سفر حافظ اسد به مسکو و شکل‌گیری اتحادی دیرپا

رویداد۲۴ | بازدید حافظ اسد، رئیس‌جمهور وقت سوریه، از مسکو در سال ۱۹۷۱ و استقبال آلکسی کاسیگین_ نخست‌وزیر اتحاد جماهیر شوروی_ از او، یکی از رویداد‌های مهم در تاریخ معاصر خاورمیانه و روابط بین‌المللی محسوب می‌شود. این دیدار در برهه‌ای انجام شد که سوریه و اتحاد جماهیر شوروی، به عنوان متحدانی استراتژیک، روابط خود را در زمینه‌های نظامی، اقتصادی و سیاسی گسترش می‌دادند.

جنگ سرد و رقابت جهانی

در دهه ۱۹۷۰ میلادی، جهان در اوج جنگ سرد قرار داشت. اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده به عنوان دو قدرت بزرگ جهانی در تلاش بودند تا مناطق استراتژیک را تحت نفوذ خود قرار دهند. خاورمیانه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی حساس و منابع غنی انرژی، به میدان رقابت این دو ابرقدرت تبدیل شده بود.

سوریه، به عنوان یکی از کشور‌های کلیدی خاورمیانه، نقش مهمی در این معادلات بازی می‌کرد. پس از شکست در جنگ ۱۹۶۷ با اسرائیل و از دست دادن ارتفاعات جولان، این کشور به دنبال تقویت توان نظامی و بازسازی ارتش خود بود. در چنین شرایطی، اتحاد جماهیر شوروی به عنوان تأمین‌کننده اصلی تسلیحات و پشتیبانی نظامی برای سوریه ظاهر شد. سفر حافظ اسد به مسکو در این دوره، نقطه عطفی در تحکیم این روابط بود.

صعود حافظ اسد به قدرت

حافظ اسد در نوامبر ۱۹۷۰ با کودتای بدون خونریزی موسوم به «حرکت اصلاحی» قدرت را در سوریه به دست گرفت. او که پیش‌تر وزیر دفاع سوریه بود، در جریان جنگ شش‌روزه (۱۹۶۷) به شدت تحت فشار داخلی قرار داشت. پس از به قدرت رسیدن، اسد تلاش کرد تا با تثبیت قدرت داخلی و بازسازی ارتش، جایگاه خود را در سوریه و خاورمیانه تقویت کند.

یکی از اولویت‌های اسد در اوایل حکومت خود، برقراری روابط استراتژیک با اتحاد جماهیر شوروی بود. او معتقد بود که همکاری با شوروی نه تنها در تقویت توان نظامی سوریه مؤثر است، بلکه به او امکان می‌دهد در برابر فشار‌های ایالات متحده و متحدانش مانند اسرائیل ایستادگی کند.

اهمیت سفر به مسکو

سفر حافظ اسد به مسکو در سال ۱۹۷۱، به منزله آغاز دوره‌ای جدید در روابط دوجانبه سوریه و شوروی بود. این سفر دو هدف اصلی را دنبال می‌کرد:

۱. تقویت همکاری‌های نظامی: سوریه نیاز مبرمی به تسلیحات پیشرفته و آموزش نظامی داشت. در این سفر، قرارداد‌های مهمی برای تأمین تجهیزات نظامی و حمایت‌های فنی منعقد شد. شوروی با ارسال تسلیحاتی مانند تانک‌های پیشرفته، هواپیما‌های جنگی و سامانه‌های دفاع هوایی، نقش اصلی را در بازسازی قدرت نظامی سوریه ایفا کرد.

بیشتر بخوانید: حمایت مستشاری لورنس عربستان از اعراب در مبارزه برای آزادی

۲. توسعه روابط اقتصادی و زیرساختی: در کنار مسائل نظامی، اسد به دنبال تقویت زیرساخت‌های اقتصادی کشورش نیز بود. اتحاد جماهیر شوروی متعهد شد که در پروژه‌های بزرگی مانند ساخت سدها، نیروگاه‌های برق و توسعه کشاورزی به سوریه کمک کند. این همکاری‌ها به سوریه کمک کرد تا از وابستگی به غرب فاصله بگیرد و مدلی از توسعه اقتصادی مستقل را دنبال کند.

جایگاه اتحاد جماهیر شوروی در سیاست خاورمیانه

اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی، به دنبال گسترش نفوذ خود در کشور‌های عربی بود. روابط نزدیک با مصر (در دوران جمال عبدالناصر)، عراق، لیبی و یمن نمونه‌ای از این سیاست‌ها بود. اما شکست اتحاد شوروی در حفظ مصر پس از روی کار آمدن انور سادات، باعث شد مسکو تمرکز خود را بر سوریه به عنوان متحد اصلی منطقه‌ای قرار دهد.

سوریه، برخلاف مصر که در سال ۱۹۷۲ پیمان خود با شوروی را قطع کرد، به یکی از پایدارترین متحدان مسکو تبدیل شد. این اتحاد بر پایه منافع مشترک، به ویژه مقابله با اسرائیل و نفوذ ایالات متحده در خاورمیانه، استوار بود. دیدار حافظ اسد از مسکو به منزله تأیید دوباره این روابط استراتژیک بود.

دستاورد‌های این دیدار برای سوریه

دیدار حافظ اسد از مسکو، تأثیرات عمیقی بر سیاست داخلی و خارجی سوریه داشت.

۱. افزایش توان نظامی: تسلیحات و تجهیزات نظامی شوروی، به سوریه امکان داد تا نقش مؤثرتری در جنگ‌های بعدی، به ویژه جنگ یوم کیپور (۱۹۷۳)، ایفا کند. این جنگ اگرچه با پیروزی قاطع همراه نبود، اما جایگاه سوریه را به عنوان یک بازیگر اصلی منطقه تقویت کرد.

۲. استقلال سیاسی: روابط نزدیک با شوروی، به حافظ اسد کمک کرد تا از فشار‌های سیاسی ایالات متحده و متحدانش در خاورمیانه بکاهد. اسد با تکیه بر این حمایت‌ها، سیاست مستقلی را در قبال اسرائیل و دیگر کشور‌های منطقه دنبال کرد.

۳. توسعه اقتصادی: پروژه‌های زیرساختی که با کمک شوروی در سوریه آغاز شد، در بهبود شرایط زندگی و تقویت اقتصاد این کشور نقش داشت. این اقدامات، پایه‌های حکومت اسد را در داخل کشور مستحکم‌تر کرد.

میراث روابط سوریه و شوروی

دیدار حافظ اسد از مسکو در سال ۱۹۷۱، یکی از نقاط عطف در تاریخ روابط سوریه و شوروی بود. این دیدار نه تنها به تقویت موقعیت داخلی و منطقه‌ای حافظ اسد، که با کودتا به قدرت رسیده بود، کمک کرد؛ بلکه پایه‌های اتحاد استراتژیک دو کشور را نیز برای دهه‌های بعدی بنا نهاد. حتی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، روسیه به عنوان وارث این اتحاد، روابط نزدیک خود را با سوریه حفظ کرد.

حمایت نظامی روسیه از دولت بشار اسد، فرزند حافظ اسد، در بحران‌های سال‌های اخیر سوریه، نشان‌دهنده تداوم این پیوند استراتژیک است که در دوران حافظ اسد و با سفر تاریخی او به مسکو شکل گرفت.