آیا اختلاف چین و روسیه مذاکرات برجامی را به تأخیر انداخته است؟
رویداد۲۴ خبرآنلاین نوشت: موضوع از سرگیری مذاکرات وین برای احیای برجام از موضوعاتی است که طرف‌های اروپایی و آمریکایی در حال رایزنی و تصمیم گیری بر سر آن هستند. ایران که عجله‌ای برای از سرگیری این مذاکرات ندارد در حال بررسی و جمع بندی گفتگو‌های برگزار شده در شش دور قبلی است تا این بار با عزمی تازه و اطمینان از ملموس بودن نتایج آن پا به گفتگو‌ها بگذارد. از طرفی طرف‌های غربی نیز در تلاش برای برگزاری هر چه سریعتر این مذاکرات هستند و معتقدند پنجره‌های دیپلماسی در حال بسته شدن هستند. در این بین نقش چین و روسیه به عنوان دو عضو نزدیک و مهم به ایران نیز می‌تواند در احیای مذاکرات از اهمیت بسزایی برخوردار باشد. پایگاه کریستین ساینس مانیتور در مقاله‌ای به نقل از کارشناسان با اشاره به اهمیت نقش مسکو و پکن در مذاکرات می‌نویسد که از دست رفتن زمان می‌تواند وسیله‌ای برای ایران به منظور طرح درخواست‌های جدید از ایالات متحده باشد. مشروح این مقاله را در ادامه می‌خوانید:
وقتی پای چشم‌انداز از سرگیری مذاکرات با تهران با هدف بازگرداندن توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ به میان می‌آید، شاهد آن هستیم که لحن واشنگتن به طور قطعی ضعیف شده است.
هر روز که بدون پاسخ تهران به پیشنهاد‌های آمریکا می‌گذرد، به غنی‌سازی بیشتر اورانیوم توسط ایران می‌انجامد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا اخیرا در واشنگتن و در دیدار با وزرای خارجه اسرائیل و امارات متحده عربی گفت: زمان برای بازگشت ایران به مذاکرات هسته‌ای وین رو به پایان است.
ارشدترین مقام دیپلمات ایالات متحده سپس رو به لحنی تهدیدآمیز آورد: "اگر ایران مسیر خود را تغییر ندهد ما آماده هستیم که به گزینه‌های دیگر روی آوریم" - به این معنا که اگر ایران مانع از ادامه پیشرفت برنامه هسته‌ای خود نشود و به میز مذاکره بازگردد.
اما در زیر بدبینی عمومی و صحبت‌های سخت، تعدادی از عوامل سیاسی، اقتصادی و منطقه‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد از سرگیری دیپلماسی بین دو دشمن سرسخت - و احیای توافق بین المللی ۲۰۱۵ که به طور موقت مسیر ایران را به سمت سلاح هسته‌ای بسته بود – متحمل‌تر است.
این عوامل شامل فشار‌های بزرگی مانند نیاز ایران به رهایی از تحریم‌های اقتصادی تحمیلی ایالات متحده و امید‌های جو بایدن رئیس‌جمهور برای اجتناب از بحران هسته‌ای است که می‌تواند بر برنامه داخلی او پیشی بگیرد.
طیفی از عوامل موثر بر مناقشه هسته ای
اما سایر عوامل حساس‌تر طرفدار دیپلماسی هستند که شامل روابط رو به رشد ایران با دو قدرت بزرگ منطقه‌ای است ـ روسیه و چین؛ روابط تیره و تار، اما رو به گسترش ایران با همسایگان خود در خلیج فارس از جمله عربستان سعودی و مخالفت کمتر سرسختانه اسرائیل با ایالات متحده برای بازگشت به توافقی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ آن را کنار گذاشت.
برخی از تحلیلگران معتقدند که حتی افزایش هزینه‌های جهانی انرژی نیز به افزایش فشار بر ایران برای بازگشت به مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده در مورد بازگرداندن توافق هسته‌ای کمک می‌کند.
چگونه قیمت نفت در لیست چشم انداز‌های طرفداران دیپلماسی قرار می‌گیرد؟ این را در نظر بگیرید: چین، یکی از شش قدرتی که برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام را با ایران امضا کرده است، اقتصاد خود را به دلیل کمبود انرژی و افزایش قیمت‌ها با مشکل مواجه می‌کند. پکن از سهولت دسترسی به نفت ایران که با توافق احیا شده همراه خواهد بود، استقبال خواهد کرد.
در عین حال، برخی از تحلیلگران بین المللی می‌گویند، ایران تولیدکننده نفت - که اقتصادش علیرغم رشد متوسط اخیر در رکود گیر کرده است - بسیار مایل است از مزایای افزایش قیمت‌ها که بازگشت به فروش مجاز نفت به همراه دارد، بهره‌مند شود.
همانطور که الحاق اخیر تهران به عضویت در سازمان همکاری شانگ‌های نشان می‌دهد، ایرانی‌ها در مساله اقتصاد بیشترین تخم مرغ هایش را در سبد چین قرار داده و به دنبال شکوفایی روابط اقتصادی دوجانبه هستند.
جایگزین کردن گفتگو به نفع هیچ کس نیست
با این حال، حتی با وجود همه این عوامل موثر، تصمیم اصلی با دو بازیگر اصلی است - ایالات متحده و به ویژه ایران - که جایگزین کردن گفتگو به نفع هیچ کس نیست.
کلسی داونپورت، مدیر سیاست منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات می‌گوید: نکته اصلی این است که بازگرداندن توافق در خدمت منافع ایران و ایالات متحده است.
او می‌افزاید: اگر مذاکرات برای بازگرداندن برجام شکست بخورد، احتمال وقوع یک بحران هسته‌ای، احتمال بازگشت به استراتژی تحریم‌های قهری، احتمال حملات نظامی، همه این‌ها بالا می‌رود. اما این احتمالات نه به نفع ابراهیم رئیسی و نه به نفع جو بایدن است.
بایدن با تعهد به بازگرداندن برجام وارد کاخ سفید شدو دراوایل سال جاری به نظر می‌رسید که بازگشت ایالات متحده بازگشت به توافق -و بازگرداندن ایران به پایبندی به محدودیت‌های هسته‌ای توافق قریب الوقوع بود.
اما دور ششم مذاکرات در ماه آوریل بدون توافق به پایان رسید و سپس ابراهیم رئیسی در ژوئن (خردادماه) به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شد.
گمانه زنی‌ها مبنی بر بازگشت به وین برای برگزاری هفتمین دور مذاکرات از آن زمان مسیر یک "ترن هوایی" را دنبال کرده است، با صعود‌های ناگهانی خوش بینی و به دنبال آن ناامیدی.
هفته‌های اخیر یک نمونه آن است. چند هفته پیش حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جدید ایران در مسکو گفت که ایران در حال نهایی کردن رایزنی‌های دیپلماتیک است و "به زودی مذاکرات در وین را از سر خواهد گرفت. اما پس از آن با کاهش شدید امید‌ها و هشدار‌های آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و وزیر خارجه آمریکا یعنی بلینکن، مبنی بر فرصت بسته شدن پنجره دیپلماتیک همراه شد.
بیشتر بخوانید: آمریکا: مذاکرات وین باید از همان نقطه پایان دور ششم آغاز شود
اقدامات آمریکا در برابر حرف‌ها
برای برخی از تحلیلگران آمریکایی- ایرانی، دولت بایدن تا حد زیادی خود را مقصر دیپلماسی متوقف شده و عدم ترغیب ایران به بازگشت به میز مذاکره در وین می‌دانند از آن جایی که آمریکا هرگز هشدار‌های خود را با هیچ گونه اقدامی مورد حمایت قرار نداده است.
بهنام بن طالبلو یک متخصص ارشد در مسائل امنیتی و سیاسی در واشنگتن و عضو اندیشکده ضد ایرانی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها می‌گوید: آمریکایی‌ها همچنان در مورد اینکه چگونه امید‌ها برای دیپلماسی در حال کاهش هستند، صحبت می‌کنند، اما در نهایت شعارشان با رفتارشان مطابقت ندارد، اما سخت تلاش می‌کنند که در‌ها را باز نگه دارند.
وی همچنین اضافه کرد که دولت جدید ایران از تبدیل یک ابرقدرت به یک درخواست کننده خوشحال است و تلاش می‌کند تا آمریکا را برای لغو هر چه سریعتر تحریم‌ها ترغیب کند. آن‌هایی که اکنون در تهران قدرت دارند مقاومت بیشتری در برابر خطر و تشدید تنش و همچنین از قدرت چانه زنی بیشتری برخوردار هستند.
این بدان معنا نیست که تهران در نهایت به مذاکرات وین و حتی برجام باز نخواهد گشت. طالب لو معتقد است که ایران هدفی را که در صورت بازگشت به میز مذاکره دنبال می‌کند نشان می‌دهد: طرح «بیشتر در برابر کمتر»
با این حال، همه ایرانیان با رویکرد حداکثری دولت رئیسی در دیپلماسی هسته‌ای موافق نیستند.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق که همتای ایرانی جان کری، وزیر امور خارجه سابق آمریکا در مذاکرات برجام بود، چندی پیش در یک گفتگوی آنلاین عمومی گفت که ایران «فرصتی» برای بازگشت به توافق را با حفظ حیثیت خود دارد.
ظریف همچنین به نقل از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفت: پوتین به من گفت، روزی که آمریکا بخواهد به برجام بازگردد و شما سخت‌گیری کنید، دنیا علیه شما خواهد شد.
جهت گیری شرقی ایران
نقش روسیه و چین در رسیدن به «بله» تهران ممکن است تعیین کننده باشد. طالب لو خاطرنشان می‌کند که ایرانی‌ها مدت هاست در مورد «جهت شرقی» سیاست خارجی خود به عنوان راهی برای خنثی کردن نفوذ غرب صحبت کرده اند. در حالی که این تغییر جهت ممکن است یک هدف بلندمدت باشد، او می‌گوید این مشخص می‌کند که ایران به کجا می‌رود – و نشان می‌دهد که تهران ترجیح نمی‌دهد که با تسریع بحران منطقه‌ای پکن و مسکو را از خود دور کند.
او می‌گوید: از نظر سیاسی مسکو برای ایران اهمیت دارد، اما از نظر اقتصادی پکن بسیار بیشتر اهمیت دارد و ایرانیان نمی‌توانند به راحتی از آن صرف نظر کنند.
داونپورت از انجمن کنترل تسلیحات می‌افزاید که حتی اگر چین مایل به اعمال فشار آشکار مسکو بر تهران نباشد، پکن آشکارا و صریح بازگشت به برجام را ترجیح می‌دهد.
وی می‌گوید: دسترسی بیشتر به بازار نفت ایران که با معامله همراه می‌شود، به روش‌های مختلف به نفع چین خواهد بود. در تصویری بزرگتر در صورت تشدید تنش‌ها و درگیری‌ها در منطقه، منافع چین آسیب می‌بیند. این که چقدر این نوع عوامل خارجی برای تهران اهمیت دارد، هنوز مشخص نیست.
داونپورت می‌گوید پیشرفت‌های هسته‌ای در راستای افزایش قدرت اهرم ایران در مذاکرات احتمالی است. وی همچنین اشاره کرد که برخی از پیشرفت‌هایی که ایران انجام می‌دهد ممکن است به نقطه‌ای غیرقابل بازگشت برسد.
دانپورت اضافه کرد نگرانی‌ها بر سر پیشرفت‌های ایران در ماه‌های آینده و دشواری بر سر بازگشت از آنها است. وی همچنین تصریح کرد که در این بازه زمانی دولت جدید ایران می‌تواند درخواست‌های جدیدی را پیش روی آمریکایی‌ها قرار دهد. وی در پایان گفت که این تاخیر کشنده است.
منبع: کریستین ساینس مانیتور / گزارش و ترجمه: ابوالفضل خدائی
