گزارشی از آمار بالای خشونت علیه معلولان در مراکز نگهداری
رویداد۲۴ انتشار خبری مبنی بر شکنجه یک جوان ۲۰ ساله دارای معلولیت ذهنی در موسسه نگهداری از معلولان لموک قائمشهر یکبار بازتاب گسترده‌ای داشت. جامعه ۲۴ در گزارشی تحت عنوان «جزئیات شکنجه یک معلول در قائمشهر» با خانواده علیرضا شهمیرزادی جوان آزاردیده گفتگو کرد و به شرح جزئیات ماجرا پرداخت.
در این مدت، اما تنها واکنش سازمان بهزیستی استان مازندران وعده برای بررسی موضوع بود، موضوعی که از آن به عنوان ادعا یاد کرد و همچنین بروز چنین اتفاقی را از مرکز یاد شده بعید دانست.
به گزارش جامعه ۲۴ انتشار خبر و تصاویر مرتبط با آزار مددجویان مستقر در مراکز نگهداری مختلف از جمله مراکز سالمندان و معلولان بار‌ها رخ داده است، تصاویری که اگر منتشر نمی‌شدند بعید است هرگز اخبار مربوطه و درد مددجویان ناتوان و آسیب‌دیده منتشر می‌شد.
درباره آمار این نوع حوادث در مراکز نگهداری معلولان و برخورد سازمان بهزیستی به عنوان ناظر و مجوز دهنده به فعالیت این مراکز با بهروز مروتی، مدیر کمپین معلولان گفتگو کردیم.
استفاده از افراد غیرمتخصص در مراکز نگهداری از معلولان
مروتی که ماجرای شکنجه معلول قائمشهری را نیز پیگیری می‌کند به جامعه ۲۴ می‌گوید: علت بدرفتاری با معلولان و سالمندان در مراکز نگهداری، عدم استفاده از افراد متخصص در این زمینه است. متاسفانه برخی مراکز از افراد غیرمتخصص و حتی کم سواد برای مراقبت از این افراد استفاده می‌کنند که علت این موضوع نیز عدم تمایل به پرداخت حقوق و مزایای بیشتر به متخصصان است. این افراد حتی تحت آموزش‌های ضروری هم قرار نمی‌گیرند و به همین علت بنا به اقتضائات روحی و روانی خود با مددجویان برخورد می‌کنند.
وی با تاکید بر اینکه مقصر بروز چنین مواردی سازمان بهزیستی است، عنوان می‌کند: این اتفاقات کمابیش در سراسر جهان رخ می‌دهد، اما رویکرد سازمان‌های متولی در سایر کشور‌ها با رویکرد‌هایی که در کشور ما وجود دارد متفاوت است.
مدیر کمپین معلولان می‌افزاید: متاسفانه بهزیستی با وجود اینکه در سیاست‌های دیگر هیچ کارآمدی ندارد در این یک مورد به شدت موفق عمل می‌کند و آن اینکه نمی‌گذارد آنچه در این مراکز می‌گذرد به بیرون درز کند، اما وقتی این موارد به هر طریقی منتشر می‌شود سازمان بهزیستی به صورت کلی آن را حاشا می‌کند.
وی با تاکید بر اینکه مراکز نگهداری هم به خانواده‌ها فشار مضاعفی می‌آورند تا چنین مواردی را رسانه‌ای نکنند، اضافه می‌کند: من با ده‌ها خانواده صحبت کردم که از ترس آبرو یا از ترس اینکه فرزندشان را بیرون نکنند یا اینکه مورد شکایت واقع نشوند درباره چنین حوادثی اطلاع‌رسانی نمی‌کنند. اولین مساله‌ای که در چنین مواردی مراکز به خانواده‌ها می‌گویند آن است که شما هیچ سندی ندارید و دوربین‌های ما هیچ چیزی را ثبت نکرده است در حالی که دوربین در اختیار مسئولان این مرکز است و به راحتی می‌توانند هر آنچه لازم می‌بینند را پاک کنند.
مروتی می‌افزاید: همچنین ممکن است تخلف در نقطه‌ای دور از چشم دوربین رخ دهد و ضبط نشود به عنوان مثال چند وقت پیش در مرکز مرکز نگهداری از بیماران اعصاب و روان کرج فردی یک بیمار را پشت حیاط ساختمان کتک می‌زد که همسایه دیده و صحنه را ضبط می‌کند، قطعا اگر آن فیلم نبود مساله کتمان می‌شد.
به گفته مدیر کمپین معلولان، در بسیاری موارد خانواده‌ها از حقوق خود آگاه نبوده و نمی‌دانند که در مواجهه با چنین مواردی می‌توانند چه اقداماتی انجام دهند. یکی از خانواده‌ها که در چنین موقعیتی قرار گرفته است تعریف می‌کرد نه بهزیستی اقدام مرکز مربوطه را می‌پذیرفت و نه خودش آگاهی داشته که به کجا باید مراجعه کند. یعنی در بسیاری موارد خانواده نمی‌دانند که حقی دارند و می‌توانند موضوع را پیگیری کنند و بهزیستی هم راهنمایی و حمایت نمی‌کند و به همین دلیل هم خانواده‌ها نمی‌توانند مسائل را منتشر کنند. همچنین معمولا خانواده‌ها وضعیت مالی مناسبی برای گرفتن وکیل ندارند.
بهزیستی پرونده تخلفات را مشمول مرور زمان می‌کند
وی خاطرنشان می‌کند: بهزیستی مسائل را کتمان می‌کند و سرپوش می‌گذارد تا منبع مالی عظیمی که از سمت خیرین به سویش سرازیر می‌شود را از دست ندهد، لذا بهزیستی پرونده تخلفات را مشمول مرور زمان می‌کند. از طرف دیگر مسئول ارائه گزارش کارشناسی به مراجع ذیربط نیز سازمان بهزیستی است و در این بین ممکن است تخلفات بیشتری هم برای سرپوش گذاشتن روی مساله یا سهوی اعلام کردن موارد انجام شود که در نهایت به تضییع حق حادثه‌دیدگان منجر می‌شود.
مروتی تعریف می‌کند: حدود ۴، ۵ سال پیش در یک مرکز خیریه نگهداری از معلولان غذای مسموم به بچه‌ها دادند که بیش از ۲۰ نفر مسموم شدند و ۳ نفر هم جان باختند، اما نهایتا عنوان شد غذای مرکز تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد در مرگ این ۳ مددجو نقش داشته و اگر این افراد معلولیت نداشتند این غذا آن‌ها را نمی‌کشت. در واقع به کرات حقوق مددجویان و معلولان در این مراکز تضییع می‌شود.
تجاوز به معلولان در مراکز، پدیده‌ای که تکرار می‌شود
مدیر کمپین معلولان می‌گوید: ما گزارش‌های مبنی بر تجاوز به معلولان در مراکز نگهداری به کرات داریم، اما بهزیستی به هیچ‌وجه قبول نمی‌کند و کاملا حامی این مراکز است. به عنوان مثال ما در جریان تجاوز به سه دختر دارای معلولیت در ارومیه قرار گرفتیم که تاییدیه پزشکی قانونی را هم داشتند. وقتی ما مساله را در فضای مجازی بازگو کردیم بهزیستی اعلام کرد که موضوع در دست بررسی است، حالا ۲ سال از ماجرا گذشته و هیچ اتفاقی هم نیفتاده است.
وی خاطرنشان می‌کند: در پرونده علیرضا هم رئیس دادگستری استان مازندران دستور رسیدگی به این پرونده را داد، اما به صورت کلی حمایت بهزیستی از این مراکز و تلاش برای ممانعت از درز اخبار نشان می‌دهد که نظارت بهزیستی بر این مراکز دقیق و حساس نیست. البته در مواردی که بسیار فجیع باشند ممکن است مرکز را لغو امتیاز کنند. این رفتار بهزیستی کاملا در تعارض با وظایف ذاتی سازمان بهزیستی است در حالی که زمان بروز چنین حوادثی خود سازمان بهزیستی باید در حمایت از مددجویان اقامه دعوا کرده و موضوع را پیگیری قضایی کند.
مروتی تصریح می‌کند: ما از بهزیستی می‌خواهیم که اجازه بدهد هیات امنایی از خانواده‌ها تشکیل شده و این افراد بتوانند به صورت سرزده به هر مرکزی که می‌خواهند بروند و از شرایط بازدید کرده و بچه‌ها را بررسی بدنی کنند تا مبادا آسیب دیده باشند. اگر سازمانی مستقل از بهزیستی تشکیل شده و این موارد را با دقت بررسی کند آمار وحشتناکی از خشونت، تعرض، تجاوز و شکنجه علیه معلولان خواهیم داشت، اما وجود چنین سازمانی می‌تواند باعث کاهش موارد این آسیب‌ها شود.
۶۰ درصد از بودجه معلولان به مراکز نگهداری پرداخت می‌شود
آنطور که مدیر کمپین معلولان می‌گوید گزارش‌های متعددی وجود دارد مبنی براینکه برخی از این مراکز علاوه بر تعرفه اعلام شده از سوی سازمان بهزیستی، پول‌های دیگری هم از خانواده‌ها می‌گیرند که بهزیستی نیز در جریان قرار گرفته است، اما هیچ ترتیب اثری نمی‌دهد، ضمن اینکه حدود ۵۰ الی ۶۰ درصد بودجه توانبخشی و بودجه قانون حمایت از معلولان صرف پرداخت یارانه به ۲۵۰۰ مرکز نگهداری معلولان می‌شود که این تعداد نهایتا از ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر از معلولان نگهداری می‌کنند.
وی اظهار می‌کند: در واقع از یک سو یارانه چشمگیری صرف این مراکز می‌شود و از سوی دیگر حساسیت لازم برای نظارت و رسیدگی به این مراکز وجود ندارد اگر نظارتی هم باشد به این صورت است که بازرس از قبل به مرکز اعلام می‌کند که قصد بازدید دارد و در نهایت هیچ گزارشی داده نمی‌شود.
به گفته مروتی، مدیران این مراکز غالبا از کارمندان قدیم یا فعلی سازمان بهزیستی هستند. در دوران ریاست قبادی دانا بر بهزیستی بخشنامه تعارض منافع به مراکز ابلاغ و مدیران مذکور را مجاب کردند که مراکز را واگذار کنند، اما بسیاری از این مراکز چنین کاری نکردند و برخی دیگر هم مرکز را به خویشاوندان درجه ۲ و ۳ خود واگذار کردند لذا یکی از دلایلی که بهزیستی چنین برخوردی با مسائل می‌کند آن است که پای کارمندان خودش در میان است.
آمار دقیقی از معلول‌آزاری نداریم
این فعال حوزه معلولان با تاکید بر اینکه تعداد حوادث معلول‌آزاری بسیار بیشتر از آن است که گاهی در اخبار منتشر می‌شود، عنوان می‌کند: ما به همه ۵۰ هزار خانواده‌ای که فرزندشان در مراکز نگهداری از معلولان است دسترسی نداریم، اما میزان این خشونت‌ها و تجاوز‌ها به شدت بالاست. سازمان جهانی بهداشت نیز اعلام کرده که افراد دارای معلولیت ۷ برابر بیش از سایرین مورد خشونت، تعرض و تجاوز قرار می‌گیرند.
وی می‌افزاید: متاسفانه چنین مواردی در منازل نیز رخ می‌دهد و تنها در مراکز نگهداری نیست، اما به دلیل مسائل خانوادگی و حفظ آبرو این ماجرا‌ها به بیرون درز نمی‌کند. از سوی دیگر در ایران حتی اورژانس اجتماعی نیز آمار دقیقی از معلول‌آزاری ندارد به علاوه آنکه هر یک از انواع خشونت نیز باید طبقه‌بندی شود مثلا ضرب و جرح، تجاوز، تعرض و... که هریک تعاریف خاص خود را دارند.
مروتی با اشاره به بالا بودن موارد گزارش شده از تجاوز و خشونت علیه افراد دارای معلولیت به فعالان و تشکل‌های حوزه معلولان می‌گوید: البته این گزارش‌ها مربوط به مواردیست که شناسایی شده و به ماجرا دست پیدا می‌کنیم و سایر موارد قطعا گزارش نمی‌شوند.
