اولین شهید محراب کیست؟

رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: شهادت در دین اسلام به‌معنای کشته شدن در راه خدا است و محراب طاق‌نمایی است که جهت قبله در مسجد را نشان می‌دهد و جایگاه امام جماعت برای اقامه نماز است. شهید محراب نیز به کسی گفته می‌شود که در مراسم برگزاری نماز به شهادت رسیده باشد.

حضرت علی (ع) اولین شهید محراب در تاریخ اسلام و شهید آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی اولین شهید محراب پس از انقلاب اسلامی ایران است .

آیت‌الله قاضی طباطبایی از شخصیت‌های برجسته علمی و سیاسی در تبریز بود که نقش مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشت و به «خمینی آذربایجان» مشهور بود.  

تحصیلات آیت‌الله قاضی طباطبایی

محمدعلی قاضی طباطبایی، فرزند آیت‌الله حاج میرزا باقر، در سال ۱۲۹۳ هجری شمسی در تبریز متولد شد. ویتحصیلات مقدماتی علوم دینی را نزد پدر و عموی بزرگوارش، آیت‌الله میرزا اسدالله در تبریز گذراند. در سال ۱۳۱۶ هنگام قیام مردم تبریز، به دلیل مبارزات انقلابی، به همراه پدرش به تهران تبعید شد و پس از چند ماه به تبریز بازگشت.

دو سال بعد در سال 1318 برای امر تحصیل، به حوزه علمیه قم رفته و از محضر آیات عظام مرحوم ‌آیت‏‌الله سید محمد خوانساری‌، مرحوم ‌آیت‏‎الله سید محمد حجت کوه‎کمری‌، مرحوم ‌آیت‏‎الله صدر‌، مرحوم ‌آیت‏‏‎الله بروجردی‌ و ‌آیت‌‎‏الله گلپایگانی‌ کسب فیض کرد. وی از شاگردان و مریدان امام خمینینیز بود. آیت‌الله قاضی در سال 1328 شمسی برای کسب علوم دینی، از قم راهی نجف شد و نزد علمای برجسته نجف چون مرحوم آیت‎‏الله حکیم عبدالحسین رشتی، میرزا باقر زنجانی و بجنوردی به کسب علوم دینی پرداخت.

آثار علمی آیت‌‎‏الله قاضی طباطبایی

شهید قاضی از نظر علمی دارای معلومات وسیعی بود. وی کتابخانه ارزشمندی از اجدادش به ارث برده بود که اکثر نسخه‌‌های آن منحصر به فرد بود. آیت‌الله قاضی با اغلب محققان معاصر چون آقا بزرگ تهرانی، جلال‎‏الدین محدث ارموی، امام موسی صدر، آیت‌‎الله دستغیب و علامه امینی رابطه دوستی داشت و از طریق نامه‌نگاری با آنان در ارتباط بود.

بیشتر بخوانید: ابومسلم خراسانی که بود؟

شهید قاضی به‎دلیل تسلط بر زبان عربی، مقالاتی به این زبان برای مجلات کشورهای عربی می‌نو‌شت. مقالات بسیاری از وی در مجلات مصر چاپ شده است. همچنین وی دارای قلمی بسیار شیوا بود و تحقیقات ارزنده‌ای را به عرصه فرهنگ اسلامی عرضه کرد.

تحقیقات و نوشته‌های شهید قاضی از دو جهت حائز اهمیت است، یکی تالیف کتاب‌‌هایی در رشته‌‌های مختلف که در خصوص آن‌ها هیچ‌گونه تالیفی وجود نداشت و دیگری تعلیق، تصحیح و مقدمه ‌نویسی و چاپ مجدد آثار دیگر دانشمندان که افکار آنان را احیا می‌کرد.

از جمله آثار با ارزش وی می‌‌توان به الاجتهاد و التقلید، الفوائد، خاندان عبدالوهاب، کتاب فی علم الکلام، تاریخ قضا در اسلام، صدقات امیرالمؤمنین و صدیقه طاهره، حدیقة الصالحین، مقدمه و تعلیق بر تفسیر جوامع الجامع طبرسی، تعلیقات بر کتاب کنزالعرفان، مقدمه بر کتاب مرآت الصلوة، تصحیح و پاورقی بر انیس الموحدین نراقی، ترجمه مسائل قندهاریه از فارسی به عربی اثر کاشف‌الغطا و... اشاره کرد.

مبارزات سیاسی آیت‎‏الله قاضی طباطبایی

به گزارش رویداد۲۴ شهید قاضی علاوه بر شخصیت علمی والا، از نظر سیاسی نیز دارای شخصیتی برجسته بود. شرکت علنی آیت‌الله قاضی در مبارزات سیاسی، از سال‌‌های 1341 و 1342 همزمان با شروع نهضت اسلامی آغاز شد. وی یکی از رهبران این نهضت در آذربایجان بود که در جریان همین مبارزات دستگیر و در قزل‎‏قلعه تهران زندانی شد.

آیت‌الله قاضی به اتهام اینکه در یک سخنرانی و در میان بحث در خصوص حکومت اسلامی و جنایات اسرائیل نام امام خمینی را به زبان آورد به مدت شش ماه به بافق کرمان تبعید شد. پس از آن با بهانه دیگری به مدت شش ماه دیگر به زنجان تبعید شد. شهید قاضی در تبریز تنها نماینده تام‏‌الاختیار امام خمینی بود و نقش زیادی در شکل دادن به مبارزات مردم تبریز داشت. مسجد شعبان، مرکز مبارزه در آذربایجان شرقی بود که شهید قاضی طباطبائی امامت آنجا را به عهده داشت. نفوذ وی در آذربایجان به حدی بود که اگر روزی را در آذربایجان تعطیل اعلام می‌کرد آن روز همه ‎‏جا تعطیل می‌شد.

آیت‌‎‏الله قاضی جزو اولین کسانی بود که در آذربایجان اعلامیه خلع شاه از سلطنت را امضا کرد. ساواک نیز جریانات مخالف وی در تبریز را تقویت می‎کرد تا اثر فعالیت‌های وی را در زمینه‏‎‌سازی برای انقلاب خنثی کند. در ماه‎‌های قبل از پیروزی انقلاب، رهبری جریانات مهم سیاسی، برپایی تظاهرات و تشکیل مجالس، بر عهده وی بود و شهید قاضی اولین امضاکننده اعلامیه ۲۹ بهمن ۵۶ در چهلم شهدای قم بود.

پس از پیروزی انقلاب، آیت‌الله قاضی به دستور امام به سمت امام جمعه مردم تبریز منصوب شد. وی همچنین کمیته انقلاب اسلامی آذربایجان‌ شرقی و آذربایجان غربی را تشکیل داد و نقش زیادی در راه‌اندازی استانداری‌‌ها، فرمانداری‌ها و ادارات استان داشت. مرحوم قاضی خدمات زیادی برای رسیدگی به محرومان و مستضعفین انجام می‌داد. وی از همان اوایل پیروزی انقلاب علیه خطوط انحرافی در جریانات ضدانقلابی مانند «خلق مسلمان» افشاگری می‌کرد و قدرت منحرفان را تضعیف می‌کرد.

پیوند و علاقه مرحوم قاضی با امام خمینی ناگسستنی بود. وی پس از درگذشت مصطفی خمینی گفت: «اگر یکی یا همه فرزندانم درمی‌گذشتند، این‌چنین ناراحت نبودم که از رحلت آیت‎‏الله مصطفی خمینی ناراحت شدم.»

شهادت آیت‌الله قاضی طباطبایی

شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی پس از عمری تعلیم و تربیت و مجاهدت، در شامگاه دهم آبان سال 1358 شمسی، مصادف با عید سعید قربان، پس از اقامه نماز مغرب و عشاء و در حال مراجعت از مسجد به منزل، به دست منافقان و تروریست‌های گروهک «فرقان» به شهادت رسید و اولین شهید محراب انقلاب لقب گرفت.
آرامگاه وی در مسجد مقبره تبریز است.