تغییرات گسترده در رشته‌ها و دروس دانشگاهی/ حذف رشته‌های هنر و زبان خارجی از برخی دانشگاه‌ها
رویداد۲۴ ثبات آماری تعداد دانشجویان و رشته‌محل‌های مقطع کارشناسی در دو سه سال اخیر این انتظار را ایجاد می‌کند که در سال تحصیلی جدید شاهد تغییر آنچنانی در تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی نباشیم، اما بررسی‌ها حاکی از حذف یا اضافه شدن برخی کدرشته‌ها و همچنین کم شدن ظرفیت پذیرش در برخی رشته‌ها و به‌عبارتی خلوت شدن برخی کلاس‌هاست.
کاهش ۳۰ درصدی ظرفیت ادبیات فارسی و عرب
بررسی ما نشان می‌دهد در کنکور ۱۴۰۰ حدود ۶۰ درصد از دانشگاه‌هایی که دوره روزانه با آزمون رشته زبان و ادبیات فارسی را در مقطع لیسانس ارائه می‌کنند، ظرفیت پذیرش خود در این رشته را نسبت به سال گذشته تا ۳۰ درصد کاهش داده‌اند؛ به همین میزان از مجموع ظرفیت دوره روزانه رشته زبان و ادبیات عربی هم کم شده است. در برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه مازندران این رشته با کاهش ۴۰ درصدی روبه‌رو بوده است. در رشته جغرافیا نیز تعداد قابل‌توجهی از دانشگاه‌هایی که این کدرشته را دارند در دوره روزانه باآزمون خود به کاهش حتی تا ۴۰ درصد ظرفیت پذیرش اقدام کرده‌اند.
افزایش پذیرش در رشته‌های پزشکی
از آن طرف ظرفیت پذیرش روزانه با آزمون ۳ رشته پرطرفدار گروه پزشکی شامل رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی در بیشتر دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور روند افزایشی داشته است؛ به‌طوری‌که امسال از ظرفیت ۵۹ هزار و ۳۳۶ نفری پذیرش در گروه علوم تجربی در رشته‌های باآزمون حدود ۱۴ درصد به ۳ رشته پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی اختصاص یافته است. این افزایش ظرفیت نسبت به سال گذشته در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی تهران، شهیدبهشتی و سبزوار برابر ۲۰ درصد، در علوم پزشکی مشهد ۱۷ درصد و در علوم‌پزشکی تبریز، ارومیه و اصفهان ۱۰ درصد بوده است. بیشترین افزایش ظرفیت روزانه باآزمون در رشته پزشکی با ۶۵و ۵۰درصد در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کاشان و ایلام بوده است.
حذف شده‌های رشته هنر و زبان خارجی
در بررسی رشته‌محل‌های روزانه با آزمون گروه‌های آزمایشی هنر و زبان خارجی نیز شاهد حذف برخی کدرشته‌ها نظیر رشته باستان‌شناسی از مجموعه رشته‌های دانشگاه محقق اردبیلی، رشته‌های کتابت و نگارگری دانشگاه شاهد، رشته ادبیات نمایشی از دانشگاه دامغان و رشته آموزش زبان انگلیسی از مجموعه رشته‌های دانشگاه‌های شهرکرد و رازی کرمانشاه هستیم. دانشگاه‌هایی نظیر ارومیه در رشته‌های مرمت بناهای تاریخی و نقاشی با کاهش ۳۰ درصدی ظرفیت، بیرجند در رشته صنایع‌دستی با کاهش ۴۵ درصدی ظرفیت، سمنان در رشته‌های صنایع‌دستی، فرش و مرمت بناهای تاریخی با کاهش حدود ۵۰ درصدی ظرفیت، دانشگاه صداوسیما با کاهش نزدیک ۳۰ درصدی ظرفیت رشته کارگردانی تلویزیونی و هرمزگان با کاهش ۳۰ درصدی ظرفیت پذیرش رشته صنایع‌دستی مواجه بوده‌اند. البته در گروه آزمایشی هنر شاهد هستیم که آموزشکده‌های فنی‌وحرفه‌ای دختران در شاهرود در رشته طراحی لباس، بوشهر برای رشته طراحی و چاپ پارچه و دانشکده فنی‌وحرفه‌ای پسران تهران در رشته گرافیک از ظرفیت نوبت دوم خود کم کرده و به ظرفیت پذیرش روزانه باآزمون خود در این رشته‌ها اضافه کرده‌اند.
برخی دانشگاه‌ها نظیر دانشگاه هنر شیراز اعلام کرده‌اند که برخلاف سال گذشته برای ورودی‌های جدید خوابگاه ندارند؛ طبق اعلام این دانشگاه، در رشته‌هایی نظیر ادبیات نمایشی، ارتباط تصویری، باستان‌شناسی و موزه که قبلا در پذیرش آنها هیچ‌گونه محدودیت جنسیتی نبوده، امسال ظرفیت پذیرش به‌طور مساوی بین داوطلبان زن و مرد تقسیم می‌شود.
بیشتر بخوانید: میزان افزایش شهریه دانشگاه‌های غیردولتی مشخص شد
علت کاهش ظرفیت برخی رشته‌ها چه بود؟
عبدالرضا اوحدی‌همدانی، مدیرکل دفتر گسترش آموزش عالی وزارت علوم در گفت‌وگو با همشهری درباره چرایی کاهش قابل توجه ظرفیت رشته‌محل‌ها در برخی دانشگاه‌های کشور، از یک روند کاهشی در ظرفیت پذیرش برخی رشته‌ها در کشور پرده برداشت و گفت: «امسال تصمیمی که به‌طور جدی در الگوی جدید تخصیص ظرفیت در شورای‌عالی گسترش آموزش‌عالی تصویب شد، این بود که ظرفیت‌ها براساس تعداد و مرتبه هیأت علمی هر دانشگاه تخصیص داده شود؛ چون تعداد دانشجویی که پذیرش می‌شود باید با تعداد و مرتبه هیأت‌علمی تناسب داشته باشد؛ بنابراین امسال یک روند کاهشی با شیب تدریجی در ظرفیت پذیرش برخی رشته‌ها چه در مجموعه دانشگاه‌های دولتی و چه در مجموعه مؤسسات و دانشگاه‌های غیرانتفاعی به‌دلیل این که هیأت علمی کافی نداشته‌اند، دیده می‌شود. البته کمی مساعدت هم به دانشگاه‌هایی که متعهد شده‌اند هیأت علمی لازم را تامین کنند، صورت گرفته است.»
او افزود: «بخشی از اختیار تعیین ظرفیت دانشگاه‌ها در اختیار کامل دانشگاه‌ها قرار دارد. دانشگاه‌ها ممکن است در یک سال در برخی کد رشته محل‌ها، ظرفیت را براساس نیاز بازار یا اشباع بودن بازار افزایش یا کاهش دهند. البته دانشگاه‌ها تغییر ظرفیت پذیرش در یک رشته را با توجه به شرایط هیأت علمی فعال در دانشگاه نیز مدیریت می‌کنند؛ بنابراین همیشه تغییر و نوساناتی در ظرفیت پذیرش رشته‌محل‌ها داریم و این طبیعی است.»
مدیرکل دفتر گسترش آموزش عالی درباره دلایل حذف برخی رشته‌ها از دفترچه آزمون امسال نیز می‌گوید: «یکی از دلایل حذف رشته از دفترچه انتخاب رشته، خواست دانشگاه است. دانشگاه‌ها حتی می‌توانند به خواست خود و به هر دلیلی در رشته‌هایی که مجوز ارائه آنها را دارند در یک سال دانشجو بپذیرند و در یک سال هم ظرفیت پذیرش در آنها را صفر کنند. همچنین یکی از دلایل صفر شدن پذیرش دانشجو در برخی رشته‌ها انباشتگی فارغ‌التحصیل در آن رشته‌هاست.
برخی دانشگاه‌ها نیز در برخی رشته‌ها مجوز یک‌بار پذیرش می‌گیرند، اما برای تبدیل مجوزشان از یک‌بار پذیرش به مجوز قطعی اقدامی انجام نمی‌دهند؛ بنابراین این رشته‌محل‌ها خودبه‌خود از دفترچه انتخاب رشته حذف می‌شوند. یک دلیل دیگر برای حذف برخی کدرشته‌ها از دفترچه انتخاب رشته این است که یک رشته به‌طور کلی منسوخ می‌شود و قاعدتا دیگر هیچ دانشگاهی نمی‌تواند در آن رشته نسبت به پذیرش دانشجو اقدام کند.»
نبود تقاضا یا بازار کار نامناسب برخی از رشته‌ها که منجر به رسوب فارغ‌التحصیلان آنها می‌شود، نکته دیگری است که مدیرکل دفتر گسترش آموزش عالی به‌عنوان عامل کم شدن یا حذف برخی رشته‌ها از دفترچه آزمون نام می‌برد و به همشهری می‌گوید: «دانشگاه وقتی در یک رشته‌محل ظرفیتی را اعلام می‌کند، اما می‌بیند فقط به اندازه نیمی از این ظرفیت متقاضی و ثبت‌نامی داشته یا متقاضی باکیفیت برای آن رشته وجود نداشته است، طبیعی است که تصمیم می‌گیرد ظرفیت پذیرش در آن رشته را کم یا حتی صفر کند.
از میان گروه‌های مختلف شاهد کاهش متقاضی به‌طور شدید در گروه علوم پایه هستیم. وقتی برای متقاضی در جامعه شغل مناسب وجود نداشته باشد، متقاضی آن رشته‌ها کم می‌شود. این موضوع که پیدا کردن شغل برای فارغ‌التحصیلان برخی رشته‌ها سخت است، روی انتخاب‌های نسل بعدی داوطلبان آموزش عالی نیز تأثیر می‌گذارد. البته امسال عموم رشته‌محل‌های دانشگاه‌های باکیفیت همان ظرفیت سابق را دارند و کمتر به سمت کاهش ظرفیت رفته‌اند.»
تغییر برنامه درسی ۱۰۰ رشته تحصیلی
علاوه بر کاهش ظرفیت برخی رشته‌محل‌ها، یکی دیگر از تغییراتی که دانشجویان ۱۰۰ رشته تحصیلی که البته بیشتر آنها در رشته‌های علوم انسانی و فنی‌مهندسی تحصیل می‌کنند، با آن مواجه خواهند شد، تغییر برنامه‌های درسی‌شان است.
محمدرضا آهنچیان، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی در این‌باره اعلام کرد: «در مجموع رشته‌های دانشگاهی ۳ هزار برنامه درسی داریم که خیلی از آنها مربوط به قبل یا اوایل انقلاب اسلامی بوده است که دفتر برنامه‌ریزی آموزش‌عالی طی۴ سال اخیر نسبت به بازنگری ۳۶۰ برنامه درسی اقدام کرده است. این بازنگری برنامه‌های درسی قدیمی بیشتر در گروه‌های علوم‌انسانی و فنی‌مهندسی صورت گرفته است. یک‌چهارم برنامه‌های درسی که در ۴ سال اخیر بازنگری شده‌اند، یعنی حدود ۱۰۰ برنامه درسی بازنگری‌شده برای نخستین‌بار از سال تحصیلی جدید در دانشگاه‌ها اجرا می‌شود.»
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی همچنین از پذیرش ۱۰ رشته جدید در سال تحصیلی پیش‌رو خبر داد و عنوان کرد: «رشته‌های جدید نیز براساس نیازهایی که در دستگاه‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها و به‌طور کلی در جامعه حس شده و در زمینه آنها تقاضا به‌وجود آمده است، راه‌اندازی می‌شوند و برنامه درسی آنها در کارگروه‌های تخصصی ۶۳گانه دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی بررسی یا تدوین می‌شود. برنامه درسی ۳۵ رشته جدید طی ۴ سال گذشته تدوین شده است که بیشتر این رشته‌های جدید در گروه علوم انسانی بوده است. ۱۰ رشته در سال تحصیلی جدید برای نخستین بار وارد آموزش‌عالی کشور شده است که رشته‌هایی نظیر مطالعات اسلام معاصر و غرب‌شناسی انتقادی ازجمله این رشته‌های جدید هستند.»
ظرفیت ۲۷۰۶ رشته محل پیام‌نور صفر شد
ظرفیت ۲ هزار و ۷۰۶ رشته محل در مقطع کارشناسی دانشگاه پیام‌نور در راستای ساماندهی رشته‌های تحصیلی، دانشکده‌ها و گروه‌های آموزشی و مراکز و واحدهای این دانشگاه، صفر شده است. درعین‌حال، محمدرضا زمانی، رئیس دانشگاه پیام‌نور از پذیرش دانشجو در ۴۰۰ رشته تحصیلی جدید این دانشگاه خبر داده و می‌گوید: «مجوز پذیرش دانشجو در بیش از ۴۰۰ رشته در مقطع کارشناسی گرفته شده و بر این اساس، دانشگاه پیام‌نور در برخی از رشته‌های مختلف مدیریت، مانند مدیریت بیمه و مدیریت کسب‌وکار برای نخستین بار دانشجو پذیرش می‌کند. این رشته‌ها جزو رشته‌هایی هستند که اکثر جوانان به‌دنبال آنها هستند و بازار کار خوبی دارند.
پذیرش دانشجو در رشته‌های جدید، براساس آنچه در دفترچه آزمون سازمان سنجش ذکر شده است یعنی از ۲ طریق سوابق تحصیلی و آزمون انجام می‌شود.» مرتضی محسنی، معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام‌نور نیز درباره حذف رشته‌های کم‌طرفدار و نامتناسب با نیاز بازار کار در دانشگاه پیام نور می‌گوید: دانشگاه پیام نور توانست با اصلاح بسیاری از فرایندها گام‌های بسیار ارزشمندی در حوزه معاونت آموزشی بردارد و یکی از مهم‌ترین این فعالیت‌ها که برای دانشجویان آینده این دانشگاه بسیار مطلوب است، حذف رشته‌های کم طرفدار و نامتناسب با نیاز بازار بوده است.
