چند نکته از ترکیب جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی / تمرکز بر افزایش جمعیت
رویداد۲۴ اعضای جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی مشخص شدند و روز گذشته با حکم آیت الله خامنه‌ای رهبر انقلاب، علیرضا اعرافی، ایمان افتخاری، امیرحسین بانکی‌پور فرد، حمید پارسانیا، عادل پیغامی، غلامعلی حدادعادل، حسن رحیم‌پور ازغدی، علی‌اکبر رشاد، حسین ساعی، ابراهیم سوزنچی، سعیدرضا عاملی، منصور کبگانیان، علی لاریجانی، محمود محمدی‌عراقی، محمدرضا مخبر دزفولی، مرتضی میرباقری، صادق واعظ زاده و احمد واعظی برای چهار سال به عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی انتخاب شدند.
برکناری محمدرضا عارف
ترکیب جدیدشورای عالی انقلاب فرهنگی نکات مهمی دارد؛ از جمله اینکه در حالی‌که با تغییرات دولت و مجلس، چند چهره میانه‌رو و اصلاح‌طلب مثل حسن روحانی، منصور غلامی، معصومه ابتکار دیگر نمی‌توانند به عنوان اعضای حقوقی در جلسات این شورا شرکت کنند، محمدرضا عارف تنها چهره اصلاح‌طلب حقیقی شورا هم از این جمع کنار رفت تا اصولگراترین شورای عالی انقلاب فرهنگی در چهل سال گذشته شکل بگیرد.
محمدرضا عارف هرگز یک نیروی تندرو نبود. او روزگاری مدعی بود نظام جمهوری اسلامی ایران مدیرانی مثل او را در آب‌نمک نگه داشته است تا در روز مبادا از ظرفیت آنها استفاده کند.
به جز محمدرضا عارف، رضا داوری اردکانی، سیدعلیرضا صدرحسینی، محمدعلی کی‌نژاد، مهدی گلشنی، علی‌اکبر ولایتی، حجت الاسلام محسن قمی، حسین کچویان، عبدالله جاسبی، عزت‌الله ضرغامی و محمد محمدیان دیگر افرادی هستند که این دوره در شورای عالی انقلاب فرهنگی حضور ندارند. احمد جنتی هم به عنوان عضو افتخاری در دوره قبلی این شورا حضور داشت، ولی این دوره در میان اعضا نیست و سایت رسمی شورای عالی انقلاب فرهنگی، نام او را در میان اعضای سابق قرار داده است. احتمال دارد چهره‌هایی همچون عزت الله ضرغامی به واسطه مقام حقوقی که دارند، به جلسات شورا دعوت شوند اما با توجه به اینکه عارف پست حقوقی هم ندارد، کار او در شورای عالی انقلاب فرهنگی را باید تمام شده دانست.
حضور دختران آیت الله خزعلی
ترکیب شورای عالی انقلاب فرهنگی نکات دیگری هم دارد؛ از جمله حضور دو دختر آیت الله خزعلی. گرچه مهدی خزعلی، فرزند ناخلفی برای آیت الله خزعلی بود، اما دو فرزند دخترش مرام پدر را ادامه دادند و حالا تنها زنان عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی این دو خواهر هستند. انسیه خزعلی معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده و کبری خزعلی رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده تنها زنانی هستند که اجازه حضور در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی را دارند.
کبری و انسیه به لحاظ فکری شبیه هم هستند. هر دو هم مسئولیت‌هایشان در حوزه زنان است. انسیه خزعلی که چند سال بعد از زهرا رهنورد رئیس دانشگاه الزهرا شد و تا سال ۹۵ در این سمت باقی ماند، کمتر از خواهر بزرگ‌ترش شناخته‌شده است.
تمرکز بر افزایش جمعیت
ظاهرا شورای عالی انقلاب فرهنگی در این دوره تمرکز زیادی روی افزایش جمعیت کشور دارد؛ چه آنکه به جز خواهران خزعلی که تلاش زیادی برای افزایش زایمان و جمعیت دارند، رضا بانکی پور نماینده فعلی شهر اصفهان هم با دیدگاهی مشابه عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی شده است.
بانکی پور چند کتاب هم در زمینه «افزایش جمعیت» نوشته که مشهورترین آنها، «سبک زندگی زنان» نام دارد. او کتاب دیگری به نام «حیا» هم با موضوع پوشش زنان دارد و ظاهرا کار‌های پژوهشی خود را روی مسائل زنان متمرکز کرده است. بانکی پور مثل مسعود فیاضی وزیر معرفی شده آموزش و پرورش، تحصیلات خود را در حوزه علمیه پیگیری کرده اما به جای لباس حوزوی، با کت و شلوار در مجامع حاضر می‌شود.
نخستین حکم علی لاریجانی بعد از ریاست مجلس
علی لاریجانی که بعد از ماجرا‌های رد صلاحیت، گلایه‌هایی از شورای نگهبان مطرح کرده بود، در ترکیب جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی حضور دارد تا ارتباط او با بزرگان کشور بیش از این قطع نشود. لاریجانی رکورددار ریاست در تاریخ مجلس ایران است و دوازده سال در این مسئولیت ایفای نقش کرده است.
لاریجانی در دوره قبل با عنوان حقوقی ریاست مجلس شورای اسلامی در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی حاضر می‌شد اما حالا به عنوان عضو حقیقی از رهبر انقلاب حکم گرفته است. این نخستین حکم لاریجانی پس از پایان دوره ریاست او بر مجلس شورای اسلامی است. ایسنا در گزارشی این حکم را اینگونه تحلیل کرده که مسیر تازه‌ای برای فعالیت «فرهنگی» به جای فعالیت «سیاسی» برای لاریجانی باز شده است: «با حکم جدید رهبری به علی لاریجانی که البته بیش از آنکه ماموریت و وظایفی «سیاسی» را به وی واگذار کرده باشد، مسئولیت‌هایی «فرهنگی و اجتماعی» را متوجه او کرده است، رویکردی که شاید منجر به بازگشت لاریجانی به بخشی از هویت فردی‌اش شود که او را به سمت‌هایی همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ریاست سازمان صداوسیما رساند. بازگشت لاریجانی به سیاستگذاری‌های فرهنگی شاید نقطه آغاز مجددی برای حضور پررنگتر او در عرصه سیاست‌ورزی شود.»
همزمان با انتصاب افراد جدید در شورای عالی انقلاب فرهنگی، بعضی شخصیت‌ها از عملکرد سابق این شورا انتقاد کرده‌اند؛ مثل صادق زیباکلام که در صفحه توییتر خود نوشته ابهام درباره جایگاه قانونی شورای عالی انقلاب فرهنگی که نامعلوم است، به‌کنار. این شورا از قدرت و اختیارات نامحدود و میلیارد‌ها تومان بودجه هم برخوردار بوده است. درعین حال به هیچ ارگان ومرجعی هم پاسخگو نبوده است. جدای از شعار، کلی‌گویی و کلیشه‌های تکراری، ای کاش شورا بیلانی از عملکردش ارائه می‌داد.
وظیفه شورای عالی انقلاب فرهنگی چیست؟
۱۳۵۹ دانشگاه‌های ایران تعطیل شد و برنامه‌ای به نام انقلاب فرهنگی رخ داد که در حقیقت مجموعه اقدامات و پاکسازی‌هایی بود که از سال ۱۳۵۹ تا سال ۱۳۶۲ برای تصفیه استادان و دانشجویان مخالف حکومت رخ داد. سال ۶۳ ستادی در ایران تشکیل شد که «ستاد انقلاب فرهنگی» نام گرفت و نام آن بعدا به شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر کرد. علی شریعتمداری، محمدجواد باهنر، محمدمهدی ربانی املشی، حسن حبیبی، عبدالکریم سروش، شمس آل‌احمد و جلال‌الدین فارسی اعضای هسته اصلی ستاد انقلاب فرهنگی بودند.
ماجرای تصفیه‌های انقلاب فرهنگی البته بدون خشونت هم نبود و درگیری‌هایی رخ داد که در پی آن، دانشگاه‌های سراسر کشور صحنه تظاهرات و تحصن‌های گوناگون شده و برخی دیگر از دانشگاه‌ها نیز به تصرف نیرو‌های دانشجویی خط امام درآمد. این اتفاقات باعث ایجاد تظاهرات طرفداران وی در حمایت از اخراج استادان سکولار، چپ‌گرا و لیبرال شد.
ایده انقلاب فرهنگی البته از دهه چهل در ایران وجود داشت؛ چه آنکه علی امینی نخست وزیر پهلوی در دی ماه ۱۳۴۰ نزد آیت الله خمینی رفت و در این دیدار امام خمینی مشخصا از وضعیت دانشگاه‌ها ابراز نگرانی کرد: «اولین مسئله دانشگاه‌هاست. نمى‌دانم چه ارتباطی بین بى‌دینى و خلاف اخلاق با دانشگاه‌ها وجود دارد؟ چه ارتباطی بین این دو مسئله هست؟ آنها که دانشگاه مى روند و از دانشگاه‌ها فارغ‌‌التحصیل مى‌شوند، واقعاً از نظر اخلاقی و دینی بسیار ضعیف هستند. واقعاً ضد اخلاق و ضد دین مطرح مى‌شوند. چه ارتباطی بین این مسأله هست، من هنوز پى نبردم. ببینید این وضعیت از اساتید این‌ها هست؟ از محیط دانشگاه است؟ از وضعیت دولت است؟ بالاخره از هر منشا هست جلوگیری کنید. این دانشگاه شوخى نیست. اگر کتاب‌هایشان بدآموزی دارد، اگر معلمین آنها بدآموزی دارند، اگر محیط دانشگاه اینطوری است، باید به این جوان‌ها رسید. این‌ها سازندگان آینده کشور ما هستند.»
این ایده در دهه شصت در ایران اجرایی شد و ابتدا قرار بود استادان و معلمان را زیر نظر بگیرد. در صحیفه نور امام خمینی در این باره آمده است: «یک بازرسی‌هایی لازم است به اینکه در همه جا حاضر باشند؛ برای اینکه معلمین با دانشجوها چه جور برخورد دارند و غیر برنامه درسی‌شان چه حرف‌ها آنجا هست؛ چه چیزها آنجا مطرح می‌کنند. اگر دیدند چیزهایی انحرافی است، اطلاع بدهند؛ و یک سازمانی باشد برای اینکه اگر هر یک از معلمین یک همچو کاری بخواهند بکنند، [بررسی] بشود.»
در دهه شصت و هفتاد انقلاب فرهنگی همین ایده را دنبال می‌کرد اما آهسته آهسته وظیفه آن تغییر کرد و به سمت سیاستگذاری در حوزه فرهنگ و آموزش رفت و انتخاب اعضای آن هم بر همین مبنا بود؛ چنانچه در سیاست‌های این شورا نیز اینگونه ذکر شده است: «گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامی در شئون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی، تزکیه محیط‌های علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غرب‌زدگی از فضای فرهنگی جامعه، تربیت متخصصان متعهد و معتقد به اسلام و استقلال کشور، حفظ و احیا و معرفی آثار اسلامی و ملی و نشر افکار و آثار فرهنگی انقلاب اسلامی.»
