نخستین انتخابات تاریخ ایران چگونه برگزار شد؟
رویداد۲۴: نخستین انتخابات تاریخ ایران در سال ۲۵ شهریور سال ۱۲۸۵ و پس از پیروزی انقلاب مشروطه برگزار شد. مظفرالدین شاه قاجار در تاریخ ۱۴ مرداد سال ۱۲۸۵ فرمان مشروطه را امضا کرد و مردم ایران برای نخستین بار در تاریخ خود با دموکراسی ولو نیم‌بند، نمایندگانی برای پارلمان انتخاب کردند. در مردادماه همان سال مجلس عالی تشکیل شد که مجمعی از درباریان و نمایندگان مشروطه‌خواهان بود برای ایجاد مقدمات برپایی مجلس شورای ملی.
نمایندگان مجلس عالی نظامنامه مجلس شورای ملی را تدوین کردند و بنا شد در شهریور همان سال انتخابات مجلس شورای ملی برگزار شود. انتخاب‌شوندگان علاوه بر داشتن تابعیت ایران و معروفیت محلی، باید باسواد می‌بوده و حداقل ۳۰ و حداکثر ۷۰ سال سن می‌داشتند.
برای رای‌دهندگان نیز، داشتن مالکیت به ارزش حداقل ۱۰۰۰ تومان و برای اصناف نیز داشتن محل کسب از شرایط حق رأی بود. در تهران انتخابات یک مرحله‌ای بود و در شهرستان‌ها دو مرحله‌ای؛ به گونه‌ای که نمایندگان پس از انتخاب در شهر‌های خود به مراکز ایالات معرفی می‌شدند تا در آنجا رقابت کنند.
کسانی نیز که حق رای داشتند عبارت بودند از طلاب، اشراف، شاهزادگان، ملاکین، تجار و اصناف. زنان و شهرواندان عادی حق رای و شرکت در انتخابات را نداشتند.
بیشتر بخوانید:مختصات سیاسی که حزب رستاخیز و انتخابات فرمایشی پهلوی از آن زاده شد
می‌دانیم که دموکراسی در یونان باستان زاده شد و در قرون ششم پیش از میلاد شهروندان یونانی می‌توانستند به نمایندگان خود رای دهند و قانون اساسی شهر خود را به رای بگذارند. انتخابات مجلس شورای ملی که دو هزار و پانصد سال پس از استقرار دموکراسی در یونان برگزار می‌شد حتی به نسبت دموکراسی یونانی نیز بسیار محدود و طبقاتی بود. در یونان نیز زنان حق رای نداشتند، ولی شهروندان عادی می‌توانستند رای دهند و انتخاب شوند. اما در ایران شرکت در انتخابات محدود به روحانیون و اشراف و تجار بود.
انتخابات مجلس یکم در ۱۴ مهر ماه سال ۱۲۸۵ به پایان رسید و نخستین جلسه آن در کاخ گلستان و با نطق مظفرالدین پرشور و احساسی شاه افتتاح شد. قسمتی از خطابه شاه به این قرار بود: «منت خدای را آنچه در نظر داشتیم امروز بعون الله تعالی از قوه به فعل آمد و به انجام این مقصود مهم به عنایت الهی موفق شدیم. زهی روز مبارک و میمونی که روز افتتاح مجلس شورای ملی است. مجلسی که رشته‌های امور دولتی و مملکتی را بهم مربوط و متصل می‌دارد علایق بین دولت و ملت را متین و محکم می‌سازد. مجلسی که مظهر افکار عامه و احتیاجات اهالی مملکت است. مجلسی که نگهبان عدل و داد شخص همایون است در حفظ ودایعی که ذات واجب الوجود بکف با کفایت ما سپرده است.»
از بیانات شاه بر می‌آید که حق حکومت را ودیعه خدایی می‌دانست، نه حقی که از طرف مردم به شاه تفویض می‌شد. این امر نیز نقصان دموکراسی و مشروعیت دموکراتیک در انقلاب مشروطه را نشان می‌دهد. همچنین در جلسه نخست مجلس، مرتضی قلی خان صنیع الدوله داماد مظفرالدین شاه به عنوان رئیس مجلس برگزیده شد و میرزا حسن خان وثوق الدوله به نیابت اول و حاج محمدحسن امین الضرب به نیابت دوم برگزیده شدند.
مجلس اول در تالار بهارستان برگزار می‌شد. نمایندگان مجلس در چهار ردیف مربع روی زمین می‌نشستند. تعداد نمایندگان ۱۶۲ نفر بود که ۶۰ نفر آن‌ها از شهر تهران بودند. یهودیان و مسیحیان هم هر کدام یک نماینده داشتند که حق نمایندگی خود را به سید عبدالله بهبهانی و سیدمحمد طباطبایی دادند که از حق آن‌ها دفاع کنند.
حقوق نمایندگان نیز ماهی یکصد تومان بود که اغلب پرداخت نمی‌شد چرا که خزانه دولت خالی بود. در مجلس طیف‌های گسترده اجتماعی و سیاسی قرار داشت؛ از تقی زاده و یحیی میرزا اسکندری روزشنفکر تا امین و الضرب و محمدعلی شالفروش که تجار مذهبی و محافظه کار بودند.
مجلس اول پس از حمله قوای قزاق به مجلس در تیرماه ۱۲۸۷ تعطیل شد و تا زمان فتح تهران به دست مشروطه خواهان دیگر گشوده نشد. قوای قزاق با هماهنگی محمدعلی شاه آن را به توپ بستند و بسیاری از نمایندگان از جمله یحیی میرزا اسکندری را دستگیر و اعدام کردند. مجلس اول اگر چه از اصول دموکراسی و پارلمانتاریسم اروپایی فرسنگ‌ها فاصله داشت، اما نسبت به ایران و تاریخ استبدادی آن حرکتی مترقی به حساب می‌آمد.
