توافق وین، نزدیکتر از هر زمان دیگر

رویداد۲۴ ایران و امریکا به سوی احیای توافق هسته ای گام برمی دارند. از روز 3 ماه اوت، در پایتخت اتریش، مذاکرات هسته ای ادامه دارد. جان کربی اعلام کرده که این روند، تکمیل شده است. به گفته او، سند سازش آماده شده و فقط امضای آن باقی مانده است. اما، تهران در این مورد، تعجیلی نشان نمی دهد و شرایط خود را مطرح می کند.

میخائیل اولیانوف معتقد است که به رغم اختلاف نظرات، مذاکره کنندگان تمامی شانس ها برای انجام موفقیت آمیز وظایف خود را به کار برده اند. برای ایران مهم است که تضمین هایی برای لغو تمامی تحریم ها دریافت کند و پس از انتخابات میان دوره ای کنگره امریکا، جمهوری خواهان در صورت پیروزی، توافق های تیم جو بایدن را باطل نکنند.

مذاکرات هسته ای در وین تقریبا پس از شش ماه وقفه از سر گرفته شده است. دور کنونی مذاکرات در وین عمدتا، به بحث در مورد یک پشنهاد مصالحه از قبل آماده شده اختصاص دارد. در ماه ژوئیه، جوزپ بورل گزینه خود برای حل و فصل این مساله و گریز از بحران هسته ای خطرناک را مطرح کرد و از ایران و امریکا خواست تا آن را بپذیرند. اما، تهران از طرح بورل ناراضی است و مطالبات خود را مطرح کرده است.

دست کم، دو مانع وجود دارد، ایران خواهان حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان های تروریستی امریکاست. افزون بر آن، ایران می خواهد تا از آژانس بین المللی انرژی اتمی ضمانت هایی در مورد توافق هسته ای دریافت کند.

در مورد اول، تهران و واشنگتن توانسته اند، به نوعی سازش دست یابند. یک منبع ایرانی تصریح کرده که تحریم های اعمالی علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تدریج لغو خواهند شد. این موضوع خبرهای ماه ژوئیه را تائید می کند؛ پیشتر، خبر رسیده بود که ابتدا، ایران و امریکا توافق کرده اند تا به توافق هسته ای باز گردند و سپس، حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از فهرست سیاه بحث و بررسی کنند.

به رغم حاصل شدن موفقیت در خصوص مساله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در دیگر رویکردها، طرفین همچنان به یکدیگر اولتیماتوم می دهند. حسین امیرعبدالهیان، وزیر امور خارجه ایران اعلام کرده که امریکا باید پاسخ واقع بینانه ای به پیشنهادهای ایران بدهد. در این میان، شرکت کنندگان اروپایی از تهران خواسته اند که مطالبات غیر واقعی و خارج از چارچوب برجام و از جمله در خصوص ارائه ضمانت ها از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی را مطرح نکند.

بریتانیا، آلمان و فرانسه در بیانیه مشترک خود با جدیت اعلام کرده اند که متن روی میز است. از این پس، ازسرگیری مجدد مذاکرات غیر ممکن است. در حال حاضر، ایران باید در خصوص عقد توافق تصمیم گیری کند.

جان کربی اعلام کرده که مذاکرات در این مرحله عملا کامل شده است. میخائیل اولیانوف نیز در کانال تلگرام خود نوشت که عملا، دور نهم مذاکرات در وین ادامه دارد. اما، در دستور کار، دقیقا هیچ موضوع حل نشده ای وجود ندارد. این دیپلمات تصریح کرد که به رغم برخی اختلاف نظرات، مذاکره کنندگان از تمامی شانس های خود استفاده کرده اند.

بیشتر بخوانید: آیا پیشرفت مذاکرات هسته‌ای، برجام را نجات می‌دهد؟

عدلان مارگویف، کارمند علمی مرکز مطالعات خاورمیانه در انستیتوی مطالعات بین الملل، معتقد است که بازگشت به روند مذاکرات در فضای وین و رایزنی های فعال دیپلمات ها این امید را ایجاد می کند که ایران و امریکا موفق شوند در مورد چند نکته باقی مانده به توافق برسند. این کارشناس می گوید: «از اظهارات نمایندگان روسی و ایرانی کاملا مشخص است که ایران با حمایت روسیه بر موضع خود پافشاری نشان می دهد و از امریکا برداشتن گام های متقابل را انتظار دارد. اگر در تهران، شاهد تمایل واشنگتن برای سازش نباشند، احیای توافق هسته ای غیر ممکن خواهد بود.»

رجب صفراف، مدیر مرکز مطالعات ایران، خاطر نشان کرده که کشورهای غربی به حاصل شدن سازش و حل و فصل این موضوع تمایل دارند. او می گوید: «از یک سو، امریکا تمایل زیادی برای دستیابی به توافق دارد، اما می خواهد بدون در نظر گرفتن عقیده و منافع ایران در روند مذاکرات گام بردارد.» 

به گفته ولادیمیر ساژین، کارمند علمی ارشد انستیتوی خاورشناسی آکادمی علوم روسیه، در حقیقت، تصمیم گیری فقط به امریکا و یا ایران منوط نیست، توپ در دست دو طرف است. ایران مطالباتی را مطرح می کند و امریکا نیز مطالبات خود را دارد. نمی توان گفت که این دور از مذاکرات چگونه پیش خواهد رفت. دولت بایدن به حصول این توافق علاقه مند است، زیرا انتخابات میان دوره ای کنگره در راه است و جمهوری خواهان با این توافق مخالف هستند.

این احتمال وجود دارد که جمهوری خواهان در کنگره پیروز شوند. از این رو، بایدن که حتی در اظهارات خود قبل از انتخابات گفته بود که این توافق باید احیا شود، اکنون در موقعیت دشواری قرار دارد. تهران می خواهد امریکا نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از فهرست سازمان های تروریستی حذف کند، اما این فقط بهانه ای است برای طولانی کردن روند مذاکرات.

از آنجایی که حتی حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی عملا چیزی را تغییر نمی دهد، همه تحریم ها علیه سران سپاه و شرکت های مرتبط با سپاه همچنان باقی خواهد ماند. ایرانی ها زمان را تلف می کنند تا از مزایای بیشتری برخودار شوند. بسیاری از مقامات ایرانی می گویند که تهران توانایی ساخت سلاح هسته ای را دارد. توافق با ایران مشکلات بسیار زیادی را دارد، از این رو بعید است که در روزهای آینده، توافقی منعقد شود.

اتحادیه اروپا احیای توافق هسته ای را خواهان است، اروپایی ها امیدوارند که لغو تحریم ها علیه ایران، به آنها این اجازه را بدهد تا کمبود مواد هیدرو کربنی و در وهله نخست، نفت را جبران کنند. در این زمینه، لغو تحریم ها علیه ایران، برای روسیه به عنوان بزرگترین صادر کننده مواد هیدرو کربنی به اتحادیه اروپا سودمند نخواهد بود.

اما، عدلان مارگویف معتقد است که احیای برجام فقط به مشی مثبت در روابط روسیه و ایران تحکیم خواهد بخشید، زیرا حمایت دیپلماتیک مسکو با هدف لغو تحریم های ضد ایرانی برای تهران و توانایی های آن برای غلبه بر مشکلات اقتصادی بسیار مهم است.

منافع روسیه گسترده تر از رقابت تجاری در بازار انرژی است: حل و فصل صلح آمیز مشکلات پیرامون برنامه هسته ای ایران، منطقه را برای روسیه امنتر خواهد کرد و تجربه ایران در خصوص توسعه فناوری خودکفا در برخی از عرصه های اقتصادی و پروژه های در حال ظهور باعث می شود تا در شرایط فعلی، روسیه به همکاری های دو جانبه تمایل بسیاری نشان دهد. در این میان، مذاکرات در وین ادامه دارد و مهلت رسمی برای بازگشت به توافق اعلام نشده است.