ناتو و ریشه‌های بحران اوکراین/ آیا بحران کنونی از زمان فروپاشی شوروی قابل پیش بینی بود؟

رویداد۲۴ «جک اف. متلاک» آخرین سفیر آمریکا در شوروی در وبسایت Responsible Statecraft وابسته به اندیشکده کوئینسی نوشت: امروز ما با یک بحران قابل اجتناب بین ایالات متحده و روسیه روبرو هستیم که قابل پیش بینی بود، این بحران عمداً تسریع شد، اما به راحتی می‌توان با استفاده از عقل سلیم آن را حل کرد.

تاریخ اختلاف روسیه و اوکراین

در ادامه این مطلب آمده است: به من، به عنوان کسی که در مذاکراتی که به جنگ سرد پایان داد، شرکت داشتم، اجازه دهید تا تاریخچه‌ای را در مورد بحران کنونی بیان کنم. هر روز به ما می‌گویند که ممکن است جنگ در اوکراین قریب الوقوع باشد. به ما گفته می‌شود که نیرو‌های روسی در مرز‌های اوکراین جمع شده اند و می‌توانند در هر زمانی حمله کنند. به شهروندان آمریکایی توصیه شده است که اوکراین را ترک کنند و افراد وابسته به کارکنان سفارت آمریکا در اوکراین در حال خارج شدن از این کشور هستند. در همین حال، رئیس‌جمهور اوکراین توصیه کرده است از هراس جلوگیری شود و به صراحت گفته است که تهاجم روسیه را قریب الوقوع نمی‌داند. ولادیمیر پوتین هرگونه قصد حمله به اوکراین را رد کرده است. خواسته‌ی او این است که روند الحاق اعضای جدید به ناتو متوقف شود و روسیه این اطمینان را داشته باشد که اوکراین و گرجستان هرگز عضو این ائتلاف نخواهند شد.

پرزیدنت بایدن از دادن چنین تضمینی امتناع کرده است، اما تمایل خود را برای ادامه بحث در مورد مسائل مربوط به ثبات استراتژیک در اروپا به وضوح اعلام کرده است. در همین حال، دولت اوکراین به صراحت اعلام کرده است که هیچ قصدی برای اجرای توافق حاصل شده در سال ۲۰۱۵ برای الحاق مجدد استان‌های منطقه دونباس به اوکراین با میزان زیادی از خودمختاری محلی ندارد. این توافقی بود که بین کیف با روسیه، فرانسه و آلمان به دست آمد و ایالات متحده آن را تأیید کرد.

آیا اختلاف روسیه و اوکراین قابل اجتناب بود؟

به طور خلاصه، بله. در سال ۱۹۹۱، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید، بسیاری از ناظران به اشتباه معتقد بودند که شاهد پایان جنگ سرد هستند، در حالی که این جنگ حداقل دو سال زودتر با مذاکره پایان یافته بود و به نفع همه طرف‌ها بود. رئیس جمهور جورج بوش امیدوار بود که گورباچف بتواند اکثر ۱۲ جمهوری غیربالتیک را در قالب یک فدراسیون داوطلبانه حفظ کند.

علیرغم اعتقاد رایجی که در نهاد سیاست خارجی دی سی و در میان اکثر مردم روسیه وجود داشت، ایالات متحده از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی حمایت نکرد. ما از استقلال استونی، لتونی و لیتوانی حمایت کردیم و یکی از آخرین اقدامات پارلمان شوروی قانونی کردن ادعای استقلال آن‌ها بود. علیرغم نگرانی‌هایی که مکرراً ابراز می‌شود، ولادیمیر پوتین هرگز تهدید به جذب مجدد کشور‌های بالتیک نکرده و ادعای مالکیت بر قلمرو‌های آن‌ها را مطرح نکرده است. اگرچه او از برخی که روس‌ها را از حقوق کامل شهروندی محروم می‌کنند، انتقاد کرده است. مهم اینکه رعایت حقوق قومیت‌های مختلف چیزی است که اتحادیه اروپا متعهد به اجرای آن است.

از آنجایی که درخواست اصلی پوتین، اطمینان حاصل کردن از این موضوع است که ناتو هیچ عضو دیگری، به ویژه اوکراین و گرجستان را نخواهد پذیرفت، بدیهی است که اگر گسترش اتحاد پس از پایان جنگ سرد وجود نداشت، هیچ مبنایی برای بحران کنونی نمی‌دیدیم. یا اگر این گسترش در هماهنگی با ایجاد یک ساختار امنیتی در اروپا که روسیه را نیز در بر می‌گرفت، رخ داده بود، شاهد وضعیت کنونی نبودیم.

کاملاً قابل پیش بینی بود. گسترش ناتو عمیق‌ترین اشتباه راهبردی از زمان پایان جنگ سرد بود. در سال ۱۹۹۷، زمانی که بحث افزایش اعضای ناتو مطرح شد، از من خواسته شد که در کمیته روابط خارجی سنا صحبت کنم. در سخنان مقدماتی خود این جمله را بیان کردم:

"من توصیه دولت مبنی بر جذب اعضای جدید به ناتو را در این زمان نادرست می‌دانم. اگر این موضوع به تصویب مجلس سنای ایالات متحده برسد، ممکن است به عنوان عمیق‌ترین اشتباه راهبردی از زمان پایان جنگ سرد در تاریخ ثبت شود. این موضوع امنیت ایالات متحده، متحدانش و کشور‌هایی که مایل به ورود به اتحاد هستند را بهبود نمی‌بخشد. گسترش ناتو می‌تواند زنجیره‌ای از رویداد‌ها را تشویق کند که قادر است جدی‌ترین تهدید امنیتی را برای آمریکا از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ایجاد کند. " در واقع، زرادخانه‌های هسته‌ای ما قادر بودند به حیات در روی زمین پایان دهند.

تصمیم برای گسترش تدریجی ناتو، سیاست‌های آمریکا را که منجر به پایان جنگ سرد شد، معکوس کرد. رئیس جمهور جورج بوش هدف "اروپای کامل و آزاد" را اعلام کرده بود. گورباچف از "خانه مشترک اروپایی ما" صحبت کرد، او از نمایندگان دولت‌های اروپای شرقی که حاکمان کمونیست خود را کنار زدند، استقبال کرد و با توضیح این که برای امنیت یک کشور، باید برای همه امنیت وجود داشته باشد، دستور کاهش شدید نیرو‌های نظامی شوروی را صادر کرد.

پرزیدنت بوش همچنین در جریان دیدار خود در مالت در دسامبر ۱۹۸۹ به گورباچف اطمینان داد که اگر به کشور‌های اروپای شرقی اجازه داده شود جهت گیری آینده خود را با فرآیند‌های دموکراتیک انتخاب کنند، ایالات متحده از این روند سوء استفاده نخواهد کرد. بدیهی است آوردن کشور‌هایی که در آن زمان در پیمان ورشو بودند به ناتو «سوء استفاده» خواهد بود. سال بعد، اگرچه یک معاهده رسمی در کار نبود، اما به طور کلی به گورباچف اطمینان داده شد که اگر آلمان متحد اجازه داشته باشد در ناتو باقی بماند، این ائتلاف حتی به اندازه‌ی یک اینچ به سمت شرق پیشروی نخواهد کرد.

این مسائل قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به گورباچف گفته شد. پس از اینکه اتحاد جماهیر شوروی استقلال کشور‌های اروپای شرقی را به رسمیت شناخت، دلیلی برای گسترش ناتو وجود نداشت، حتی دلیل کمتری برای ترس از فدراسیون روسیه به عنوان یک تهدید وجود داشت.

آیا با استفاده از عقل سلیم می‌توان بحران را حل کرد؟

بله می‌توان بحران را حل کرد. به هر حال، آنچه پوتین می‌خواهد کاملاً منطقی است. او خواستار خروج هیچ یک از اعضای ناتو نیست و هیچ یک را تهدید نمی‌کند. با هر معیار عقل سلیم، به نفع ایالات متحده است که صلح و نه درگیری را ترویج کند. تلاش برای خارج کردن اوکراین از حوزه‌ی نفوذ روسیه، یک کار احمقانه و خطرناک بود که ترویج دهندگان انقلاب‌های رنگی آن را دنبال کردند. آیا به این زودی درس بحران موشکی کوبا را فراموش کرده ایم؟

اینکه می‌گوییم تایید خواسته‌های پوتین به نفع ایالات متحده است، به این معنی نیست که انجام آن آسان خواهد بود. رهبران هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه چنان موضع روس هراسی ایجاد کرده اند که برای عبور از چنین شرایط سیاسی خائنانه و دستیابی به یک نتیجه منطقی، مهارت سیاسی زیادی لازم است.

پرزیدنت بایدن به صراحت گفته است که اگر روسیه به اوکراین حمله کند، ایالات متحده با نیرو‌های خود مداخله نخواهد کرد. پس چرا آن‌ها را به اروپای شرقی منتقل می‌کند؟ فقط برای اینکه به ستیزه جویان در کنگره نشان دهد که محکم ایستاده است؟

شاید مذاکرات بعدی واشنگتن و کرملین راهی برای رفع نگرانی روسیه و خنثی کردن بحران بیابد. شاید پس از آن کنگره شروع به رسیدگی به مشکلات فزاینده‌ای که ما در داخل آمریکا با آن‌ها روبرو هستیم بکند، به جای اینکه آن‌ها را بدتر کند. حداقل می‌توان امیدوار بود که چنین شود.