوران» این پدیده را یک توطئه برای تزریق موادی میدانند که در نهایت به تغییراتی در دی ان‌ای آن‌ها ختم می‌شود.

او به کودکی خود در پاکستان اشاره کرده و گفته در منطقه‌ای در شمال پاکستان که محل درگیری میان آمریکا و طالبان بوده بزرگ شده وشاهد واکسیناسیون عمومی کودکان در مقابل بیماری فلج اطفال بوده است. در آن زمان پزشکان و پرستاران جان خودشان را به خطر می‌انداختند و به سختی مردم را برای واکسیناسیون مجانی فلج اطفال راضی میکردند. به گفته دکتر فو، مردم پاکستان معتقد بودند که خارجی‌هایی که روستا‌های آن‌ها را بمباران می‌کنند قوطی‌های سمی را برای آن‌ها فرستادند که روی آن به انگلیسی چیز‌هایی نوشته شده است.

با واکسن ناباوران چطور صحبت کنیم؟

نتایج نظرسنجی‌های موسسات گلوپ، بنیاد خانواده کیسر و مرکز تحقیقات پیو نشان می‌دهد تعداد آمریکایی‌هایی که احتمالا واکسن خواهند زد از ۵۰ درصد افراد در تابستان به ۶۰ درصد و در بعضی نظر سنجی‌ها به ۷۳ درصد در همین اواخر افزایش پیدا کرده، اما هنوز بر اساس همین آمار‌ها تعداد زیادی از افراد بین ۳۰ تا ۴۹ سال نسبت به واکسن کرونا تردید دارند. این در حالی است که برای از بین بردن کرونا باید دست کم ۷۰ تا ۸۰ درصد جمعیت نسبت به این ویروس واکسینه شده باشند.

واکسن ناباوران با فکت‌ها و واقعیت‌ها قانع نمی‌شوند. دانش به خودی خود نمیتواند منجر به اقناع و تغییر رفتار افراد شود و بیشتر رفتار‌ها به واسطه احساس هدایت می‌شوند. اعتماد، تهدید، همدلی و نگرانی چهار رانه اصلی تغییر رفتار در انسان‌ها هستند.

از سوی دیگر نباید تصور کنیم که افراد همیشه به دنبال رسیدن به اطلاعات صحیح برای حمایت از خود و خانواده شان هستند. مردم اغلب بیش از اندازه مشغله دارند و نمیتوانند اطلاعات را راستی آزمایی کنند به ویژه در مسائل پیچیده. در نتیجه به میان بر‌ها نظیر شبکه‌های اجتماعی اجتماعی اعتماد میکنندو میان بر‌هایی که به واسطه الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی عملا افرادی با رویکرد مشابه را دور آن‌ها جمع کرده است. آنچه بر پیچیدگی این موضوع می‌افزاید آن است که افراد با فکت‌های جانبی که با باورهایشان در تضاد باشد نیز مخالفت میکنند.

نشریه آمریکایی کانورسیشن راه کار‌هایی را برای مذاکره با واکسن ناباوران پیشنهاد داده و گفته برای این منظور بهتر است از اطرافیان، دوستان، آشنایان و همسایه‌های خود شروع کنید.

این نشریه می‌نویسد: تفاوت رسانه‌های مورد اعتماد و غیر قابل اعتماد را به آن‌ها نشان دهید. بعضا تشخیص اسپانسر‌ها و افراد پشت پرده رسانه‌ها برای همه راحت نیست، اما می‌توان تردید داشتن نسبت به منابع خبری هر رسانه را در دستور کار قرار دهید. در نظر داشته باشید که یک جریان خبری در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند انگیزه‌های سیاسی و متافع مادی برای افرادی که این جریان را به راه انداخته اند در پی داشته باشد.

این گزارش در ادامه پیشنهاد می کند که اخبار قابل اعتماد را در شبکه‌های اجتماعی خود بازنشر کنید. همچنین برای اعتمادتان به واکسن‌ها (در مورد ایران، واکسن وارداتی کرونا) دلایل روشن، منسجم و مرتبط بیاورید. قدرت همدلی را فراموش نکنید. نباید از تاکتیک ارعاب استفاده کنید و به خاطر داشته باشید که پیام‌های منفی اصولا نتیجه عکس می‌دهند.

در ادامه این گزارش آمده است: به خاطر داشته باشید که واکسن ناباوری یک شبه اتفاق نیافتاده است. تحقیقات نشان‌ی دهد عدم اعتماد به اخبار رسانه‌ها رابطه مستقیمی با بی اعتمادی به واکسن‌ها دارد و در نهایت بگذارید واکسن ناباوران بدانند که علم برای همه چیز پاسخی دارد، اما باید صبور بود تا به نتیجه درست رسید. پیشرفت علمی یک فرآیند زمان برد است.