از انتقام سخت تا تنبیه | آیا باید منتظر یک جنگ تمام‌عیار بین ایران و اسرائیل باشیم؟
رویداد۲۴ | حمله هوایی اسرائیل به کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در دمشق در اول آپریل ۲۰۲۴ و در نتیجه آن شهادت تعدادی از اعضای سپاه از جمله سرتیپ محمدرضا زاهدی از فرماندهان ارشد سپاه قدس تنش‌ها در منطقه را افزایش داده است. روز پنجشنبه آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی پیش از نماز عید فطر حمله به کنسولگری را «حمله به خاک ایران» خواند. در حالی که از سطح تنش‌ها در منطقه، لفاظی مقامات غربی و اسرائیلی و برخی شواهد، انتظار می‌رود پاسخ ایران برای حمله به خاکش کوبنده باشد، به نظر می‌رسد ایران چنین قصدی نداشته باشد.
چرا احتمال بروز یک درگیری گسترده بالاست؟
حمله روز اول آپریل از یک جهت منحصر به فرد و از چندین جهت تکراری بود. اسرائیل بار‌ها مقامات و مسئولان ایران را در خاک ایران و در اقصا نقاط جهان هدف قرار داده است. از ترور دانشمندان هسته‌ای گرفته تا ترور محسن فخری‌زاده بخشی از کارنامه اقدامات تروریستی اسرائیل علیه ایران است. اما این اولین‌بار بود که اسرائیل به طور مستقیم ساختمانی را که ایران جزو اماکن دیپلماتیک خود می‌دانست، هدف قرار داد. هر چند اسرائیلی‌ها به رسانه‌هایشان گفته‌اند که این ساختمان ربطی به سفارت نداشته، اما ایران این ادعا را قبول نکرده و می‌گوید ساختمان دیوار به دیوار سفارت ایران در دمشق، محل کنسولگری ایران بوده است.
علاوه بر این، فردی که در حمله اخیر اسرائیل جان باخته چهره شاخصی بوده است. بر اساس بیانیه سپاه، محمدرضا زاهدی فرمانده شاخه سوریه و لبنان نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بوده است.
شورای ائتلاف نیرو‌های انقلاب اسلامی، تشکل اصلی جریان اصولگرایی در بیانیه‌ای گفته سردار زاهدی طراح حمله هفتم اکتبر بود.
یک منبع نزدیک به حزب‌الله لبنان به خبرگزاری فرانسه گفت سردار محمدرضا زاهدی که در حمله به کنسولگری ایران در پایتخت سوریه کشته شد، تنها فرد غیرلبنانی در شورای هشت نفره مشاوران حزب‌الله بوده که معادل دفتر سیاسی این گروه است.
مختصات حمله اخیر اسرائیل این انتظار را برای منطقه و جهان ایجاد می‌کند که ایران پاسخ کوبنده‌ای به دشمن دیرینه خود بدهد.
بیشتر بخوانید:
همه آنچه درباره محمدرضا زاهدی می‌دانیم | از لشکر اصفهانی‌ها تا قرارگاه ثارالله تهران
پشت پرده حمله به ساختمان مجاور سفارت ایران در سوریه چه بود؟ | ساختمان مشکوک و نشست عجیب
همه ترورهای اسرائیل در ایران/ جنگ به چه نقطه‌ای رسیده است؟ +جدول
جهان در انتظار انتقام‌گیری ایران
یسرائیل کاتز، وزیر خارجه اسرائیل روزچهارشنبه ۲۲ فروردین پس از سخنرانی عید فطر رهبری با انتشار پستی به زبان فارسی در توییتر مدعی شد: «اگر ایران از خاک خود حمله کند، اسرائیل واکنش نشان داده و در ایران حمله خواهد کرد.»
پیش از این کانال ۱۲ تلویزیون اسرائیل به نقل از مقامات نظامی مدعی شده بود که پاسخ ایران به حمله به ساختمان مجاور کنسولگری ایران در دمشق پس از تعطیلات عید فطر خواهد بود.
تایمز اسرائیل به نقل از مقامات اسرائیلی پیش‌بینی کرده که ایران به دارایی‌های نظامی و استراتژیک اسرائیل حمله کند، نه مواضع غیرنظامی.
بر اساس گزارش این رسانه، اسرائیل در حال آماده‌شدن برای احتمال وقوع حملات از طریق گروه‌های نیابتی ایران یا خود ایران است، و احتمال حمله چندجانبه را رد نمی‌کند.
در عین حال جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا هم قول همراهی ایالات متحده در دفاع از اسرائیل در برابر ایران را داده است. بایدن، رئیس جمهور آمریکا، بر «حمایت آهنین» آمریکا از امنیت اسرائیل در برابر هرگونه تهدید ایران تاکید کرد و گفت آمریکا برای دفاع از اسرائیل از «هر آنچه که بتواند» دریغ نخواهد کرد.
خبرگزاری بلومبرگ آمریکا روز چهارشنبه در گزارشی گفته آمریکا معتقد است حمله اساسی ایران علیه اسرائیل قطعی است و در روز‌های آینده اتفاق خواهد افتاد.
این رسانه گفته گزارشش بر اساس ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکاست که با اسرائیل هم در میان گذاشته شده است.
بلومبرگ به نقل از منابع نزدیک به ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل گفته موضوع در حال حاضر، زمان حمله تهران است، نه وقوع آن. هرچند این رسانه مدعی شده مشخص نیست ایران از سرزمین‌های خودش علیه اسرائیل اقدام می‌کند یا از طریق نیرو‌های نیابتی‌اش در منطقه. نگرانی محافل اطلاعاتی آمریکا این است که ایران از موشک‌های نقطه‌زن دور‌برد یا پهپادهایش در حمله احتمالی آتی استفاده کند.
رسانه‌های آمریکایی گفته‌اند که «یک ژنرال ایالت متحده آمریکا» امروز به اسرائیل سفر می‌کند تا درباره نگرانی واشنگتن از احتمال حمله ایران با مقام‌های اسرائیل مذاکره کند.
نشریه اکسیوس گفته این ژنرال آمریکایی، مایکل کوریلا، فرمانده سنتکام ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا بوده که روز پنجشنبه به اسرائیل سفر کرده تا با یوآو گالانت وزیر دفاع و دیگر مقامات امنیتی اسرائیل درباره تهدید ایران به حمله مشورت کند.
واکنش به افزایش تنش‌ها در منطقه تنها در سطح لفاظی مقامات رسمی کشور‌ها باقی نمانده است. شرکت هواپیمایی لوفتانزای آلمان که به همراه شرکت تابعه اش، آسترین ایرلاین، تنها شرکت‌های هواپیمایی اروپایی باقیمانده در مسیر هوایی تهران-اروپا است، چهارشنبه شب در اطلاعیه‌ای اعلام کرد همه پرواز‌های خود را به تهران به دلیل وضعیت خاورمیانه لغو کرده است.
آسترین ایرلاین هنوز اطلاعیه‌ای درباره لغو پروازهایش به تهران منتشر نکرده و پرواز‌های این هواپیمایی به تهران که شش روز در هفته انجام می‌شود، همچنان ادامه دارد.
قیمت نفت هم که شاخصی از وضعیت پایدار یا نابسامان منطقه نفت‌خیز خاورمیانه است، در روز‌های اخیر سیر صعودی داشته؛ اتفاقی که نشان‌دهنده افزایش ناپایداری در نتیجه تنش‌ها در روند انتقال نفت به جهان است.
آیا ایران به طور مستقیم با اسرائیل وارد جنگ خواهد شد؟
آنچه بین مقام‌های ایرانی و محافل غربی، عبری و عربی مورد اتفاق نظر است این است که ایران تلافی خواهد کرد؛ اما عامل اقدام تلافی‌جویانه ایران، زمان و ابعاد این اقدام مورد سوال است.
رهبری در سخنرانی نماز عید فطر اعلام کرد حمله اسرائیل به سرکنسولگری ایران در دمشق مصداق حمله به خاک ایران بوده و اسرائیل «باید تنبیه شود و تنبیه خواهد شد.»
در تفسیر واژگانی، استفاده از واژه «تنبیه»، به جای «پاسخ سخت» یا «انتقام سخت»، می‌تواند نشان‌دهنده عدم ورود مستقیم ایران به یک درگیری با اسرائیل باشد.
رهبری در مواردی همچون حمله تروریستی داعش به مراسم سالگرد قاسم سلیمانی در کرمان یا ترور سردار سلیمانی در عراق توسط آمریکا از عبارات پاسخ سخت و انتقام سخت استفاده کرده بود. در هر دوی این موارد، ایران اقدام تلافی‌جویانه رسمی انجام داده است. در مورد ترور قاسم سلیمانی، ایران از غرب کشور موشک‌هایی را به سمت پایگاه آمریکایی عین‌الاسد در عراق روانه کرد و در مورد حمله داعش در کرمان، سپاه پاسداران محل تجمع فرماندهان و عناصر اصلی مرتبط با عملیات‌های تروریستی داعش، در سرزمین‌های اشغالی سوریه را شناسایی و هدف موشک‌های بالستیک قرار داد.
از سوی دیگر لحن ملایم نمایندگان رهبری در استان‌ها در نماز‌های جمعه روز ۱۷ فروردین در شهر‌های مختلف و دعوت آنها به صبر استراتژیک نشان‌دهنده یک دستورکار سراسری از سوی حاکمیت بود. احمد علم‌الهدی، نماینده رهبری در خراسان رضوی و امام جمعه مشهد روز ۱۷ فروردین گفت: «در مجازات دشمن نباید شتابزده عمل کرد و باید گوش جان به تدبیر رهبر فرزانه سپرد، زیرا همه می‌دانیم که تصمیمی گرفته خواهد شد که جز نابودی اسرائیل سرانجام دیگری ندارد.»
علم الهدی آذرماه سال ۹۹، در واکنش به ترور محسن فخری‌زاده، معاون سابق وزارت دفاع، گفته بود: «خویشتنداری، یعنی بنشین تا بیشتر تو را بزنند.»
سید محمدمهدی حسینی همدانی امام جمعه کرج هم توصیه به «صبر راهبردی» کرد و گفت: «دشمنان ما فکر می‌کنند اگر در جایی صبر راهبردی داریم، مبارزه را بلد نیستیم و قصد دارند ما با احساسات ضداستکباری به مسؤولان فشار بیاوریم که علیه دشمنان اقدام کنند.»
حسن عاملی، امام جمعه اردبیل هم با اشاره به درخواست برخی جریان‌ها برای انتقام گرفتن از اسرائیل گفت: «در خصوص انتقام از اسرائیل از سر احساس تصمیم نگیریم. تردیدی در وجوب انتقام حتی شدیدترین انتقام نیست، اما باید بر اساس یک فکر جامع الاطراف محقق شود.»
گزینه‌های ایران برای انتقام‌گیری از اسرائیل چیست؟
ایران پس از حمله اسرائیل به سرکنسول‌گریش در سوریه با یک دو راهی مواجه است؛ اینکه چگونه بدون زدن جرقه یک جنگ تمام عیار در منطقه، تلافی کند. لحن رهبری و نمایندگان رهبری در واکنش به حمله اسرائیل نشان می‌دهد ایران قصد شروع یک جنگ تمام عیار با اسرائیل را ندارد، اما همزمان باید نشان بدهد که هیچ حمله‌ای علیه ایران بی‌پاسخ نخواهد ماند در غیر این صورت ایران به یک «ببر کاغذی» بدل خواهد شد؛ بنابراین گزینه محتمل، استفاده ایران از نیرو‌های نیابتی برای حمله مستقیم به اسرائیل است.
شواهد نشان می‌دهد در بین گروه‌های مقاومت مورد حمایت ایران در منطقه، حزب‌الله لبنان که قدرتمندترین بازوی نظامی تهران در منطقه تلقی می‌شود، را باید از بین گزینه‌های اجرای عملیات انتقام جویانه از طرف ایران حذف کرد. حزب‌الله لبنان، با هماهنگی ایران از هفت اکتبر هم به طور مستقیم وارد یک درگیری گسترده با اسرائیل نشده است.
الیوت آبرامز، کارشناس خاورمیانه در اندیشکده شورای روابط خارجی ایالات متحده به رویترز گفته: فکر می‌کنم ایران در حال حاضر خواهان یک جنگ بزرگ میان اسرائیل و حزب‌الله نیست، بنابراین هیچ پاسخی در قالب یک اقدام بزرگ از سوی حزب‌الله نخواهد بود؛ بنابراین بار انتقام‌گیری ایران از اسرائیل به دوش سایر گروه‌های مقاومت منطقه است.
برخی منابع آگاه آمریکایی به رویترز گفته‌اند در حال رصد نیرو‌های نیابتی ایرانند. حملات گروه‌های موسوم به محور مقاومت به اهداف آمریکایی، از زمان حملات ماه فوریه گروه‌های عراقی به پایگاه آمریکا در اردن که به کشته شدن سه سرباز آمریکایی منجر شد، متوقف شده است، اما ظاهرا آمریکا بعد از حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق منتظر تغییر استراتژی گروه‌های مقاومت منطقه است.
با این حال به نظر می‌رسد حمله به سفارت‌های آمریکا یا منافع آمریکایی در منطقه را هم باید از بین گزینه‌های انتقام‌گیری ایران حذف کرد. محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر ابراهیم رئیسی در توییتر خود نوشته: «جمهوری اسلامی در پیامی مکتوب به آمریکا هشدار داد در دام نتانیاهو نیفتد، کنار بکش تا ضربه نخوری. در پاسخ، آمریکا از ایران درخواست کرد که اهداف آمریکایی را نزند.»
یکی از اهداف محتمل، حمله به سفارت خانه‌های اسرائیل در منطقه توسط گروه‌های مورد حمایت ایران است. رسانه‌های اسرائیلی یک روز بعد از حمله اسرائیل به سرکنسولگری ایران در دمشق اعلام کردند حداقل ۲۸ سفارت و کنسولگری اسراییل به دلیل تهدید‌های ناشی از احتمال پاسخ ایران تعطیل شده‌اند.
نشریه نشنال امارات در گزارشی احتمال افزایش حملات حوثی‌ها در دریای سرخ را مطرح کرده و گفته کشتی‌های چینی و روسی طبق توافق‌های موجود از حملات مستثنی خواهند بود، بنابراین این امر در درجه اول به منافع غرب آسیب می‌زند.
چهارشنبه شب دفتر فرماندهی مرکزی ارتش امریکا - سنتکام - خبر داد که نیرو‌های نظامی این کشور در خاورمیانه چند فروند از اشیاء پرنده بدون سرنشینی که از سوی مواضع حوثی‌ها در یمن پرتاب شده است را رهگیری و در هوا ساقط کرده‌اند.
