سالگرد رونمایی از شبکه شاد و چالش‌هایی که حل نشد
رویداد۲۴ بیش از یک سال از آموزش در روزهای کرونایی می‌گذرد، کرونایی که وزیر آموزش و پرورش از ابتدا درباره آن گفت «اجازه نمی‌دهیم این پاندمی مأموریت‌های ما را زمین بگذارد» و در نهایت ارائه نسخه شاد یعنی شبکه آموزش دانش آموزی راه حل این وزارتخانه برای متوقف نشدن آموزش و پرورش در این روزها بود و حالا یکسال از رونمایی این پلت فرم آموزشی می‌گذرد؛ یک سالی که فراز و فرودهای زیادی را این شبکه آموزشی به خود دید و داستان‌هایش هنوز هم ادامه دارد.
محسن حاجی میرزایی، در پیامی به مناسبت سالروز تأسیس شبکه شاد، گفته است: در صدها هزار کانال شبکه شاد، تا کنون، بیش از سی میلیارد پیام و یازده میلیارد فایل در محیطی امن و سالم با حضور فعالانه افرادی با هویت‌های مشخص، مبادله شده است. «شاد» یک پاسخ خلاقانه بومی به یک نیاز ملّی بود که شبکه دوازده میلیونی معلمان و دانش آموزان را به هم مرتبط و استمرار آموزش را فراهم کرد. «شاد» توانمندی معلمان و دانش آموزان را برای فعالیت آموزشی در فضای مجازی، بهبود بخشید.
وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه ۱۲ میلیون «دانش‌آموز»، ۱۱۵ هزار «مدیر» و نزدیک به ۸۰۰ هزار «معلم»، در شبکه شاد فعالیت دارند، تصریح کرد: این شبکه به عنوان دستاوردی ملی، رکورد بیش از ۸۰۰ هزار ارتباط زنده، دو میلیون و سیصد هزار کاربر همزمان و بیشینه پهنای باند مصرفی ۴۰۲ گیگابیت بر ثانیه را پشت سر گذاشته است.
این آمارها گرچه برای ارائه در سالروز تأسیس بزرگترین خدماتی که آموزش و پرورش در پاسخ به کرونا برای ادامه روند تعلیم و تربیت ارائه داد، خیلی خوب است اما آنچه در واقعیت تعامل والدین، معلمان و دانش آموزان با این شبکه می‌گذرد چیست؟ شبکه‌ای که در ماه‌های ابتدایی رونمایی از آن، در فضای مجازی، به عنوان «شبکه ناشاد» یاد می‌شد چرا که از نحوه ورود و احراز هویت در آن تا بارگذاری یک فایل ساده مشکلات عدیده‌ای وجود داشت که ماه‌ها معلمان و خانواده‌ها را درگیر کرد و از همان آغاز چنان راه را ناهموار طی کرد که پیش از آنکه تا حدی مشکلاتش مرتفع شود (مهرماه) معلمان و مدارس راه دیگری برای تعامل و آموزش را انتخاب کردند و راهی پیام‌رسان‌های دیگری شدند؛ هر چند باید در نظر گرفت که راه اندازی یک شبکه آموزشی با گستردگی میلیون‌ها مخاطب که قرار بود به صورت همزمان در آن حضور پیدا کنند و تبدیل به مدارس مجازی شود در حرف هم ساده به نظر نمی‌آمد چه برسد به عمل.
شبکه شاد دانش آموزان را از آسیب‌های فضای مجازی دور کرد؟
در ابتدا اعلام شد هدف از راه اندازی این سامانه این است که دانش آموزان در بستری حضور پیدا کنند که صفر تا صد آن آموزشی است و این مساله باعث می‌شود دانش آموزان از آسیب‌های حضور در پیام‌رسان هایی که برای تبادل پیام و فایل‌های آموزشی در دسترس بود دور بمانند و از همان آغاز این انتقاد به چنین استدلالی مطرح شد که گرچه این اقدام قابل تحسینی است اما همین که دانش‌آموز قرار است با اینترنت و یک گوشی همراه وارد فضای شاد شود یعنی می‌تواند به پیام‌رسان ها و… دسترسی داشته باشد و تأسیس این شبکه به این صورت شاید دردی از آسیب‌های فضای مجازی را کم نکند. اما همه داستان همین نبود.
مادر مهسا که دخترش در کلاس سوم ابتدایی در یک مدرسه دولتی در منطقه ۸ تهران درس می‌خواند درباره تجربه یکسال آموزش در شبکه شاد به خبرنگار مهر گفت: سیستم شاد هنوز هم با وجود اینکه مشکلاتش از روزهای اول خیلی بهتر شده است اما بسیار کند است و عملاً زمان زیادی می‌گذرد تا ما بتوانیم یک فایل ساده را در آن بارگذاری کنیم. روزی دو ساعت بچه‌ها کلاس آنلاین در شاد دارند که بیشتر صوت فرستاده می‌شود و اگر فایل تصویری باشد معلم در واتساپ ارسال می‌کند.
وی ادامه داد: من یک فرزندم دانش‌آموز است ولی دوستم که دو فرزند دارد می‌دانم یکی از مشکلاتش تداخل زمانی کلاس بچه‌هایش در شاد است. یعنی واقعاً از ابتدا برای این مشکل هیچ فکری نکرده بودند؟
این مادر ادامه داد: خواهر زاده‌ام که مدرسه غیردولتی می‌رود از ابتدا در اسکایت برایشان کلاس تشکیل شد و اصلاً با شاد کاری ندارند. البته او متوسطه اول است ولی به نظرم باید دعا کنیم زودتر مدارس باز شود چون فکر نمی‌کنم با این روش آموزشی بتوانم خیلی روی یادگیری فرزندم حسابی باز کنم.
مادر المیرا که در متوسطه دوم درس می‌خواند نیز به خبرنگار مهر گفت: بچه من مدرسه سمپاد می‌رود. آنها اصلاً با شاد کاری ندارند. یک سامانه جدایی دارند که آموزش در آن انجام می‌شود. من خیلی راضی ام و واقعاً معلم‌ها وقت و انرژی می‌گذارند.
وی در پاسخ به این پرسش که از مشکلات سامانه شاد خبری دارد گفت: راستش اصلاً وارد این سامانه نشده‌ام که چیز بدانم. البته روی گوشی همسرم نصب است ولی درس خواندن فرزندم ربطی به این سامانه ندارد.
مادر حسنی که در منطقه ۱۵ مدرسه می‌رود نیز در این باره به خبرنگار مهر گفت: دخترم کلاس ششم است و من بسیار نگران این هستم کرونا ادامه پیدا کند. چون سال بعد سال حساسی است و باید مقطع تحصیلی اش را عوض کند. درباره شبکه شاد هم گاهی در آن یک سلام و علیکی داریم و فایلی را رد و بدل می‌کنند معلم‌ها با دانش آموزان ولی بیشتر آموزش و ارتباط بچه‌ها با معلم‌ها در واتساپ است.
وی درباره اینکه از بخش‌ها و کانال‌های پرورشی شبکه شاد استفاده کرده است یا نه نیز گفت: نه واقعیتش همین که به درس‌های حسنی برسم خیلی هم خدا را شکر می‌کنم. خبری از این کانال‌ها ندارم. دخترم هم چیزی درباره اشان گفته است.
بیشتربخوانید: ضربه سهمگین آموزش مجازی/ از مشکلات روانی تا ضعف اعتماد به‌نفس دانش‌آموزان
راه حل‌ها برای رفع مشکلات شاد به کجا رسید؟
۲۵ شهریور بود که در آستانه بازگشایی مدارس و آغاز سال تحصیلی از نسخه جدید شاد رونمایی شد. بیش از ۲ هزار کانال پرورشی در شاد راه اندازی شده بود.
دکتر اشرف‌السادات شکرباغانی دانشیار پژوهشکده برنامه‌ریزی درسی و نوآوری‌های آموزشی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داد در همان روزها نوشت که به‌منظور اجرای آموزش ترکیبی دست‌اندرکاران آموزش لازم است هرچه سریع‌تر به دنبال راه‌حل‌هایی برای رفع مشکلات زیر بود:
«تدابیری برای مناطقی که تحت پوشش آنتن مخابرات نیستند، اندیشیده شود. / در راستای ارتقای توانمندی‌های معلمان، آموزش معلمان جهت آموزش الکترونیک و مجازی، ارائه امکانات از قبیل محتوا، نرم‌افزار و سخت‌افزار بیاندیشند. / برنامه خاصی برای تدریس در پایه اول ابتدایی در نظر بگیرند. / دستورالعمل مناسب برای آموزش‌های خاص مدارس کودکان استثنایی (کودکان با معلولیت‌های جسمانی متفاوت)، در نظر بگیرند. / راهکاری برای آموزش در مدارس کپری، کانتینری و.. که در مناطق صعب‌العبور قرار دارند؛ اندیشیده شود. / برای آموزش در مدارس عشایری، فرایند آموزشی مناسب در نظر گرفته شود. / مسئولان سامانه شاد بر رفع مشکلات شبکه شاد متمرکز شوند و سال تحصیلی جدید در شرایطی آغاز شود که ایرادهای سامانه شاد برطرف شده باشد.»
اما واقعیت این است که برای تقریباً ۵۰ درصد این موارد هنوز هم «شاد» راه حلی ندارد یا اساساً راه حل «شاد» نیست.
شاد ارتقا یافت اما هنوز هم شاد، کمی ناشاد است
روز پنجشنبه ۱۳ شهریور از نسخه دوم شبکه آموزش دانش‌آموز (شاد ۲) رونمایی شد، از قابلیت‌های نسخه جدید این پلتفرم آموزشی می‌توان به بارگیری محتوای آموزشی درسی، برنامه‌های فوق‌برنامه مناسب دانش آموزان در کنار برنامه‌های آموزشی، بازخورد تکالیف، تعبیه سیستم کارنامه و اعلام نتایج به خانواده‌ها، تعبیه صفحه شخصی دانش‌آموز و معلم هرکدام به‌صورت جداگانه، نظرسنجی‌های ۱۰ گزینه‌ای توسط معلمان و کاربران، اشتراک‌گذاری صفحه نمایش از طریق او بی اس و تلویزیون اینترنتی اشاره کرد. قرار بود شاد نسخه به روز رسانی قبلی باشد اما واقعیت این بود که در نسخه جدید به طور کامل از میان می‌رفت و یک نسخه کاملاً جدید بود که خود همین موضوع مشکلاتی را ایجاد کرد.
همان روزها مسئول برنامه شبکه شاد گفت: با محدودیت‌های زیرساختی، ترافیکی و گیرنده‌های هوشمند روبرو هستیم و۳و نیم میلیون از دانش‌آموزان فاقد هرگونه گیرنده‌ی هوشمند هستند. این دانش‌آموزان باید مخاطب ما قرار بگیرند. این دشواری‌های روبروی ما است اما باید طبق برنامه‌ها را پیش برویم و همچنین اهداف دوره‌های تحصیلی را بررسی کنیم. بیشترین سرمایه‌گذاری برای این برنامه در کشور انجام شده و شاد قدرتمندترین برنامه در کشور است و سطح امنیتی و حفاظتی بالا دارد و حملاتی که تابه‌حال از خارج از کشور به این برنامه شده توانسته از خود محافظت کند و این روند ادامه‌دار است.
وی در خصوص نسخه جدید شاد گفت: شاد جدید تعاملی‌تر شده است و اکثر نیازهای آموزش تعاملی را برطرف می‌کند و آموزش‌ها اثربخش‌تر و باکیفیت‌تر می‌شوند و به برنامه‌های آموزشی در فضای مجازی نظم مدرسه‌ای می‌بخشد، همچنین دسترسی گسترده و آسان به محتواهای آموزشی نظم یافته از اهداف ما بوده است که به آن رسیده‌ایم. تدریس هر معلم در شبکه وجود دارد و دانش آموزان می‌توانند از تدریس معلمان خود نیز استفاده کنند. برنامه‌های فوق‌برنامه نیز در کنار فعالیت‌های آموزشی وجود دارد. کنترل تکالیف، تعبیه سیستم کارنامه و اعلام نتایج به خانواده‌ها از دیگر قابلیت‌های شبکه‌ی شاد است.
الحسینی گفت: امیدواریم سیم‌کارت‌های دانش‌آموزی به کمک ما بیایند. همچنین توزیع ترافیکی به‌گونه‌ای است که آموزش مجازی در شاد صبح‌ها و آموزش ابتدایی در بعدازظهر انجام می‌شود تا کودکان از یاری و همچنین دستگاه والدین استفاده کنند.
اینکه زیرساخت‌های لازم برای حل تمام مشکلات شاد مهیا نیست و عدم دسترسی دانش آموزانی به وسیله ارتباطی هوشمند برای پیوستن به شبکه شاد و همچنین امید بستن به اینکه سیم کارت‌های دانش آموزی بیاید و دانش آموزان را از آسیب‌های فضای مجازی دور نگه دارد، بعد از گذشت بیش از شش ماه از این رونمایی هنوز هم روی میز است و راهی برای حل انها ارائه نشده است.
هر چند همچنان مسئولان آموزش و پرورش به کارگیری بزرگترین اپراتور در کشور، وجود کلاس‌های لایو که همزمان ۴۰۰ هزار کلاس لایو در حال برگزاری است. همچنین ایجاد بزرگترین پلتفرم آموزشی در کشور، وجود تدریس استاندارد، وجود محتوای روز آمد، وجود فعالیت‌های فوق برنامه، تدوام حاکمیت نظام تعلیم و تربیت واحد در کشور، امکان تبادل تجربه، امکان تبادل پیام‌های تصویری دو طرفه، رایگان بودن استفاده از این شبکه را به عنوان موفقیت مطرح می‌کنند که البته دستاورد کمی نیست اما والدین، دانش آموزان و معلمانی که هر روز با تدریس در شبکه شاد چالش دارند و راهی پیام‌رسان های دیگر می‌شوند شاید نظر دیگری داشته باشند.
شاد برای آموزش‌های خلاقانه جایی ندارد
پیش از این محمدرضا نیک نژاد معلم با سابقه آموزش و پرورش در گفتگو با مهر درباره این سامانه گفته بود: اعلام کردند شاد رایگان است ولی می‌دانیم عموم مدارس رنگارنگی که دولتی نیستند از روش‌ها و امکاناتی خارج از شاد برای آموزش بهره می‌گیرند چون شاد نهایتاً هم به صورت آفلاین ارائه شد یعنی در بهترین حالت پسر من که کلاس ششم است می‌نشیند سر شاد و معلم یک پیام صوتی می‌دهد که با چند دقیقه تأخیر می‌رسد و یا بچه‌ها باید فیلمی بارگذاری باید بکنند که گاهی بارگذاری اش تا یک روز هم طول می‌کشد. در واقع اکثر معلم‌ها به صورت صوری از آن استفاده می‌کردند. یعنی هر چند وقت یکبار فعالیتی می‌شود که آمار شاد هم درست در بیاید.
رضا سلیمی که در متوسطه اول تدریس درس زبان انگلیسی را دارد نیز درباره شبکه شاد به خبرنگار مهر گفت: بزرگترین مشکل شبکه شاد این است که برای آموزش‌های خلاقانه مجازی تعریف نشده است. یعنی در این شبکه معلم نهایتاً می‌تواند یک فایل صوتی بگذارد یا یک فیلمی با حجم بسیار کم را بارگذاری کند. در دنیای امروز که حتی پیام‌رسان های ساده هم امکانات بیشتری به مخاطبان می‌دهند واقعاً شاد جوابگوی نیاز آموزشی خلاق و کارآمد نیست.
وی ادامه داد: ما مجبور هستیم عضو شاد باشیم و در این سامانه فعالیت داشته باشم تا به عنوان گزارش کار ثبت شود ولی واقعیت این است که عموم فعالیت‌های ما در فضاهای مجازی دیگری است. من خودم حتی از امکان لایو اینستاگرام هم برای ارتباط با دانش آموزان استفاده کردم چون فضای تعاملی دارد. البته می‌دانم ورود به اینستاگرام خودش مخاطراتی دارد که سعی کردیم با آگاهی بخشی به والدین آن را مدیریت کنیم چون در نبود فضای حقیقی آموزش مجبوریم برای بالا بردن یادگیری ابزار مؤثر را به کار بگیریم.
در نهایت باید در سالگرد رونمایی از شبکه شاد باید گفت گرچه اقدام آموزش و پرورش برای اینکه بستری واحد برای دسترسی به اکثر دانش آموزان و معلمان در آن مهیا باشد اقدامی در خورد تأمل بود و یک دستاورد برای آموزش و پرورش محسوب می‌شود اما عدم بازخرد مؤثر از کارایی این شبکه به جای ارائه آمارهای کمی از داده‌های آن آینده خطرناکی را برای این شبکه که هزینه زیادی برای آن شده دارد چرا که این شبکه می‌تواند مانند ده‌ها پروژه هزینه بر آموزش و پرورش بعد از کرونا کاملاً از بین برود و یا با نگاه به ایراداتش و رفع آنها تبدیل به بازوی کمکی آموزش و پرورش در گستره تعلیم و تربیت باقی بماند.
