دیو خشکسالی در کمین کشور/ کاهش چشمگیر بارش باران و برف در کشور چه تبعاتی دارد؟
رویداد۲۴ در حالیکه به دلیل بارش‌های مناسب رخ داده طی سالهای ۹۷ و ۹۸ برخی معتقد بودند که ایران وارد دوره ترسالی شده و از خشکسالی جان سالم به در برده است، اما در سال ۹۹ شرایطی ایجاد شد که تمام این معادلات را به هم ریخت به این معنا که از ابتدای پاییز که سال آبی آغاز می‌شود تا روز‌های پایانی اسفند ۹۹ میانگین ارتفاع کل بارش‌های جوی در کشور ۱.۱ میلی متر بوده است، رقمی فاجعه‌بار که نشان از خشکی جو ایران در سال گذشته می‌دهد.
براساس گزارش‌های سازمان هواشناسی بیشترین میزان بارندگی تجمعی از اول مهر ۹۸ تا ۳۱ شهریورماه ۹۹ با ۱۲۵۶.۶ میلی‌متر بارش به استان گیلان اختصاص داشته که نسبت به سال آبی گذشته یک درصد افزایش داشته است. اما در مقابل، استان یزد نیز با ۱۱۰.۵ میلی‌متر بارش در سال آبی ۹۹- ۹۸، کمترین میزان بارندگی در بین استان‌های کشور را داشته که نسبت به سال آبی گذشته ۹ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
از سوی دیگر سحر تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی کشور نیز عنوان کرده بود که اگر وضعیت بارش کشور را در یک دوره بلندمدت، مثلاً بازه ۱۰ ساله، بررسی کنیم، می‌بینیم که ایران همچنان در خشکسالی قرار دارد.
وجود خشکسالی در یک دهه اخیر و حتی بیشتر تبعات اقتصادی و اجتماعی بسیاری به همراه داشته است. از بین رفتن کشاورزی و خالی‌شدن روستا‌ها در برخی از مناطق یکی از این تبعات است. مساله‌ای که چند سال پیش پروفسور کردوانی، کویرشناس نسبت به آن هشدار داده بود. سر ریز شدن جمعیت روستایی به امید یافتن شغل و برای فرار از تشنگی و بی‌آبی به مناطق حاشیه‌ای شهر‌ها و تبعات آن نیز از دیگر آثار منفی خشکسالی است. در این بین نزاع داخلی بر سر آب میان شهر‌های مختلف را نیز نباید از نظر دورداشت موضوعی که ۵ سال پیش محسن رنانی استاد دانشگاه اصفهان درباره آن هشدار داده و گفته بود: «تا ۴ سال آینده در ایران جنگ بین استان‌ها و شهر‌ها بر سر آب علنی خواهد شد. امروز میدان واقعی جنگ در حوزه آب است. این بحران آب است که واقعا امنیت ملی ایران را تهدید می‌کند.»
با دکتر صادق ضیاییان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران وضع هوای سازمان هواشناسی کشور درباره وضعیت بارش‌ها در سال ۹۹ و وضعیت آبی کشور در سال جدید گفتگو کرده‌ایم.
ضیائیان در اینباره به رویداد۲۴ می‌گوید: در سال ۹۹ کمبود بارش شدیدی را پشت سرگذاشته‌ایم، اگر چه در اسفند بارش خوبی داشتیم، اما در کل زمستان خوبی را به لحاظ بارشی تجربه نکردیم.
کاهش ۵۱ درصدی بارش در کشور
وی ادامه می‌دهد: بارش باران در سال ۹۹ حدود ۳۳ درصد کاهش را نسبت به بلند مدت نشان می‌دهد که این عدد بزرگی است. این مساله نشان می‌دهد که به طور متوسط حدود ۵۱ میلی‌متر در کشور کاهش بارش داشته‌ایم. احتمال اینکه به حد نرمال یا ترسالی بسیار کم است البته احتمالات در این زمینه همواره با عدم قطعیت همراه است، اما به هر حال بر اساس آنچه که نقشه‌ها نشان می‌داد احتمال اینکه در پایان سال آبی ۹۹ بتوانیم وضعیت نرمال را داشته باشیم بسیار ضعیف بود و به این نتیجه رسیده بودیم که سال ۹۹ سال خشکی برای کشور بوده است.
رئیس مرکز ملی پیشگیری و مدیریت بحران وضع هوای سازمان هواشناسی کشور با بیان اینکه پس از دو سال پیاپی که بارش‌های خوبی دریافت کردیم، با خشکی در سال ۹۹ مواجه شدیم، عنوان می‌کند: به دلیل سد‌های متنوعی که در کشور داشتیم این کمبود بارش نتوانست ذخیره آب را برای ما کاهش دهد چرا که انباشتی را از سالهای گذشته داشتیم، اما اگر این سد‌ها نبودند سال خشک ۹۹ می‌توانست تبعات فاجعه‌باری به دنبال داشته باشد؛ لذا فعلا به نظر نمی‌رسد که مشکلات حادی را در پیش رو داشته باشیم.
وی با تاکید براینکه تداوم این کم‌بارشی در سالهای آینده می‌تواند تبعات بدی به دنبال داشته باشد، توضیح می‌دهد: کشور ما خشک و کم‌آب است. فقدان آب در کشور می‌تواند به خشک شدن دریاچه‌ها، رود‌ها و ... شود. بر اساس آنچه سناریو‌های تغییر اقلیم عنوان می‌کند؛ در سالهای آینده تعداد سالهای خشک ما بیش از سال‌های‌تر خواهد بود؛ بنابراین نیاز است که مدیریت خوبی بر منابع و مصارف آب در کشور داشته باشیم.
ضیائیان درباره تبعات کمبود بارش و خشکسالی اظهار می‌کند: خشکسالی یکی از مخاطرات طبیعی است که فرایندی خزنده دارد به این معنا که طی چندین سال پیاپی انجام می‌شود. ما حدود یک دهه سالهای خشکی داشتیم، بعد از آن دو سال‌تر داشتیم در سال ۹۹ باردیگر سال خشکی را طی کردیم اگر سالهای خشک دوباره به صورت پیاپی ادامه داشته باشد هم شاهد فرونشست بیشتر زمین در کشور خواهیم بود و هم منابع آب‌های زیرزمینی کشور از بین می‌رود.
وی اضافه می‌کند: اگر منابع آب‌های زیرزمینی از دست بروند کشور با مخاطرات جدی در حوزه کم آبی و کشاورزی مواجه می‌شود. اولین نمود خشکسالی هواشناسی در کشاورزی است در سال ۹۹ که با خشکسالی مواجه شدیم نمود آن را در کشاورزی و به خصوص کشت دیم و ... نشان خواهد داد. اگر این موضوع در سالهای بعد ادامه یابد چاه‌های آب نیز خشک و خشک‌تر می‌شود، این موضوع باعث از دست رفتن بخش عمده کشاورزی و از بین رفتن صنایعی خواهد شد که آب زیادی باید در آن‌ها استفاده شود این موضوعات به افزایش بیکاری منجر می‌شود. آب مایه حیات است و تمام این موارد سلسله‌وار به یکدیگر مرتبطند.
دبیر مرجع ملی هیات بین‌الدول تغییر اقلیم خاطرنشان می‌کند: مراحل خشکسالی به این صورت است که در مرحله اول خشکسالی هواشناسی شکل می‌گیرد که به معنای کم‌آبی و کم‌بارشی است. در مرحله بعد خشکسالی در حوزه کشاورزی نمود می‌یابد بعد خشکسالی منابع آبی را داریم که در خشکی چاه‌هاٰ دریاچه‌ها و رودخانه‌ها خود را نشان می‌دهدٰ مرحله چهارم اقتصاد را تحت تاثیر قرار داده و مشکلات اجتماعی را ایجاد می‌کند و ممکن است نزاع‌ها و درگیری‌ها و مشکلات امنیتی را به دلیل کمبود آب تجربه کنیم.
خطر فرونشست زمین در کشور با از بین رفتن منابع آب زیرزمینی
وی درباره فرونشست زمین خاطرنشان می‌کند: وقتی منابع آب زیرزمینی به اندازه کافی موجود باشد، خاک‌های اطراف اشباع شده و در نتیجه حجم آن‌ها زیاد شده و نمی‌گذارند که زمین دچار فرونشست شود. اما وقتی خاک رطوبت خود را از دست بدهد در لایه‌های زیرین منجر به فرونشست زمین شود.
ضیائیان با اشاره به اینکه برای مدیریت خشکسالی باید تغییر الگوی کشت انجام شود، می‌گوید: این کار تا حد زیادی انجام شده، اما بخش‌هایی هم مانده که باید انجام شود. این تغییر ابعاد مختلفی به لحاظ اقتصادی و مصرف آب دارد که باید توسط وزارت جهاد کشاورزی انجام شود.
وی عنوان می‌کند: عمدتا این بارش‌ها مناسب نیستند. به این نکته، اما باید توجه کنیم که میان سیل و خشکسالی باید تمایز قائل شویم به این معنا که ممکن است ما سال خشکی را تجربه کنیم درحالی که طی همان سال شاهد سیل‌های متعدد باشیم به عنوان مثال در سال ۹۹ که سالی خشک بود شاهد دو سیل مهیب در استان‌های خوزستان و بوشهر بودیم.
این هواشناس خاطرنشان می‌کند: همچنین بارش‌های سیل‌آسا به هیچ عنوان از چند ماه قبل قابل تشخیص نیستند و نمی‌توانیم حتی ۱۵ روز قبل آن را تشخیص بدهیم. نهایتا ۲ یا ۳ روز قبل از وقوع سیل می‌توان آن را تشخیص داد این مساله در تمام جهان به همین شکل است کما اینکه اگر از یک ماه قبل می‌توانستیم وقوع سیل را پیش بینی کنیم هرگز سیلی رخ نمی‌داد و اقدامات لازم برای ممانعت از وقوع سیل انجام می‌شد.
