از خسارت محض تا ابتکار موفق | چگونه باقری کنی طرفدار برجام شد؟

رویداد۲۴ | لیلا فرهادی: علی باقری کنی معاون سیاسی وزارت خارجه که در پی درگذشت حسین امیرعبداللهیان در سانحه هلی کوپتر، سرپرست وزارت خارجه شده است برای شرکت در نشست شورای امنیت سازمان ملل در خصوص «همکاری‌های چندجانبه در راستای نظم جهانی پایدارتر، دموکراتیک‌تر و عادلانه تر» به نیویورک سفر کرده و در سخنرانی خود مواضعی بی سابقه در حمایت از برجام ایراد کرده است.

باقری کنی برجام را «یک ابتکار موفق چندجانبه» خوانده که توانسته یکی از موضوعات غیرضروری و یک نگرانی ساختگی از سوی کشور‌های غربی در خصوص برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران را مورد توجه قرار دهد.

او گفته برجام قرار بود تحریم‌ها را علیه ایران لغو کند، اما یکجانبه گرایی آمریکا و خروج از برجام مانع از آن شده است.

این مواضع باقری کنی در حالی مطرح شده که هنوز یک ماه از اظهارنظر‌های ضد برجامی سعید جلیلی، چهره نزدیک به باقری کنی نگذشته است.

رویداد۲۴ در این گزارش سیر تحولات فکری باقری کنی در ارتباط با برجام را بررسی کرده و توضیح داده چرا چهره‌های در سایه امکان درک واقعیت‌ها را ندارند.

علی باقری کنی، مرید سابق سعید جلیلی کیست؟

علی باقری کنی یکی از آقازاده‌های نظام است. علی فرزند محمد باقری کنی از روحانیون عضو سابق مجلس خبرگان رهبری و برادرزاده محمدر ضا مهدوی کنی است. او دانش آموخته دانشگاه امام صادق است و ورودش به وزارت خارجه مدیون سعید جلیلی است. جلیلی زمانی که در دوران متکی یک شبه به معاونت اروپا و آمریکایی وزارت خارجه راه پیدا کرد، باقری کنی را مدیرکل اروپای مرکزی و شمالی این معاونت کرد. با ارتقای رتبه ناگهانی سعید جلیلی و رسیدن او به دبیری شورای عالی امنیت ملی، علی باقری کنی نیز به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی کوچ کرد و معاون سیاست خارجی و امنیت بین الملل شورا شد.

علی باقری کنی سال ۱۳۹۲ رئیس ستاد انتخاباتی سعید جلیلی بود و با جلیلی به قوه قضاییه رفت و معاون امور بین الملل رئیس قوه قضاییه شد.

این رزومه نماد روشنی از همفکری او با سعید جلیلی است. تنها نقطه‌ای از زندگی حرفه‌ای که علی باقری کنی از سعید جلیلی جدا شده، حضور او در وزارت خارجه حسین امیرعبداللهیان است. به نظر می‌رسد نقطه جدایی فکری او از جلیلی هم در همین مقطع اتفاق افتاده است؛ در جایی که باقری کنی از سایه خارج شده و مجبور شده با واقعیت‌ها روبه رو شود.

باقری کنی درباره برجام چه فکر می‌کرد؟

باقری‌کنی از ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ در کنار سعید جلیلی در تیم هسته‌ای ایران در دولت محمود احمدی‌نژاد حضور داشت و در تلاش‌های نافرجام شورای عالی امنیت ملی در مذاکرات هسته‌ای و تصویب قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران نقش مستقیم داشت.

با روی کار آمدن دولت روحانی، جلیلی از شورای امنیت کنار رفت و باقری کنی نیز به طبع کنار گذاشته شد و به یکی از منتقدان برجام تبدیل شد.

او بار‌ها با حضور در صدا و سیما نقد خود را به برجام مطرح کرده بود. باقری کنی یکبار با حضور در برنامه «حالا خورشید» شبکه سوم سیما برجام را «خسارت محض» خوانده بود.

باقری کنی در این در برنامه در پاسخ به سوال جهت دار مجری که می‌گوید چرا سالگرد برجام را کسی جشن نمی‌گیرد، می‌گوید «شما سالگرد ازدواج را زمانی جشن می‌گیرید که یک خانم خوب خانه دار دارید که به بچه‌ها رسیدگی میکند، ولی فرض کنید یک خانمی دارید که شما را از خانه بیرون کرده و دو تا دعوا در دادگاه طرح کرده است. قاعدتا شما سالگرد این ازدواج را جشن نمی‌گیرید.»

او برجام را همین ازدواج بد خوانده و میگوید به خصوص اگر پدر شما گفته باشد با این خانم ازدواج نکن. رهبری و خیلی از دلسوزان می‌گفتند من به برجام خوش بین نیستم.

باقری کنی سال ۹۷ در برنامه «بدون توقف» گفته بود نگاه «تنش زدایی» در برابر دشمن نگاهی منفعلانه است که نهایتا به تحلیل هویت ملی می‌انجامد و در این صورت هیچ چیزی برای ما باقی نخواهد ماند.

او یک بار در جمع دانشجویان دانشگاه شریف مدعی شده بود به خاطر عقب نشینی‌های راهبردی که در برجام، تصور آن‌ها از ما این است که ضعیف هستیم و به خاطر همین امر سناتور تام کاتن که متحد ترامپ است در سخنرانی اخیر خود گفت: «در ارتش امریکا به ما یاد میدهند که وقتی دشمن در برابرت زانو زد او را به زمین بزن و کارش را تمام کن».

جالب اینجاست که او بخشی از صحبت‌های تام کاتن را تعمدا سانسور کرده بود. کاتن گفته بود تحریم‌های اعمال شده علیه ایران که نتیجه مذاکرات بی حاصل آن‌ها در شورای امنیت ملی (زمان دبیر سعید جلیلی) بود، ایران را به زانو درآورده بود.

تام کاتن به صراحت به تحریم‌های سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ اشاره کرده است، ولی باقری این بخش از اظهارات وی را ذکر نکرده است؛ کاتن معتقد است تحریم‌های اعلام شده علیه ایران به ویژه از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱، عملا اقتصاد ایران را به مرز فروپاشی کشانده بود و در چنین شرایطی، آمریکا نمی‌بایست با مذاکرات هسته‌ای اجازه دهد اقتصاد ایران نجات پیدا کند.

شدت انتقاد او از برجام به حدی زیاد است که در مقدمه ترجمه دستکاری شده محمد جمشیدی از کتاب خاطرات وندی شرمن، تحریف کتاب را تلاشی برای «پرهیز از انتشار و اشاعه یک سویه دیدگاه‌های خاص نویسنده کتاب» عنوان کرده بود. یکی از موارد جعل کتاب شرمن، مذاکره کننده ارشد آمریکا در برجام بخش مربوط به روایت کوبیدن جان کری روی میز از خشم است که هم شرمن، هم جان کری و هم جواد ظریف در کتاب‌های خود به طور جداگانه به این خاطره اشاره کرده اند. در این جلسه کری از خشم روی میز کوبیده و خودکاری را به سمت عراقچی پرتاب کرده است. در ترجمه تحریف شده جمشیدی، خودکار به عراقچی می‌خورد! این تحریف با حدف تحقیر مذاکره کنندگان دولت روحانی است.

چرخش قهرمانانه باقری کنی به سمت واقعیات

با روی کار آمدن دولت رئیسی، جدایی باقری از جلیلی کلید خورد. او به عنوان معاون سیاسی وزارت خارجه مسئول مذاکرات احیای برجام شد. ورود او به مذاکرات در ابتدا با همان رویکرد‌ها سابق منجر به قفل شدن مذاکرات شد. او پس از چندین ماه توقف مذاکرات در آذرماه ۱۴۰۰ پیش نویس عراقچی را که اسفند ۱۳۹۹ آماده امضا شده بود کنار گذاشت و با پنج شرط عجیب و یک سند جدید به وین برگشت به گونه‌ای که مذاکرات عملا به بن بست رسید. بهمن ۱۴۰۰ با وجود اطلاع رسانی بسیار محدود از مذاکرات، دولت‌های اروپایی و آمریکا از آماده بودن توافق در صورت «تصمیم» ایران خبر دادند، اما مذاکرات عملا تحت الشعاع حمله روسیه به اوکراین قرار گرفت.

نقطه عطف تغییر رویکرد باقری کنی در خرداد ماه ۱۴۰۱ بود. همزمان با صدور قطعنامه در شورای حکام آژانس در لزوم همکاری ایران با بازرسان و طرح مباحثی درباره فواید خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی در روزنامه کیهان، علی باقری‌کنی، مذاکره کننده ارشد در توییتی دوپهلو نوشت که «ما هرگز از گنجینه سیاست خارجی برای موفقیت دیپلماسی هزینه نخواهیم کرد، بلکه خود را فدای تحقق اهداف سیاست خارجی می‌کنیم.»

به نظر می‌رسید منظور باقری کنی از این توییت این است که اگر لازم باشد برای خروج از بن بست احیای برجام، دیپلمات‌های ایرانی دست به فداکاری خواهند زد. در همین زمان ایران اعلام کرده بود از مواضع قبلی کوتاه آمده و در صورت خروج نام سپاه از سازمان‌های تروریستی آمریکا، حاضر است همان توافق قبلی یعنی پیش نویس عراقچی را امضا کند.

موضوع احیای برجام با اعتراضات سراسری بعداز مرگ مهسا امینی عملا از دستورکار خارج شد و ایران در ماه‌های بعد درگیر چندین پرونده اتهامی از جمله فروش پهپاد به روسیه در جنگ با اوکراین و سپس حمایت از حماس در جمله علیه اسرائیل شد.

با این حال آنچه مسلم است، تغییراتی است که در رویکرد باقری کنی نسبت به برجام ایجاد شده بود. او به یکی از طرفداران برجام تبدیل شده بود. رنجبران مجری و مقام سابق صدا و سیما در جریان تبلیغات انتخاباتی روایتی از این تحولات ارائه کرده و گفته بود «زمستان ۱۴۰۰ امیرعبداللهیان می‌گفت کار تمام شده و به نقطه نهایی در مذاکرات رسیدیم، اما برخی طیف‌ها اجازه ندادند کار انجام شود.»

منظور رنجبران از برخی طیف ها، سعید جلیلی و نزدیکان او بود. جلیلی در جریان مناظره‌های انتخاباتی به وضوح مخالفت خود را با احیای برجام اعلام کرد و گفت دنیا فقط یک کشور نیست و در موضوع برجام ما طلبکار هستیم و باید طلبمان را بگیریم.

واضح است که رویکرد باقری کنی و وزارت خارجه دولت رئیسی متفاوت از جلیلی بوده، اما چرا وزارت خارجه این دولت موفق به احیای برجام نشد؟ پاسخ این سوال را باید در دو جبهه جستجو کرد؛ سومدیریت و ناکارآمدی مذاکره کنندگانی که یک روز مخالف برجام بودند و چندین ماه طول کشید تا با واقعیت‌های جهان آشنا شوند و دیگری تغییرات جهان که به قول محمدجوادظریف منتظر شما نمی‌ماند و جهان شش ماه بعد شبیه جهان امروز نیست.