هزینه مقابله با آلودگی هوا ۱۰ هزار میلیارد تومان گرانتر شد!
رویداد۲۴ در میان ده‌ها برنامه، هیچ‌یک کاربردی‌تر و مؤثرتر از برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران و کلانشهرها نیست که در سال ۹۶از سوی شهرداری تهران به دولت پیشنهاد شد. این برنامه که سال ۹۸بار دیگر به‌روزرسانی شد، ۲میلیارد دلار منابع مالی نیاز داشت تا طی ۴سال دست‌کم نیمی از آلودگی هوا در کشور حذف شود.
اما فقدان فرماندهی واحد موجب شد هیچ نهادی نتواند از پس ۱۴نهاد مؤثر در کاهش آلودگی هوا برآید و همه دستگاه‌های مرتبط را به شکلی اثرگذار پای کار بیاورد. اکنون جای خالی فرماندهی که بتواند هم اندازه رئیس‌جمهوری بر تمامی نهادهای مرتبط با مقابله با آلودگی هوا مدیریت و آنها را ملزم به رعایت دستورات کند، بیش از همیشه احساس می‌شود.
۷۵۰۰میلیارد تومان کجا و ۱۷۵۰۰ میلیارد تومان کجا؟
۳بهمن ۱۳۹۶بود که شهردار تهران در کنفرانس ملی کاهش آلودگی هوای کشور از برنامه‌ای رونمایی کرد که می‌توانست آلودگی هوای تهران را به نصف برساند و این برنامه در گام بعدی در کلانشهرهای کشور اجرایی شود.
طبق این برنامه با اختصاص ۷۵۰۰میلیارد تومان منابع مالی طی ۴سال، با اجرای یک بسته مدیریتی شامل نوسازی منابع آلاینده، کنترل آلایندگی منابع موجود با فیلترها و اقدامات مدیریتی، بخش قابل توجهی از تولیدکننده‌های ذرات معلق و گازهای سمی حذف می‌شدند. مخاطب اصلی این برنامه دولت بود که باید منابع مالی دلاری را در اختیار تهران و پس از آن شهرها قرار می‌داد. اما این برنامه با بی‌مهری مطلق روبه‌رو شد.
به‌طوری که در آذرماه سال ۱۳۹۸شهردار تهران در تریبون نمازجمعه اعلام کرد رقم این برنامه ۴ساله به ۱۷۵۰۰میلیارد تومان رسیده و شهرداری همچنان پای کار است و با در اختیار قرارگرفتن منابع مالی دلاری می‌توان این گام مهم برای حذف ۵۰درصدی آلودگی هوای تهران و کلانشهرها را عملیاتی کرد.
برنامه‌ای که بر زمین ماند
محسن پورسیدآقایی، استاد دانشگاه و معاون سابق حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران که از طراحان اصلی برنامه جامع کاهش آلودگی هوای پایتخت بود، حالا در گفت‌وگو با همشهری دلیل اجرایی نشدن این برنامه مهم را تشریح کرده است.
پورسیدآقایی می‌گوید: این برنامه شامل طرحی جامع بود که منابع آلوده‌کننده هوا را کنترل می‌کرد. اتوبوس‌ها، کامیون‌ها، تاکسی‌ها، موتورسیکلت‌ها و اقدامات مدیریتی جزو بخش‌های مهم این برنامه بودند که با نوسازی و فیلتراسیون آلاینده‌ها قرار بود به جنگ آنها برویم.
البته این طرح مستند به منابع مالی و پشتوانه‌های دلاری بود تا بتوان وسایل نو را جایگزین فرسوده‌ها کرد. برای این مهم نه شهرداری توانست بودجه اختصاص دهد نه دولت پای کار آمد. البته در بخش نوسازی طرح ترافیک و کنترل تردد دیزلی‌ها توانستیم برخی اقدامات مؤثر را انجام دهیم. اما برای اجرای چنین برنامه مهمی دولت باید منابع دلاری از بودجه اختصاص می‌داد.
نکته دیگری که این مدیر سابق شهری به آن اشاره می‌کند، فقدان فرماندهی واحد برای مقابله با آلودگی هواست. او می‌گوید: مقابله با آلودگی هوا اقدامی ملی است و باید دولت و مجلس برای رفع آن پای کار بیایند. هم‌اکنون هیچ مرجع رسمی برای کاهش آلودگی هوا وجود ندارد که بتواند وزارتخانه‌های نفت ، راه ، کشور و صنعت را پای کار بیاورد و آنها نیز از این فرمانده حرف‌شنوی داشته باشند.
بیشتر بخوانید: من دچار خفقانم!/ اعتراض مردم به آلودگی هوا با هشتگ مازوت نسوزون
جزئیات برنامه
برنامه جامع کاهش آلودگی هوای پایتخت و کلانشهرها طبق بررسی‌های دقیق و کارشناسانه، منابع منتشرکننده را هدف گرفته است. درصورت اجرای این برنامه طی ۴سال، میزان تولید ذرات معلق ۵۵درصد و تولید گازهای سمی ۴۵درصد کاهش می‌یابد.
این در حالی است که بخش قابل توجه منابع آلاینده شهرها پس از وقوع اینورژن بازتولید می‌شود و به سطح زمین باز می‌گردند. بنابراین درصورت حذف نیمی از منابع انتشار آلودگی هوا، گام بزرگ‌تر برای حذف بازانتشار ذرات معلق نیز برداشته می‌شود.
حتی الگوی مالی این برنامه نیز چنین طراحی شده که در سال نخست از سوی دولت تأمین شود و بقیه منابع مورد نیاز نیز به‌صورت تسهیلات بانکی و آورده مالکان و بهره‌برداران فراهم شود تا کمترین فشار به دولت وارد شود. محورهای این برنامه شامل نوسازی و بهسازی اتوبوس‌ها و کامیون‌های فرسوده، نصب فیلتر دوده روی انواع خودروهای دیزلی موجود، نوسازی مینی‌بوس‌های فرسوده و اسقاط خودروهای کاربراتوری، اسقاط موتورسیکلت‌های کاربراتوری و ورود موتورهای برقی و تعویض مستمر کاتالیست تاکسی‌ها بود.
برآورد اجرای طرح به قیمت امسال
سال۹۶، برنامه جامع کاهش آلودگی هوا با ۷۵۰۰میلیارد تومان طی ۴سال قابل اجرا بود. این رقم سال گذشته به ۱۷۵۰۰میلیارد تومان رسیده است. اما نرخ دلار که مبنای مبادلات بین‌المللی است، تعیین‌کننده این رقم در زمان اجرای برنامه است. متوسط قیمت دلار طی هفته‌های جاری ۲۵هزار تومان بوده است و با استناد به این نرخ هم‌اکنون رقمی حدود ۵۰هزار میلیارد تومان بودجه برای اجرای برنامه کاهش نیمی از آلودگی هوا در ۴سال نیاز است.
بررسی‌های همشهری مشخص کرده که اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران و کلانشهرها هنوز هم فایده‌های فراوان دارد. اگر چه ۵۰هزار میلیارد تومان بودجه طی ۴سال برای اجرای چنین طرحی نیاز است که رقم سالانه آن ۱۲.۵هزار میلیارد تومان می‌شود، اما باید دید آلودگی هوا و فرسودگی ناوگان چه هزینه‌هایی برای کشور و شهروندان دارد؟ طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی، سالانه ۲.۶میلیارد دلار خسارت مالی از محل آلودگی هوا به مردم ایران تحمیل می‌شود.
این یعنی تنها در این بخش ۶۵هزار میلیارد تومان سالانه خسارت وجود دارد که ۵برابر رقم اختصاص‌یافته به برنامه مذکور است. این آمار البته بدون درنظر گرفتن هزینه‌های ناشی از مرگ بر اثر آلودگی هواست که براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی عامل ۱۲هزار مرگ زودرس، تعطیلی‌ها و سایر تبعات منفی آلودگی هوا در ایران است.
اهمیت خروج فرسوده‌ها
اهمیت برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران و کلانشهرها در شرایطی است که فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی در بدترین شرایط تاریخ کشور قرار دارد. براساس آمارهای سازمان حفاظت محیط‌زیست و ستاد اسقاط وسایل نقلیه کشور، متوسط عمر اتوبوس‌های کشور به ۱۱سال رسیده که ۳سال بالاتر از سن فرسودگی است.
متوسط عمر موتورسیکلت‌های کاربراتوری نیز هم‌اکنون ۹سال است که با ورود موتورسیکلت‌های رسوبی مانده در پارکینگ‌ها، متوسط عمرشان به ۱۲یعنی ۴سال پس از فرسودگی می‌رسد.
عمر متوسط کامیون‌های کشور ۴۰سال است که ۲۰سال بالاتر از عمر فرسودگی محسوب می‌شود. طبق برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران و کلانشهرها همه ناوگان فرسوده حمل بار و مسافر در شهرها اسقاط می‌شوند و وسایل نقلیه نو جای آنها را می‌گیرند.
تجربه شهرهای بزرگ در طرح‌های نوسازی
حذف منابع آلوده‌کننده هوا در همه شهرهای دنیا بزرگ‌ترین گام برای کاهش آلودگی است. وقتی انگشت اتهام اصلی به سمت وسایل نقلیه برود، قطعا باید نوسازی و فیلترکردن آلاینده‌ها مدنظر قرار گیرد.
در شهرهای بزرگ اروپا که هنوز ۶۰درصد خودروهای سواری دیزلی هستند، در پی افزایش کیفیت گازوییل مصرفی به بهترین شرایط، نصب فلیتر دوده از سال ۲۰۰۹در دستور کار قرار گرفت و از سال ۲۰۱۶هیچ خودروی فاقد فیلتری در اروپا باقی نماند.
افزایش مالیات وسایل نقلیه آلاینده نیز تا آن حد افزایش یافت که همه به سمت وسایل نقلیه پاک رفتند و ماندن برای دودزاها گران و گرانتر شد. نکته دیگر اجرای برنامه‌های ترددی ترافیکی با محور محیط‌زیست بود. این شهرها میلیاردها دلار حمایت‌های دولتی دریافت کردند و به سرعت کار را به انجام رساندند.
