جزییات فایل صوتی ظریف درباره سردار سلیمانی و دستگاه دیپلماسی/ انتشار سخنان ظریف چه پیامدی دارد؟

رویداد۲۴ شب گذشته بخش‌هایی از فایل صوتی ظریف و متن یک مصاحبه منتشر نشده میان محمدجواد ظریف و سعید لیلاز به دست شبکه ایران اینترنشنال رسیده که در آن وزیر خارجه پرده از ارتباط میان آنچه ظریف «میدان» می‌خواند و «دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران» برداشته است. این فایل صوتی در حقیقت یک گفتگوی تصویری با ظریف بوده که در یک مصاحبه با عنوان «آن سوی دولت» انجام شده است.

سعید لیلاز درباره این گفتگو به رویداد۲۴ گفته این نوع گفتگوها در دولت آقای احمدی نژاد هم انجام شده و مسبوق به سابقه است و برای ثبت در آرشیو دولت انجام میشده است و معمولا بدون سانسور تمام سوالات پرسیده میشود و پاسخ داده میشود و اصل فایل در مجموعه تحت مدیریت حسام الدین آشنا و محمود واعظی بوده است.

این گفتگو که تنها ۳ ساعت آن منتشر شده و بنا به گفته وزارت خارجه ۷ ساعت به طول انجامیده، حاوی اطلاعات جدیدی درباره عملکرد دستگاه دیپلماسی ظریف است.

این فایل صوتی ششم اسفندماه ۱۳۹۹ ضبط شده است. قبل از انتشار فایل کامل مصاحبه وزارت خارجه به انتشار تقطیع شده این گفتگو اعتراض کرده بود. در این گزارش دلایل احتمالی انتشار این فایل صوتی در این زمان و دست‌های پشت پرده انتشار آن را مورد بررسی قرار داده ایم.

بازخوانی بخش‌های کلیدی مصاحبه صوتی ظریف و لیلاز

فایل صوتی مصاحبه ظریف با لیلاز چهار پیام اصلی دارد: «روس‌ها با برجام مخالفند»، «روسیه عامل تعمیق حضور ایران در سوریه بوده»، «جریانی نظامیدر داخل برنامه روسیه در ایران را تسهیل کرده» و «جریانی در حاکمیت در هر حال میدان را بر دیپلماسی ارجح می‌داند هرچند بار این تصمیمات بر دوش مردم بیفتد.»

ظریف درباره امنیتی شدن مسائل جمهوری اسلامی در روابط بین‌الملل گفت: «گروهی در کشور ما در اینکه همه چیز امنیتی شود منافع دارند، چرا که نقش آن‌ها پررنگ می‌شود.»

وزیر خارجه ایران موضوع دخالت روسیه در سیاست ایران را با حمله به نمایندگی عربستان در تهران و مشهد آغاز می‌کند. او به سیر تحولات قبل از امضای برجام اشاره می‌کند و توجه‌ها را به نقش روسیه در این تحولات جلب می‌کند. توالی اظهارات ظریف نشان می‌دهد روسیه در حمله به سفارت عربستان که به گفته ظریف «خیانت» بوده نقش داشته است.

ظریف در بخشی از این گفتگو می‌گوید: «بین ۲۳ تیر ۹۳ که برجام نهایی شد تا ۲۶ دی ۹۴ که برجام به مرحله اجرا درآمد، اتفاقاتی افتاد که به توافق هسته‌ای ضربه زد.»

او می‌گوید «سفر سردار سلیمانی به روسیه»، «گرفتن دو قایق جنگی آمریکایی» و «حمله به سفارت عربستان»، «نوشتن مرگ بر اسرائیل روی موشک» و ... از جمله وقایع این دوران بود.

وزیر خارجه به طور تلویحی به مخالفت روس‌ها با توافق هسته‌ای برجام در سال ۲۰۱۵ اشاره کرده و می‌گوید روس‌ها از امضای توافق هسته‌ای غافلگیر شده بودند و فکر نمی‌کردند برجام به مرحله توافق برسد. به گفته ظریف «سفر سردار سلیمانی به روسیه به اراده مسکو شکل گرفت نه به اراده ما.»

ظریف در پاسخ به این سوال که چرا این سفر با وزارت خارجه ایران تنظیم نشده بود گفت که «اراده روسیه به آن بود که دستاورد وزارت خارجه ایران را نابود کند.» به گفته ظریف روس‌ها سردار سلیمانی را با این هدف به مسکو دعوت کرده بودند. او می‌گوید روسیه زمانی پذیرفت سردار سلیمانی به روسیه برود که برجام امضا شد.

ظریف گفته سردار سلیمانی در ماه بهمن ۹۳ درخواست سفر به مسکو را مطرح کرده بود، اما روس‌ها در تیر ۹۴ شهید سلیمانی را دعوت کردند به مسکو برود.

بیشتر بخوانید: نامه ظریف به رهبری: می‌خواهم مذاکرات را به ثمر برسانم، کاندیدای انتخابات ۱۴۰۰ نمی‌شوم

به گزارش رویداد۲۴ سفری که ظریف از آن حرف می‌زند در واقع سفری است که به دخالت روسیه در جنگ سوریه منتهی شده است. بعد از این سفر روس‌ها رسما وارد سوریه شدند و در جبهه موافق ایران به کمک بشار اسد آمدند. در تمام این سال‌ها این طور ادعا می‌شد که روس‌ها در حمایت از مواضع ایران به جنگ سوریه ورود کردند، اما ظریف اذعان میکند که روسیه قبل از این سفر تصمیم خود را برای ورود به جنگ سوریه گرفته بود و عملا بعد از سفر سردار سلیمانی به مسکو حضور ایران در سوریه تعمیق پیدا کرده است.

او می‌گوید تا قبل از ورود روسیه، نیرو‌های زمینی ایران در حال جنگ در سوریه نبودند و پس از آن بود که درگیر شدند. ظریف به همکاری‌های نظامی ایران و روسیه در درگیری‌های سوریه و استفاده روس‌ها از پایگاه هوایی نوژه برای حملات هوایی در سوریه اشاره کرده و نسبت به این تصمیم اعتراض می‌کند.

او تصمیمات مسکو با همکاری سپاه را مخل دیپلماسی وزارت خارجه و برجام خوانده و گفته «چرا روسیه در حالی که می‌توانست از روی مدیترانه خاک سوریه را بزند، اما از روی ایران زد. چرا هواپیما‌های روسیه از روی ایران پرواز کردند. این اتفاق‌ها همه مال بعد از برجام است.»

به گفته ظریف، روسیه در هفته آخر امضای برجام حداکثر تلاشش را کرد که برجام به نتیجه نرسد. او در همین زمینه به عکس مشهور وزرای خارجه کشور‌ها پس از برجام اشاره می‌کند که در آن وزیر خارجه روسیه غایب است.

او در بخش دیگری میگوید روسیه همواره قطعنامه‌ها علیه ایران را در شورای امنیت سازمان ملل تایید کرده و نه تنها وتو نکرده یا رای ممتنع نداده بلکه رای مثبت داده است.

ظریف در بخشی از مصاحبه در توضیح کارشکنی‌های روسیه در برجام به گفتگوی تند خود با سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه اشاره می‌کند و میگوید شب آخر قبل از توافق برجام ما همه تلاشمان را کرده بودیم که افرادی که به بهانه تحریم‌های هسته‌ای و موشکی در فهرست تحریم قرار گرفته بودند را بیرون بیاوریم. یک نفر آمد به من گفت جان کری گفته ما بیشتر از تحریم شدگان هسته‌ای نمی‌توانیم از فهرست خارج کنیم. من گفتم پس من به اتاق کری می‌روم.

او میگوید به اتاق کری رفتم و دیدم لاوروف و موگرینی هم آنجا نشستند و لاوروف می‌گوید باید گفتگو‌ها را متوقف کنیم. از آن طرف هم کنگره آمریکا گفته اگر تا این تاریخ به نتیجه نرسید من تحریم‌هایی که رییس جمهور نمی‌تواند برگرداند را تصویب می‌کنم.

ظریف ادامه می‌دهد: من وارد اتاق شدم. کری گفت نظرت چیست؟ من گفتم این تعدادی که تو می‌گویی برای من قابل قبول نیست. لاوروف گفت تو که دستور العمل نداری پس بهتر است ما برویم تا تو با دستورالعمل برگردی.

وزیر خارجه در اینجا با تندی و به قول خودش با لحنی «بسیار بی ادبانه» لاوروف را خطاب قرار داده و گفته به تو هیچ ربطی ندارد. لاوروف گفت داری وقت مرا تلف میکنی. کری به حمایت از من در آمد و گفت جواد تا حالا هیچ کاری نبوده که گفته باشد و عمل نکرده باشد.

رابطه ظریف و سردار سلیمانی

ظریف در بخش مهم دیگری از این فایل صوتی به تقابل خود با تصمیم گیران نظامی کشور اشاره کرده و گفته در تمام این سال‌ها «ما هزینه میدان کردیم. میدان هزینه ما نکرد»

ظریف می‌گوید پس از برجام هنگامی که ایران خرید هواپیمای بوئینگ و ایرباس را آغاز کرد و شرکت هواپیمایی ایران ایر از فهرست تروریستی آمریکا خارج شد، با فشار قاسم سلیمانی «سفر‌های شرکت هواپیمایی هما به سوریه اضافه شد.»

وزیر امور خارجه ایران ماجرایی عجیب را روایت می‌کند با این مضمون که ۲۶ دی ۹۴ ایران ایر از فهرست تحریم‌های تروریستی آمریکا خارج شد. در خرداد ۹۵ جان کری وزیر وقت امور خارجه آمریکا، به همتای ایرانی‌اش گفت از روزی که آمریکا هواپیمایی جمهوری اسلامی را از فهرست تحریم‌ها خارج کرده، پرواز‌های هما به سوریه ۶ برابر شده و وی نقل می‌کند که به کری گفته این امکان ندارد، چون پرواز به سوریه را «ایران ایر» انجام نمی‌دهد و ماهان انجام می‌دهد.

به روایت وزیر خارجه ایران، بعد او از آخوندی وزیر وقت راه پرس و جو کرده و وزیر هم گفته چنین چیزی درست نیست. سپس آخوندی از فرهاد پرورش مدیرعامل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران پرسیده و او گفته خبر درست است و پرواز‌های هما به سوریه زیر فشار «حاج قاسم» افزایش پیدا کرده است.

به بیان ظریف او در دیدار با سردار سلیمانی پرسیده «قاسم جان» چرا این کار را میکنی و از هما استفاده می‌کنی و چرا به روال گذشته از ماهان استفاده نمی‌شود؟ که شهید سلیمانی جواب داده «چون هما امن‌تر است.»

او می‌گوید سردار سلیمانی معتقد بوده چون «میدان» اصل است، فرضا اگر استفاده از هما ۲ درصد نسبت به ماهان مزیت داشته باشد باید از هما استفاده کرد، ولو آنکه ۲۰۰ درصد به دیپلماسی کشور هزینه بخورد.

ظریف می‌گوید «هر بار که من برای مذاکره رفتم این قاسم سلیمانی بود که این خاصیت و نکته را بگیری. یعنی دیپلماسی هزینه این شود که شما در حلب و ادلب می‌خواهید کاری کنید.» او می‌گوید، اما در مقابل سردار سلیمانی زیر بار نمی‌رفت که از هواپیمای ایران ایر برای خط ایران و سوریه استفاده نکنند.

ظریف میگوید مردم ما قهرمان بودن در منطقه را می‌پسندند و به همین منوال هم در انتخابات‌ها دست به انتخاب می‌زنند. او میگوید اینکه محبوبیت سردار سلیمانی در نظرسنجی‌ها از محبوبیت او بیشتر است و جمعیت زیادی از مردم در تشییع پیکر سلیمانی شرکت میکنند، به این دلیل است که مردم این رویکرد را می‌پسندند.

وزیر خارجه میگوید در شهادت سلیمانی گریه کرده و هر بار او را می‌دیده در آغوش میگرفته و در گوش او «ولله خیر حافظا» می‌خوانده است. به اعتقاد ظریف ضربه‌ای که آمریکا با شهادت سلیمانی به ایران زده با زدن یک شهر کشور برابری میکرده؛ اما باید بدانیم «برخلاف تصور دوستان ما صدا و سیما در شکل دهی افکار عمومی تاثیر مهمی دارد» و «مردم ما میدان را به دیپلماسی ترجیح می‌دهند.»

حاکمیت دوگانه به روایت ظریف

ظریف در این فایل صوتی اذعان میکند که معتقد است اساسا در ایران «حاکمیت دوگانه» وجود ندارد و حاکمیت یگانه وجود دارد، چون این، «میدان» است که تصمیم می‌گیرد. او میگوید از تصمیماتی نظیر پرواز ایران ایر به سوریه حتی وزیر دفاع و شورای عالی امنیت ملی هم خبر ندارند و معنای این وضعیت حاکمیت یگانه میدان است.

او در بخشی دیگر از این مصاحبه می‌گوید که در اوایل دهه ۹۰ خورشیدی در پاسخ به سوالی از سوی آقایان روحانی و خاتمی درباره سیاست خارجی ایران، به آن‌ها گفته است که «یک گروه کشور را انداخته است در یک چاهی و آن چاه، چاه هسته‌ای است.»

او در جای دیگری از فایل صوتی برجام را با قطعنامه ۵۹۸ مقایسه می‌کند و بدون اشاره مستقیم به جریانی که کشور را در چاه هسته‌ای انداخته می‌گوید: «آن‌ها که در زمان مذاکره ۵۹۸ حضور داشتند لااقل از پشت خنجر نمی‌خوردند.»

بی‌خبری وزیر خارجه از اتفاقات منطقه

وزیر امور خارجه ایران در جایی از مصاحبه میگوید ساختار وزارت خارجه هم امنیتی است. ظریف با اشاره به اصابت موشک سپاه به هواپیمای اوکراینی می‌گوید که وی «ظهر جمعه (هواپیمای اوکراینی روز چهارشنبه ۱۸ دی ۱۳۹۸ / ۸ ژانویه ۲۰۲۰ مورد اصابت موشک قرار گرفت) رفتم به جلسه ویژه‌ای که در دبیرخانه شورای امنیت گذاشته بودند.»

وزیر امور خارجه ایران می‌گوید که در آنجا گفته که اکنون دنیا می‌گوید که موشک به این هواپیما اصابت کرده است؛ و اضافه می‌کند که به افراد حاضر در جلسه گفته است که «اگر واقعا موشک خورده بگویید که ببینیم ما چگونه می‌توانیم آن را علاج کنیم.»

ظریف سپس قسم می‌خورد که آنگونه با وی برخورد کردند که گویا وی «کفر ابلیس» گفته است و اضافه می‌کند که به وی گفته‌اند که «برو برو توییت بزن تکذیب کن. در صورتیکه صبح پنجشنبه (۱۷ دی) آقایان می‌دانستند که (به هواپیما) موشک خورده است؛ یا بعد از ظهر چهارشنبه.»

به گزارش رویداد۲۴ ظریف توییت مذکور را نزد و در پی انتشار بیانیه ستاد مشترک نیرو‌های مسلح ایران و پذیرش تقصیر شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی ظریف دلنوشته‌ای منتشر کرد و نوشت: مهم نیست کجای یک ساختار ایستاده‌ایم، کجای یک اشتباه بدفرجام، در این تراژدی تاریخی باید شرمسار ایران، شرمسار شهروندان بود که مردم بر همه چیز مقدم‌اند.

اظهارات او در فایل صوتی منتشر شده نشان می‌دهد او واقعا از شلیک موشک بی اطلاع بوده است. در جای دیگری ظریف می‌گوید جان کری به من خبر داده که اسرائیل ۲۰۰ بار به ایران در سوریه حمله کرده اما من بیخبر بودم و آمریکا زودتر از ظریف از حمله به عین الاسد خبر داشته است. او میگوید من دو ساعت بعد از حمله به عین الاسد از این حمله خبردار شدم در حالی که عادل عبدالمهدی ۴۵ دقیقه قبل از حمله به آمریکایی‌ها خبر داده بود.

رابطه ظریف و رهبری

در این فایل صوتی سه ساعته ظریف میگوید رهبری همواره به او لطف داشته، اما یک بار بعد از مصاحبه با کریستین امانپور در سی ان ان از او انتقاد کرده است.

به گفته ظریف او در مصاحبه با امانپور درباره اقدامات لازم برای بازگشت آمریکا به برجام واژه‌ای به کار برده که معنای آن توالی اقدامات آمریکا و ایران بوده است، اما شیطنت بی بی سی فارسی در ترجمه عبارات او باعث شده رهبری فکر کند ظریف گفته هر دو کشور به طور همزمان باید به تعهداتشان در برجام برگردند.

او میگوید: رهبری نامه‌ای بسیار مهربانانه، اما محکم به او نوشته و گفته چرا از مواضع نظام که لزوم اقدام اولیه از جانب آمریکاست دفاع نکردی. ظریف در پاسخ به این نامه یک نامه هفت صفحه‌ای نوشته و توضیح داده و رهبری هم گفته «توضیحات مکفی بود» او گفته رهبری همیشه پروتکل‌های دیپلماتیک را رعایت میکند و در ملاقات با سران کشور‌های خارجی «بسیار مودب، بسیار دقیق و بسیار محکم» رفتار میکند.

ظریف می‌گوید سال اولی که احمدی نژاد به نیویورک آمد نه من راضی بودم که سفیر باشم نه احمدی نژاد راضی بود، اما «آقا» فرموده بود من بمانم.

وزیر خارجه میگوید در اولین سفر احمدی نژاد به نیویورک در سال ۱۳۸۴ در ماشین تشریفات به سمت هتل، احمدی نژاد به او گفته میخواهد با سناتور‌های آمریکایی دیدار کند. ظریف به او میگوید شما نمی‌توانید این تصمیم را بگیرید و این تصمیم را باید «آقا» بگیرد که احمدی نژاد هم خیلی از این حرف بدش آمده است.

او میگوید همان شب احمدی نژاد در حضور آقا تهرانی و پروفسور حمید مولانا به متکی و لاریجانی گفته این آقا (ظریف) را از نمایندگی بردارید و یکی از همکاران من که فارغ التحصیل دانشگاه امام صادق و رفیق جلیلی بود را جای او بگذارید.

انتشار فایل صوتی ظریف به نفع کیست، به ضرر کیست؟

برای پاسخ به این سوال که انتشار فایل ابتدا باید بدانیم چه جریانی عامل افشای این فایل صوتی که ظریف به صراحت بارها در آن بر لزوم عدم انتشار تاکید میکند دست داشته است. گفتگوی مذکور توسط تیمی متشکل از حسام الدین آشنا و محمود واعظی تحت عنوان تاریخ شفاهی دولتها ضبط شده و مشابه این گفتگو با سایر وزرای دولت نیز انجام شده است. بر اساس پروتکلهای وزارت خارجه و به اذعان سعید خطیب زاده فایل صوتی این گفتگو که قرار بوده دست کم تا پایان دولت حسن روحانی بخش‌‌هایی از آن و تا مدتی نامعلوم بخش‌‌های دیگری از آن محرمانه باقی بماند، در دست وزارت امور خارجه بوده است. به این ترتیب انگشت اولیه اتهام به سمت این دو گروهی است که به فایل صوتی دسترسی داشته‌اند اما حوادثی همچون سرقت اسناد مهم هسته‌ای و ترورها و خرابکاری‌های مکرر آژانس‌های جاسوسی جهان در ایران نشان داده که دستگاه‌های حاکمیتی کشور پر از رخنه‌های امنیتی است. از این رو همواره باید دست داشتن جریان سومی در افشای اسناد کشور را مد نظر قرار داد.

انتشار این فایل در آستانه انتخابات ریاست جمهوری و در شرایطی که احتمال می‌رود محمدجواد ظریف یکی از کاندیدا‌های اصلی رقابت انتخاباتی باشد، بی‌‌تردید بی‌ارتباط با اهداف انتخاباتی نیست.

ظریف در بخشی از فایل صوتی به حمایت بخش قابل توجهی از حاکمیت از رویکرد‌هایی در سیاست خارجی حرف میزند که منجر به تحریم ایران می‌شوند. او می‌‌‌‌گوید: بخش زیادی از حاکمیت مثل متکی و احمدی نژاد فکر می‌کنند. جامعه تصمیم گرفته رای ندهد و شکایت ۲۲۱ نفر عضو مجلس از برجام، روحانی و ظریف نتیجه رای ندادن مردم بوده است.

ظریف می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گوید من برای اینکه مردم سال ۹۸ پای صندوق رای بیایند تلاش کردم. شرکت نکردن در انتخابات نتیجه‌ای دارد و نتیجه آن درخواست ۲۲۱ نماینده برای زندانی شدن من و روحانی است.

او حضور مردم را مایه امنیت ملی میخواند و می‌گوید چرا ما اهمیت مردم را نادیده گرفته ایم؟ سعید لیلاز در پایان مصاحبه خطاب به ظریف میگوید شاید خرداد ۱۴۰۰ او در کسوت معاون اول یا رییس جمهور یا در خانه پیژامه به پا باشد؛ ظریف اضافه میکند «شاید در جای دیگر راه راه به تن»

از میان چهار گزینه ای که مجری مصاحبه و شخص ظریف برای آینده سیاسی او ترسیم کرده‌اند؛ دو اثر به عنوان اثر در پی انتشار این فایل صوتی قابل پیش بینی است: «رد صلاحیت محمد جواد ظریف در انتخابات ریاست جمهوری» و «تاثیر منفی اظهارات ظریف درباره نقش روسیه در شکست احیای برجام و سیاست های داخلی کشور بر مذاکرات کنونی وین.» در آستانه احیای برجام باید پرسید که شکست برجام به خاطر  نگرانی روسیه از این سخنان، به نفع کدام جریان است؟

واکنش مایک پمپئو به فایل صوتی ظریف

مایک پمپئو وزیر خارجه سابق آمریکا با انتشار توییتی به انتشار فایل صوتی ظریف واکنش نشان داد. وی با بازنشر گزارش نیویورک تایمز درباره محتوای فایل صوتی منتشر شده وزیر خارجه ایران، درباره آن نوشت: «حمله دقیق دولت ما علیه قاسم سلیمانی تاثیر گسترده‌ای بر ایران و خاورمیانه داشته. اگر حرف من را قبول ندارید از ظریف بپرسید. رئیس جمهور بایدن همچنان فکر می‌کند این یک اشتباه بود.»

انتقاد تند عطاءالله مهاجرانی از انتشار فایل صوتی ظریف