فیلم آزار خیابانی مشهد و خلاء امنیت زنان در جامعه/ مقصر کیست؟

رویداد۲۴ شادی مکی: فیلمی با عنوان آزار خیابانی زنان در فضای مجازی دست به دست می‌شد. فیلمی که نشان می‌داد چگونه یک دختر زمانی که تنها در خیابان راه می‌رود مورد هجمه آزار‌های کلامی خیابانی قرار گرفته و امنیت و سلامت روان وی مخدوش می‌شود. بعضی ظاهر و پوشش دختر را ملاکی برای توهین و تحقیر قرار می‌دهند و برای عده‌ای نیز همین زن بودن کافیست تا تیرکلامات زهرآلود و سرشار از خشونت جنسی را به سمت روح و روان دختر نشانه روند. این فیلم یک روز بعد از صفحه اینستاگرام مربوطه حذف شد و عوامل سازنده این فیلم نیز احضار شده اند.

نکته قابل توجه آن بود که این رفتار‌ها در شهر زیارتی و مهمان‌پذیر مشهد با بافتی مذهبی و سنتی انجام شد. شهری که دقیقا به دلیل همین ویژگی‌های خاص انتظار می‌رود اخلاق‌مداری و امنیت زنان در آن بیشتر مورد توجه قرار گیرد. البته شاید در شهری که امام جمعه آن سال گذشته پشت تریبون نماز جمعه گروهی از زنان را مورد عتاب و خطاب توهین‌آمیز قرار داد چنین رفتاری دور از انتظار هم نباشد.

علم‌الهدی تیرماه سال گذشته گفته بود: «دخترخانمی که مو‌های پریشانت را بیرون می‌اندازی، خانمی که خیال می‌کنی با بی‌حجابی و ولنگاری آزادی، این طور نیست، تو با ولنگاری اسیر شهوت‌رانی و هوس‌بازی مرد‌های هرزه شده ای. در جامعه‌ای که زنان آن باحجاب‌اند، جوانان آن مجاهد بار می‌آیند و جوانان جامعه به وسیله هرزگی‌ها و ولنگاری‌ها و لاابالی گری‌ها از دین فاصله نمی‌گیرند، اما در جامعه‌ای که زنان آن بی‌حجاب باشند مسئله بی‌حجابی و ولنگاری زن دین را از جوان می‌گیرد و سفره دین را از زیر پای جوان جمع می‌کنند.»

این سخنان علم‌الهدی نشان از آن داشت که زنان به عنوان قربانیان آزار‌ها و مزاحمت‌های خیابانی مردان هرزه، در واقع مقصران اصلی بروز چنین رفتار‌هایی هستند. در این سخنان به جای آنکه مردان دعوت به کف نفس و نگاه همراه با احترام نسبت به زنان شوند در واقع به صورت تلویحی این حق را پیدا می‌کنند که در برخورد با زنی که با استاندارد‌های آنان فاصله دارد هرگونه رفتار توهین‌آمیزی را ابراز کنند.

مردانی که چنین رفتار‌هایی را بروز می‌دهند یا از رنج و عذاب و آسیبی که بر روح و روان زنان وارد می‌کنند باخبر نیستند که توصیه می‌شود پای درد و دل زنان نزدیک به خود بنشینند یا آنقدر به لحاظ روانی بیمارند که ازایراد رنج و آسیب به دیگران لذت می‌برند و با آگاهی کامل از آثار سوء رفتار خود بر زنان آنان را در خیابان مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند.

واکنش مردم نسبت به فیلم آزار خیابانی

انتشار این فیلم که بازتاب گسترده‌ای در فضای مجازی داشت و دفعات بازدید از آن از مرز ۵ میلیون نفرعبور کرد. در عین حال واکنش گسترده کاربران فضای مجازی را نیز برانگیخت.

کاربری به نام بلبل خوش الحان در صفحه توئیتر خود می‌نویسد: «اینکه تجربه زیسته یک اتفاق را داشته باشی، خیلی بیشتر درگیر یک ویدئو می‌شوی. تمام مدت دیدن ویدئوی آزار خیابانی در مشهد تپش قلب داشتم. چون تجربه‌های گذشته‌ام یادم اومد. حس ناامنی تمام اون سال‌های یادم نمیرود.»

علیرضا می‌نویسد: «وقتی ۱۵-۱۶ ساله بودم من هم آزارگر محسوب می‌شدم. متلک جنسی، غیرت، ناموس و قضاوت زنان به دلیل پوشش، رفتار‌هایی است که من هم در گذشته انجام دادم. گذشته‌ای که جامعه‌ای مردسالار برای من و ما رقم زد، شرم‌آور است، اما از اعتراف نمی‌ترسم و به تغییرم افتخار می‌کنم.»

الناز هم می‌نویسد: «آن ویدئو تنها چند دقیقه از تجربه زنان در خیابان است. خیابان‌هایی که زنان سهم امنی از آن‌ها ندارند.»

به گزارش رویداد۲۴،  آزار خیابانی و آزار جنسی زنان دو پدیده کاملا نزدیک به یکدیگر هستند و می‌توان گفت در موارد بسیاری با یکدیگر همپوشانی دارند. سازمان بهداشت جهانی در قطعنامه خشونت علیه زنان، آزار جنسی را چنین تعریف کرده است: «هر نوع رفتار خشن و وابسته به جنسیت که موجب آسیب جسمی، روانی یا رنج زنان می‌شود، چنین رفتاری می‎تواند با استفاده از تهدید، اجبار یا سلب مطلق اختیار و آزادی در جمع یا خفا رخ دهد.»، اما آزار خیابانی به تعریف متخصصان هر نوع تخّیل جنسی است که در ملا عام، خارج از خانه و در اماکن عمومی به مرحله بیان و عمل رسیده و موجبات اذیت روحی و روانی فرد بزه دیده را فراهم می‌کند.

در پدیده آزار خیابانی نیز قطعا زنان رضایتی از شنیدن یا دیدن رفتار‌ها و کلمات تحقیرآمیز جنسی یا غیرجنسی نداشته و رفتاری است که تحمل آن به آن‌ها تحمیل می‌شود بنابراین در ماهیت هر دو پدیده، نارضایتی و عدم تحمل از سوی بزه‌دیده وجود دارد.

آنچه در هر دو مقوله زنان را آزار می‌دهد احساس ناامنی و خطر است. احساس خطر از اینکه مزاحمت ادامه داشته و تا تعرض و تجاوز هم پیش برود. گاهی احساس ناامنی همراه با خجالت است، شرمی که البته باید از آن بزهکار باشد، اما زن قربانی آزار از یک سو به دلیل خجالت از اطرافیانی که ممکن است متلک‌ها را شنیده و او را قضاوت کنند و از سوی دیگر به واسطه آموزه‌های اشتباهی که همواره زنان را مقصر آزار به خودشان معرفی کرده و آن‌ها را مسئول ایجاد حیا در مردان قلمداد می‌کنند بار شرم و خجالت را در زمان آزار خیابانی به دوش می‌کشد.

آزار و اذیت خیابانی البته لزوما در خیابان رخ نمی‌دهد این آزار از کف خیابان تا داخل وسائل حمل و نقل عمومی یا داخل مغازه‌ها و رستوران‌ها ممکن است رخ دهد. حتی آزار خیابانی برای زنانی که در حین رانندگی هستند از سوی عابران پیاده یا سایر رانندگان نیز بروز و ظهور می‌یابد.

بیشتر بخوانید:روایتی از یک آزار جنسی تا تباهی/ روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان در میان خلاء‌های قانونی

آزار خیابانی که معمولا به دو شکل گفتاری و رفتاری رخ می‌نماید مانند تمام انحرافات اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی پیامد‌های خاص خود را بر بزه‌دیده می‌گذارد. سلب حس امنیت در فرد، احساس خدشه وارد شدن به شان و منزلت انسانی فرد آسیب‌دیده و احساس بدبینی به جنس مخالف که می‌تواند به اختلال در زندگی زناشویی فرد بینجامد از جمله تبعات تداوم آزار‌های خیابانی هستند. از طرف دیگر آزار‌های خیابانی حتی گاهی می‌تواند تبدیل به نزاع خیابانی شده و عواقب جبران‌ناپذیری را برای طرفین به دنبال داشته باشد.

این نوع آزار‌ها که برای برخی آزارگران همراه با لذت جنسی یا احساس قدرت است اگر نسبت به زنان نزدیک به این افراد اعمال شود برای آن‌ها احساس خشم، سرشکستگی و زیرسوال رفتن مفهومی به نام غیرت را به دنبال دارد. احساسی که ممکن است دود آن به چشم آزارگر یا زن آزار دیده نزدیک به این افراد برود. این نوع رویکرد نسبت به بروز رفتار‌های آزاردهنده در برخی مردان نشان از ضعف در آموزه‌های ما دارد. آموزه‌هایی که عمل جنسی یا رفتار و گفتار جنسی نسبت به زنان را نشانه قدرت و مردانگی شمرده و رفتاری خارج از این دایره را نشان ضعف مردانگی تلقی می‌کنند.

همانطور که پیش‌تر هم گفته شد پدیده قربانی و مقصرانگاری قربانی آزار خیابانی به دلیل نوع پوشش، نوع رفتار و... نیز از دیگر دلایل رواج این نوع رفتار در میان مردان است. پدیده‌ای که باز هم جای در دل آموزه‌های فرهنگی و اجتماعی ما دارد و متاسفانه زنان نیز نقشی پررنگ در ترویج و گسترش آن دارند. مادران و زنانی که این نگاه را در میان فرزندان خود ترویج می‌کنند در واقع زمینه بزهکاری و بزه‌دیدگی در حوزه آزار‌های مختلف از جمله آزار خیابانی را در مردان و زنان آینده فراهم می‌کنند.

آزارگران خیابانی مجازات می‌شوند؟

از سوی دیگر رویکرد واضعان و مجریان قانون نسبت به این پدیده نیز مهم است. آنطور که حقوقدانان می‌گویند «در قوانین کشور قانون صریحی و خاصی درباره آزار و اذیت خیابانی وجود ندارد و توسط بسیاری از مردان براحتی در ملأ عام و بدون ترس ازعقوبت آن انجام می‌گیرد.

با این حال با نگاهی به قانون مجازات اسلامی درمی‌یابیم قوانینی وجود دارد که بتوان آن‌ها را مستمسکی برای مجازات مزاحمین خیابانی قرار داد. از جمله ماده ۶۱۹ این قانون که مقرر می‌کند: «هر کس در اماکن عمومی یا معابر، متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت به آنان توهین نماید، به حبس از دو تا شش ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد» و در نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه در خصوص این ماده آمده است: «به کار بردن لفظ یا الفاظ رکیک جهت تحقق جرم موضوع ماده ۶۱۹ شرط نیست و چنانچه مسلم شود که مردی به قصد مزاحمت زنی را تعقیب کرده است، قابل مجازات است.».

اما مجازات مزاحمان خیابانی باز هم با، اما و اگر‌هایی همراه است و به دلایل مختلفی مجازات مزاحمین در صورتی که آزار اتفاق افتاده کمتر از نوع فیزیکی باشد در ایران بسیار به ندرت اتفاق می‌افتد. به گفته متخصصان یکی از دلایل این موضوع اطاله دادرسی است که قربانیان در اکثر موارد ترجیح می‌دهند وقت، انرژی و هزینه برای این کار نکنند. دلیل دیگر نگرانی قربانیان از عدم اثبات ادعایشان است. آن‌ها می‌ترسند نتوانند ادعایشان را در دادگاه اثبات کنند و علاوه بر آن می‌ترسند نتوانند عدم رضایت خودشان را اثبات کنند و در نتیجه خودشان در جایگاه متهم رابطه نامشروع قرار بگیرند.

به گفته حقوقدانان دلیل دیگر این موضوع معضل فرهنگی در برخورد با این نوع آزارهاست. در نگاه بسیاری از خانواده‌ها طرح چنین ادعایی به‌ویژه از سوی دختران می‌تواند به بی‌آبرویی ختم شود. در واقع جامعه همچنان معتقد است زن قربانی آزار جنسی احتمالاً در اتفاقی که افتاده نقش داشته است، مثلاً نوع لباس پوشیدن یا رفتارش یا آرایشش او را مستحق چنین رفتاری کرده است.

همه مواردی که توسط حقوقدانان عنوان شده و همچنین وجود این نگاه یعنی همان ضعف آموزشی و فرهنگی که متاسفانه در جامعه ما از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و حتی در قضاوت مجریان قانون و رویکرد قانون‌گذاران نیز در مواردی تاثیرگذاشته است. نبود قوانین خاص درباره جرم انگاری و مجازات انواع آزار خیابانی نسبت به زنان از جمله این موارد است. با توجه به خطرات و تبعات این نوع نگاه نسبت به آزار و اذیت خیابانی نسبت به زنان، ضروری است علاوه بر وضع قوانین سختگیرانه‌تر در این حوزه، آموزش و پروش و رسانه‌ها نیز به فرهنگسازی و بازآموزی مردم در خصوص نوع رفتار نسبت به یکدیگر و به‌ویژه زنان و عواقب و تبعات رفتار‌های آزارگرانه در خیابان بپردازند.