ساخت شهرک اکباتان توسط رحمان گلزار شبستری

رویداد۲۴ تصویر ثبت شده در سال ۱۳۴۵ که رحمان گلزار شبستری ماکت اولیه شهرک اکباتان در تهران را به محمدرضا شاه پهلوی نشان می‌دهد. طرح ساخت شهرک اکباتان در سال ۱۳۴۵ توسط مهندسین ایرانی مبتنی بر روش بلندمرتبه‌سازی و طراحی شهری در آن دوره ریخته شد.

طراحی مجموعه شهرک بر عهده معمار آمریکایی و ساخت آن بر عهدهٔ شرکت آمریکایی استارِت (Starrett) بود. طرح ساخت این شهرک در ابتدا بسیار وسیع بود، و به‌طور نمونه شامل ساخت دریاچهٔ مصنوعی و بزرگ‌ترین مجموعه فرهنگی ایران و ... می‌شده‌ است. طرح ساخت اکباتان در ابتدا بسیار وسیع بود (برای مثال ساخت دریاچه مصنوعی در آن پیش‌بینی شده بود) که بعد از انقلاب تغییراتی در مجموعه‌های رفاهی اقتصادی آن انجام گرفت یا متوقف شد و طراحی‌های اولیه آن به صورت کامل انجام نشد.

رحمان گلزار یکی از مشهورترین سرمایه‌داران تاریخ ایران است. دلیل این شهرت مشخص است؛ ساخت شهرک اکباتان. شهرک اکباتان تهران یکی از بزرگترین شهرک‌های مسکونی خاورمیانه است و از نظر کیفیت ساخت و امکانات رفاهی با دیگر بنا‌های مسکونی ایران تفاوت چشمگیری دارد. جالب اینجاست که گلزار در زمان ساخت شهرک اکباتان ۲۴ سال سن داشته و هنوز پروژه عظیم و سودآورش به اتمام نرسیده بود که انقلاب شد. او پس از انقلاب نیز به آمریکا رفت و کار ساختمان‌سازی را ادامه داد.

رحمان گلزار فردی نسبتا خودساخته بود. اغلب سرمایه‌داران دوران پهلوی با نظامیان و فرماندهان ارتش سر و سری داشتند یا از میان خود آن‌ها بودند. تعدادی نیز به‌واسطه نزدیکی به دربار امتیازاتی دریافت می‌کردند. اما رحمان گلزار در خانواده‌ای معمولی به دنیا آمده بود و در کودکی پدرش را از دست داده بود. رحمان را عموهایش بزرگ کردند و تحصیلاتش را در مدرسه دارالفنون آغاز کرد و از دانشکده هنر‌های زیبا مدرک معماری گرفت. وی در همان دانشکده با همسرش که خواهر خسرو هریتاش (نویسنده و کارگردان سینمای ایران) بود، آشنا شد و ازدواج کرد.

رحمان از همان دوران دانشجویی وارد کار ساخت و ساز شد و نخستین پروژه‌اش نظارت بر ساخت بانک مسکن در نارمک بود. خود وی درباره این دوره از زندگی‌اش چنین می‌گوید: «با اینکه دانشجو بودم، خیلی سخت‌گیری می‌کردم. مقاطعه‌کار به عمله‌ها گفته بود پایه را که می‌کَنید، پایش شفته بریزید. زیاد آهک مصرف نکنید. برای اینکه نبینم دارند چه کار می‌کنند، کلک سوار کرده بودند. چند تا عمله درشت هیکل را می‌گذاشتند پای کار که دور پایه استتار بشود. من هم وقتی می‌دیدم اینطوری است، می‌رفتم صاف می‌ایستادم وسط عمله‌ها و حواسم بود که کم آهک نریزند. مقاطعه‌کار از حرصش به سرکارگر گفته بود اگر این دفعه این پسر آمد و حرفی زد، با بیل بزنید توی سرش. به گوشم که رسید، گفتم امروز کلاً کار تعطیل است.» البته این خاطرات را رحمان در بزرگسالی می‌گوید و «عمله» خواندن کارگران در تاریخ معاصر اقتصاد ایران امری استثنایی نیست.

رحمان گلزار با روحیه بچه زرنگی خاص خود به سرعت پیشرفت کرد و هنوز درسش تمام نشده بود که پول زیادی از بسازبفروشی به دست آورد. خوش‌شانسی وی این بود که فعالیت‌هایش با برنامه‌های عمرانی حکومت پهلوی همراه شده بود و قیمت نفت نیز مدام بالاتر می‌رفت و با افزایش طبقه متوسط کارمند، تقاضای مسکن در تهران زیاد می‌شد.

رحمان با پول‌هایی که در حدود ده سال به‌دست آورده بود، زمین‌های نظام السلطنه، یکی از رجال نامدار قاجاری را خریداری کرد و در سال ۱۳۴۵ موفق شد با شرکتی آمریکایی قرارداد ساخت شهرک اکباتان را ببندد و عجیب اینجاست که در قرارداد تنها ۵ درصد از درآمد شهرک مخصوص شرکت آمریکایی بود؛ یعنی چیزی حدود یک سوم نرخ متعارف.

شرکت آمریکایی پس از قرارداد بلافاصله نیروهایش را آورد و مشغول به کار شد. با ساخته شدن تقریبا نیمی از شهرک، فروش آن نیز آغاز شد. آن روز‌ها بانک مرکزی از کسانی که چنین تشکیلاتی راه می‌انداختند، حمایت می‌کرد. قرار بر این شد که خریدار‌ها چهل هزار تومان به صندوق بپردازند و زمان تحویل واحد معادل ارزش ملکشان دویست و پنجاه تا چهارصد و پنجاه هزار تومان وام بگیرند. این امتیاز شرایط خرید را برای خیلی از کارمندان فراهم کرد.

مسعود بهنود در کتاب «از سید ضیاء تا بختیار» می‌نویسد: «حسین دانشور که ابتدا کارمند سینمایی در خیابان استانبول بود، دست زاهدی و آجودان شاه که بعدا در ایران ناسیونال بود، موسسه عظیمی بر پا داشت با نام عمران و نوسازی تهران که در نخستین گام، بزرگترین مجموعه آپارتمانی را در حوالی فرودگاه مهرآباد ایجاد کرد. غلامرضا و محمودرضا (برادران شاه) با مشارکت در ۱۰ شرکت خانه‌سازی، سهمی از این بازار آشفته گرفتند.» او در همین کتاب نوشته این قرارداد که پیمانکاری آن توسط گلزار انجام شده، از طریق مقاطعه‌کاری‌های مشکوک بوده است.

همه چیز برای رحمان گلزار خوب پیش می‌رفت و او در سال‌های پایانی دهه پنجاه یکی از ثروتمندترین افراد ایران بود. اما با وقوع انقلاب تعدادی از کارگرانی که در دم و دستگاه وی آسیب دیده بودند، به دادگاه انقلاب شکایت کردند و دادگاه نیز دارایی‌های داخلی وی را مصادره کرد. رحمان، اما بیشتر از این حرف‌ها جمع کرده بود. دادگاه به خود وی حکمی نداد چراکه مشخص شد وی مدرسه علوی را بدون دستمزد ساخته است. گلزار پس از آن به آمریکا رفت و تعدادی ساختمان هم درآنجا ساخت، اما ساختمان‌هایش در آنجا چندان خریداری پیدا نکردند.