آیا باید به دور جدید مذاکرات وین خوشبین باشیم؟

رویداد۲۴ علیرضا مکی: روز گذشته در حالی روز دوم مذاکرات هسته‌ای ایران برگزار شد که خبر‌های ضد و نقیضی از برخی پیشرفت‌ها برای دستیابی به توافق نیز به گوش می‌رسید؛. پیشرفت‌هایی که عمدتا حول مسائل فرابرجامی بود.

در همین زمان، اما همچنان نشانی از حل و فصل مهم‌ترین مسائل اصلی برجام مانند ضمانت‌های مورد خواست جمهوری اسلامی ایران و نیز مسئله مطالعات ادعایی دیده نشده است؛ از جمله اینکه العربی الجدید در گزارشی نوشته «ایران از مسئله خروج نام سپاه پاسداران از لیست تروریسم عقب‌نشینی کرده و آن را به زمانی دیگر موکول کرده است» با این حال این موضوع نیز تا کنون توسط منابع رسمی مورد تایید قرار نگرفته است.

خبرهای ضد و نقیض از مذاکرات وین

پس از گزارش العربی الجدید، نور نیوز رسانه نزدیک به علی شمخانی و شورای عالی امنیت ملی، عقب‌نشینی از موضوعات دارای اهمیت برای ایران را رد کرده است.

این خبر‌های ضد و نقیض از وضعیت مذاکرات شبیه به شرایط مذاکرات دور دوحه و اخبار ضد و نقیضی است که از وضعیت مذاکرات به بیرون درز می‌کرد. مذاکرات دور دوحه نیز که در نهایت بدون نتیجه مشخصی پایان یافت، پس از ماه‌ها سردرگمی و بن‌بست، به دلیل مواضع متفاوت ایران و ایالات متحده برگزار شد؛ مذاکراتی که گفته می‌شد ایران و آمریکا چراغ سبز شروع آن را به طرف اروپایی داده‌اند تا مسئولیت اولیه مذاکرات میانجی‌گرانه ایران و آمریکا از روسیه به اروپا منتقل شود.

اگرچه تا این لحظه تحلیل‌های متفاوتی از امکان دستیابی به توافق هسته‌ای وجود دارد و جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا از وجود یک متن پیش‌نویس نهایی تهیه شده به منظور ایجاد تفاهم میان ایران و ایالات متحده خبر داده است. اما واقعیت آن است که در حالی روز سوم مذاکرات دور جدید را سپری می‌کنیم که در واقعیت هیچ خبری از توافقات اولیه وجود ندارد؛ چه اینکه پیش‌نویسی که بورل از آن سخن می‌گوید، به گونه‌ای تنظیم شده که حتی خود اروپایی‌ها معتقد هستند جای پیشروی بیشتری در آن وجود ندارد.

بیشتر بخوانید: گره مذاکرات هسته‌ای کجاست؟

نمایندگان اصلی اروپا در وین حضور ندارند

مهمترین دلیلی که می‌توان به آن استناد کرد و گفت فعلا خبری نیست، آن است که تروئیکای اروپایی شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان به جای فرستادن نمایندگان خود به مذاکرات به حضور نمایندگان سیاست خارجی و امنیتی اروپایی اکتفا کرده و در بیاینه‌ای تاکید کردند که مذاکرات فعلی بیشتر از جنبه سیاسی دارای جنبه فنی است.

بیانیه تروئیکای اروپایی بیان می‌کند که «مذاکرات فعلی به معنی دور جدیدی از مذاکرات نیست و جمهوری اسلامی ایران باید در همین دور تصمیم گیری کند. چرا که متن پیش روی اساسا قابل مذاکره نیست و مذاکرات فعلی که میان ایران و ایالات متحده به صورت غی مستقیم جریان دارد بیشتر از آن که جنبه سیاسی داشته باشد دارای جنبه فنی است.»

به عبارت دیگر تا زمان رسیدن به یک توافق سیاسی هنوز راه درازی در پیش است. این در حالی است که انریکه مورا معاون سیاست خارجی جوزپ بورل قبل از شروع این دور از مذاکرات از مهلت ۷۲ ساعته برای تعیین تکلیف نهایی از سوی جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا گفته بود. مسئله‌ای که به نظر می‌رسد شاید طرفین بر تمدید مهلت زمانی آن تاکید کنند.

باید توجه داشت که در صورت درخواست طرفین برای تمدید مهلت مذاکرات می‌توان آن را نشانه‌ای امیدوار کننده از پیشرفت محسوس مذاکرات دانست. چرا که وجود ضرب الاجل زمانی در تعیین نتیجه مذاکرات با افزایش فشار بر هیات‌های مذاکره کننده زمینه را برای پیشروی در مسائل مشخصی باز خواهد کرد.

مشکل تضمین‌های آمریکا همچنان باقی است

آنچنانکه از ظواهر امر مشخص است، در این دور از مذاکرات دو مسئله اساسی «تضمین‌ها» و نیز مسائل «پادمانی» یا همان مطالعات آژانس اهمیت بسیار بیشتری داشته باشد. تا جایی که برخی از تحلیلگران مسئله مطالعات آژانس را مرکز مذاکرات این دور از مذاکرات وین می‌دانند. چرا که با توجه به مسائل مطرح شده جدید، آژانس سوالات بیشتری را مطرح کرده است که به نظر می‌رسد پرونده را وارد پیچیدگی‌های بیشتری خواهد کرد.

این در حالی است که مطابق گزارش روزنامه وال استریت ژورنال، ایران در این دور از مذاکرات خواهان بسته شدن پرونده سه مکان غیر اتمی آلوده به اورانیوم در آژانس بین المللی انرژی اتمی شده است. مطابق موضع مذاکره کنندگان جمهوری اسلامی ایران، در مذاکرات وین پرونده مطالعات ادعایی باید بهار سال گذشته پایان می‌یافت که تا کنون چنین اتفاقی نیفتاده است.

جمهوری اسلامی ایران معتقد است گزارش پادمانی بیشتر از آن که جنبه فنی داشته باشد، جنبه‌ای سیاسی دارد که با فشارهای سیاسی به طرق مختلف هم ادامه یافته است. چرا که طبق متن توافق برجام در سال ۲۰۱۵ مسائل پادمانی مسئله‌ای جدای از برجام نبوده و باید خاتمه پیدا می‌کرد.

مطابق نظر برخی دیگر از تحلیلگران این توافق ربط مشخصی به برجام نداشته است. بلکه این مسئله ذیل توافق منعقده ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ روز تصویب برجام، میان علی‌اکبر صالحی رئیس وقت سازمان انرژی اتمی و مدیر کل آژانس بوده است که با تصویب قطعنامه شورای حکام در نوامبر سال ۲۰۱۵ از دستور کار خارج شد.

به هر صورت باز شدن مجدد پرونده مطالعات ادعایی و نیز مسئله تضمین‌های طرف مقابل را می‌توان قلب مذاکرات جاری میان هیات‌های طرفین دانست. این در حالی است که از وین خبر می‌رسد که هیات مذاکره کننده ایرانی به منظور شرکت در مراسم عزاداری ماه محرم از ادامه مذاکرات خودداری کردند؛ تاکتیکی که شاید به منظور خرید وقت بیشتر برای رایزنی در تهران صورت گرفته باشد.

به نظر می‌رسد که اروپا و تروئیکای اروپایی بدون پشتیبانی و هماهنگی با ایالات متحده توان ارائه پیشنهاد‌های بیشتری را ندارند. این در حالی است که ایالات متحده نیز با قرار گرفتن بازار انرژی در شرایط نزولی انگیزه چندانی برای ارائه امتیازات بیشتر به تهران ندارد. این در حالی است که برای اولین بار قیمت نفت به زیر ن ۹۰ دلار و به پیش از قیمت‌های پیش از جنگ اوکراین بازگشته است.

باید به یاد داشته باشیم این شرایط برای روسیه به عنوان یکی دیگر از طرف‌های توافق که اتفاقا در شرایط جنگی وابستگی شدیدی به درآمد‌های نفتی دارد نیز وضعیت راضی‌کننده‌ای نیست. چه اینکه باز گشت ایران به بازار نفت وضعیت قیمت‌های نفتی را بیش از پیش در جهت کاهش قیمت‌ها تحت فشار قرار خواهد داد. در چنین شرایطی با وجود خوشبینی‌های اولیه به نظر نمی‌رسد که طرفین اراده جدی برای عبور از اختلافات در مسائل اساسی باقی مانده از خود نشان دهند.