وضعیت ذخایر زیرزمینی آب ایران نگران کننده است/ مقامات دولتی با انگیزه کسب حمایت سیاسی، ده‌ها سد ساخته‌اند

رویداد۲۴ واشنگتن پست نوشت: روز یکشنبه، در پی تلاقی بی‌سابقه گرما و رطوبت، بر اساس آنچه در فرودگاه بین المللی خلیج فارس ایران اندازه‌گیری شد، دمای محسوس به عدد ۶۵ درجه سانتی گراد در نمایه گرمایی رسید. [نمایه گرما نشان دهنده احساس انسان نسبت به گرمای محیط است که میزان آن با در نظر گرفتن دو عامل دمای هوا و رطوبت نسبی تعیین می‌گردد. بدن در اثر فرایند تعرق و تبخیر آن، مقداری از گرمای خود را از دست داده و در نتیجه خنک می‌شود. هنگامی که رطوبت نسبی بالا باشد میزان تبخیر کاهش یافته و بدن گرمای کمتری از دست داده و در نتیجه احساس گرمای بیشتری می‌کند. دمای محسوس با افزایش دما و رطوبت نسبی افزایش می‌یابد]. این میزان گرما، حیات انسان را تهدید می‌کند. همچنین در اوایل این ماه پس از طوفان‌های گرد و غبار که جنوب شرق کشور را دچار کمبود آب کرد، بیش از ۱۰۰۰ نفر به خدمات درمانی نیاز پیدا کردند.

به گزارش «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده ست: از تهران گرفته تا مناطق روستایی، مردم ویدئو‌هایی را در رسانه‌های اجتماعی منتشر کرده اند و از اینکه در این گرما، چندین روز متوالی آب لوله کشی قطع بوده، شاکی هستند.

کمبود آب، که به گفته کارشناسان تا حد زیادی از سوءمدیریت در چند دهه اخیر ناشی می‌شود، یک مشکل طولانی مدت است، اما با شتاب گرفتن تغییرات آب و هوایی شدیدتر شده است. این وضعیت به افزایش نارضایتی‌ها دامن زده و در سال‌های اخیر اعتراضاتی را برانگیخته است.

مقامات محلی در شمال شرق استان گلستان روز دوشنبه درخواست کردند تانکر‌های آب برای آن‌ها ارسال شود تا بتوانند مانع افزایش نارضایتی‌ها به خاطر کمبود آب شوند. با توجه تحولات اخیر دولت دیگر نمی‌تواند تهدید‌های بیشتری را علیه اقتدار خود تحمل کند.

مقامات ایران سعی کرده اند تقصیر را به گردن طالبان بیاندازند و آن‌ها را به دلیل محدود کردن جریان آب رودخانه هیرمند، مقصر این وضعیت بدانند. مسئولان همچنین سیل و ریزش سنگ را عامل اخلال در عملکرد سد‌های اطراف تهران معرفی کرده اند و شهروندان عادی را به مصرف بیش از حد آب و برق متهم می‌کنند. اما این توضیحات موجب نارضایتی بسیاری از شهروندان شده است. ساکنان شش استان ایران که برای تهیه این گزارش با آن‌ها مصاحبه شده، بحران آب را غیرقابل دفاع و در حال بدتر شدن توصیف کردند و گفتند دولت مسئولیت این وضعیت را بر عهده نگرفته است.

یک زن ۳۳ ساله اهل استان خوزستان می‌گوید: «ما با قطعی مداوم آب مواجه هستیم به نحوی که ما را از فعالیت‌های روزمره باز می‌دارد. وقتی از مقامات درخواست کمک می‌کنیم، پاسخ آن‌ها این است که «کمتر از آب استفاده کنید».

مرد ۴۸ ساله اصفهانی که در صنعت فولاد کار می‌کند، نیز می‌گوید: «پس از اعتراضات سال ۲۰۲۱، طبیعت به کمک آمد و بارندگی‌های بیشتری داشتیم، اما در مدیریت آب هیچ تغییری ایجاد نشده است.»

یک متخصص حوزه آب سازمان ملل در این باره گفت: طی چند دهه مقامات ایران برای به دست آوردن حمایت‌های سیاسی، با ساختن ده‌ها سد که جریان طبیعی و انباشت آب را منحرف می‌کند، سعی کرده اند مطالبات فوری بخش کشاورزی را برآورده سازند.

این کارشناس افزود: سیاست‌های مدیریت آب در ایران خسارت‌های زیادی به بار آورده است. کشاورزی، آب‌های سطحی ایران را که در رودخانه ها، دریاچه‌ها و تالاب‌ها ذخیره می‌شود، کاهش می‌دهد، اما نگران کننده‌ترین موضوع، کاهش ذخایر آب زیرزمینی است که به «ورشکستگی» رسیده است. کارشناسان می‌گویند این آسیب جبران ناپذیر است.

یک مقام سابق محیط زیست در استان سیستان و بلوچستان، منطقه هم مرز افغانستان که به شدت دچار تنش آبی است، گفت: مقامات ایران «به دنبال چیزی هستند که به مردم بگویند تا به نوعی بی توجهی خود در طول این سال‌ها را توجیه کنند». وی افزود: کمبود آب، «میزان بی کفایتی آن‌ها را به مردم نشان می‌دهد.»

بیشتر بخوانید: قطعی چند روزه آب در زاهدان؛ مردم همچنان در صف آب

قطع آب تهران

ساکنان پایتخت ایران، ماه گذشته با یک دردسر غیرمعمول روبرو شدند و پس از قطع آب لوله کشی در بخش‌هایی از شهر، برای پر کردن بشکه‌های آب و رساندن آن به خانه هایشان صف کشیدند.

محسن اردکانی، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، گزارش‌های مربوط به کمبود آب را رد کرد. او به رسانه‌های وابسته به دولت گفت که برخی مناطق با «نوسانات آب» روبرو هستند. اما بر اساس گزارش‌هایی که در فضای مجازی به اشتراک گذاشته شده، برخی از ساکنان تهران و کرج همچنان کمبود آب دارند.

مردی ۳۵ ساله از ساکنان تهران که صاحب یک شرکت فناوری است، گفت: «چیزی که من را می‌ترساند این است که اگر اکنون آب ما تمام شود، فردا چه بلایی سر فرزندانمان می‌آید؟» بحران آب او را به این فکر انداخته است که آیا می‌خواهد در کشور ازدواج کند و فرزند داشته باشد؟

سازمان محیط زیست ایران به درخواست واشنگتن پست برای اظهار نظر، پاسخ نداد. واشنگتن پست اجازه فعالبت در ایران ندارد.

تنش‌های طالبان

در ماه مه، تهران خشم خود را متوجه طالبان کرد و آن‌ها را متهم کرد که با محدود کردن جریان رودخانه مشترک هیرمند، معاهده آب ۱۹۷۳ را نقض کرده اند. طالبان در پاسخ مدعی شد که به دلیل خشکسالی سطح آب رودخانه کاهش یافته است. پس از کشته شدن دو مرزبان ایرانی و یک سرباز افغان در درگیری مرزی در ماه می، تنش به بالاترین حد خود رسید.

آب‌های زیرزمینی از بین رفته

تحقیقات نشان داده است که ایران (که دارای بخش‌های متنوع آب و هوایی، از بیابان‌ها گرفته تا کوه‌های پوشیده از یخ است)، در منطقه‌ای قرار دارد که در برابر تغییرات اقلیمی بسیار آسیب پذیر است. اثرات این تغییرات اقلیمی هنوز کامل نمایان نشده است. با افزایش میانگین دما، طوفان‌های گرد و غبار و سیل تشدید می‌شود و بیابان زایی، فرونشست زمین و گسترش شوره زار‌ها افزایش می‌یابند.

کارشناس حوزه آب سازمان ملل گفت: «خانه پیش‌تر آتش گرفته بود» و اکنون تغییرات اقلیمی «روی آن بنزین می‌ریزد».

ایران در پی دهه‌ها تحریم ایالات متحده و روابط خصمانه با غرب، برای تامین غذا و ایجاد شغل، به کشاورزی یارانه پرداخت کرده است. سروش سروشیان، مدیر مرکز هواشناسی و سنجش از دور در دانشگاه کالیفرنیا در ارواین، گفت: بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد از آب موجود ایران را مصرف می‌کند. با گذشت سال ها، سطح آب کمتر شده و چاه‌ها باید عمیق‌تر حفر شوند.

شرکت مدیریت منابع آب ایران در این ماه به خبرگزاری‌های دولتی اعلام کرد که حتی پس از یک سال نسبتا پرباران، مخازن حیاتی برای آب شرب و آبیاری، بیش از ۸۰ درصد خالی هستند.

متخصص حوزه آب سازمان ملل نیز گفت، مقامات در مورد ساخت سد‌های بیشتر و هدایت مجدد آب برای رفع کمبود‌های حوزه کشاورزی در کوتاه مدت مصمم هستند. وی افزود: پس از سال‌ها وخامت، شما نمی‌توانید هر زمانی که تصمیم بگیرید، دریاچه‌ها و تالاب‌ها را احیا کنید. شما نمی‌توانید هر زمان که تصمیم بگیرید، سطح آب‌های زیرزمینی را افزایش دهید، یا به طور کامل از طوفان‌های شن و گرد و غبار، جنگل زدایی و از دست دادن تنوع زیستی جلوگیری کنید.