آشتی ایران و مصر برای عربستان و آمریکا به چه معناست؟

انگیزه های اولیه مصر برای روی آوردن به ایران ترس این کشور از اسلام گرایی سنی و تمایل مصر به بازگشت مجددش به موقعیت سابقش در منطقه و بحران های مالی این کشور است.

روابط ایران و مصر در شش دهه گذشته را میتوان به سه فاز تقسیم کرد:

فاز اول بین دهه 1950 تا 1960 که جمال عبدالناصر رییس جمهور مصر با شاه سابق ایران هم عصر بود که در آن زمان ناصر با رویکردهای منطقه ای محمد رضا شاه مخالف بود. ناصر مصر را رهبر ائتلاف و گروه انقلابی ضد آمریکایی در جهان عرب می دید. در حالی که شاه ایران خودش را بخشی از کمپ طرفدار آمریکا در منطقه می دانست و به اسرائیل نفت می فروخت.

فاز دوم روابط بعد از روی کار آمدن انور سادات بود که روابط این کشور با شوروی سابق در دوران سادات از هم پاشید و این کشور به سمت آمریکا سوق پیدا کرد . همین مساله منجر به این شد که انور سادات بعد از انقلاب اسلامی پذیرای شاه ایران باشد.

فاز سوم روابط به بعد از انقلاب اسلامی ایران بر میگردد. روابط دوستانه مصر با اسرائیل و مواضع آمریکایی این کشور در منطقه و حمایت هایش از عراق در خلال جنگ ایران و عراق و اینکه در ایران یکی از خیابان های تهران به نام قاتل انور سادات نام گذاری شده است و روابط نزدیک کشورهای خلیج فارس با مصر همگی تنشهای میان ایران و مصر را روز به روز افزایش داده است. تلاشهای متعددی برای تعامل مجدد بین دو کشور در طول این سالها رخ داده است که هیچ کدام فایده ای نداشته. مصر و ایران همچنان هیچ سفیری در کشورهای هم ندارند.

تعامل مجدد بین ایران و مصر بعد از استعفای حسنی مبارک در سال 2011 مجددا مورد بحث قرار گرفت. هفت روز بعد از استعفای حسنی مبارک شورای عالی نیروی مسلح به ناوچه نیروی دریایی ایران اجازه داد که از طریق کانال سوئز برای اولین بار طی سی سال گذشته عبور کند.

اخوان المسلمین نیز تلاش کرد پلی بر روی اختلافات با ایران بزند. با این حال این تلاش ها همگی عمر کوتاهی داشته اند. مصر روابط دیپلملتیکش را از سر نگرفته است. با این وجود سی سی رشد اسلام گرایی سنی را یکی از اصلی ترین تهدیدهای منطقه می داند.

دولت مصر اسلام گرایی سنی را اصلی ترین عامل بی ثباتی خاور میانه می داند. همین مساله سیاست مداران مصری را به سمت دیگر بازیگران منطقه که به زعم قاهره در حال مبارزه با نیروهای اسلام گرای سنی هستند سوق داده است. این یعنی به سمت ایران و روسیه روی آورده اند. قاهره حمایت از نهاد های موجود و ساختارهای دولتی موجود را بهترین گرینه برای ثبات منطقه در مقابل اسلام گرایانی می داند که در تلاشند ساختارهای موجود را تغییر دهند و حکومت های دینی خودشان را جایگرین کنند می داند.

این ترس سیاست مداران مصری از اسلام گرایان ناشی از تجربیات تلخ مصر با اخوان المسلمین بین سالهای 2011 تا 2013 است.

همین مساله موجب شده مصر آشکارا طرف اسد را در درگیری های سوریه گرفته و با از جایگزینی نیروهای اسلام گرای سنی در سوریه جلوگیری کند. مصر ایرانی ها و روس ها را کشورهایی می داند که در سوریه در خط مقدم دفاع علیه اسلام گرایان رادیکال می جنگند . از این گذشته رژیم مصر مخالف تامین نیروهای زمینی برای جنگ در یمن است چرا که از رشد شاخه اخوان المسلمین در یمن هم در صورت شکست حوثی ها و متحدان صالح توسط عربستان سعودی در این کشور می ترسد.

این ترس از اسلام گرایان سنی با آنچه مصری ها جایگاه برحقشان در راس جهان عرب می دانند همراه شده و تنش های بین مصر و عربستان را افزایش داده و منافع این کشور را با ایران همسو کرده است.

سیاست مداران مصری معتقدند که کشورشان جایگاهش را با در پیش گرفتن یک مسیر مستقل در جهان عرب به دست خواهد آورد.

بنابراین السیسی رییس جمهور مصر پس از قدرت گرفتن در سال 2014 با این رویکرد از حسن روحانی رییس جمهوری ایران برای شرکت در مراسم تحلیفش دعوت به عمل آورد. یکی از ابتکارات قابل توجه این کشور، ایجاد یک نیروی مشترک عربی بوده است که به دلیل اعتراض از سوی چند کشوری که در راس آنها عربستان سعودی قرار داشت از هم پاشید. عربستان بعد از این ابتکار عمل خودش ائتلافی را تشکیل داد و از مصر برای شرکت در این ائتلاف دعوت به عمل آورد. مصر با اکراه به این ائتلاف پیوست اما از تامین نیروی زمینی برای شرکت در درگیری های یمن سر باز زد.

علاوه بر این حمایت مصر از مداخله نظامی روسیه در سوریه رابطه این کشور با عربستان را تیره تر کرد. به علاوه انتقاد دائم مصر از نقض حقوق بشر توسط گروه های سنی، سبب شد عربستان ارسال نامحدود نفت به مصر را بعد از رای به قطع نامه روسیه در سازمان ملل در اکتیر 2016 قطع کند.

در حالی که عربستان اسلام گرایی شیعه را اصلی ترین تهدید می داند مصر اسلام گرایی سنی را اصلی ترین دشمن منطقه می خواند. برخلاف عربستان, مصر جمعیت شیعه زیادی ندارد و سازمان های امنیتی و اطلاعاتی مصر تا حد زیادی در جلوگیری از نفوذ ایران در این کشور موفق بوده است. بنابراین مصر احساس نمیکند که به اندازه عربستان و دیگر کشورهای عربی خلیج فارس نسبت به رشد نقوذ ایران در منطقه آسیب پذیر است.

السیسی به دلیل فقدان مخالفت داخلی برای تحمل رشد نقوذ ایران در سوریه در رویکردهایش به سمت ایران جسور تر شده است. از یک سو نخبگان غیر اسلام گرای مصر نظیر وزیر خارجه این کشور از عادی شدن روابط با ایران دفاع می کنند و خواستار تبادل سفیر بین دو کشورند. حسنی مبارک رییس جمهور سابق مصر در برابر فشارهای وزیر خارجه اش برای بهبود روابط با ایران مقاومت می کرد . از این گذشته ناسیونالیسم عرب در روشنفکران مصری ریشه قوی ای دارد و اینها ایران را یک تمدن غنی قدیمی می داند که در مقایسه با عربستان تاریخ غنی ای دارد و عربستان در رتبه پایین تری قرار گرفته است.

وضعیت وخیم مالی مصر یکی دیگر از دلایل همگرایی منافع مصر با ایزان است. دولت مصر در مذاکرات نفتی با عراق در پی رای به قطع نامه روسی در شورای امنیت سازمان ملل تا کنون موفق بوده است.

اگر شکاف بین قاهره و ریاض ادامه داشته باشد رقتن به سوی ایران یکی از اصلی ترین گزینه های این کشور خواهد بود به ویژه بعد از برداشته شدن تحریم های ایران. مشکلات قاهره در بودجه دولت این کشور را به از سر گیری روابط توریسم با ایران سوق خواهد داد. محمد مرسی رییس جمهور سابق مصر با پذیرش توریست های ایرانی در سال 2013 موافقت کرد و همین مساله درآمد مصر را از راه توریسم افزایش قابل توجهی داد. او بعدها در این رویکردش تجدید نظر کرد .

مصر با این حال می فهمد که یک تعامل کامل با ایران به معنای از دست دادن فرصت های مالی زیادی است. کشورهای خلیج فارس میلیاردها دلار سرمایه گذاری در مصر دارند. علاوه بر این میلیون ها نفر در مصر در خارج از این کشور در کشورهای خلیج فارس کار میکنند. اقتصاد مصر به شدت به ذخایر ارزی آن وابسته است. بنابراین مصر نفوذ ودخالت ایران در کشورهای خلیج فارس را تحمل نخواهد کرد.

شکست آمریکا برای جلوگیری از اختلافات مصر و سعودی، نگرانی مصز از اسلام گرایی سنی و مشکلات مالی قاهره میتواند تلاشهای آمریکا برای مهار ایران را به خطر بیاندازد و به مصر اجازه دهد که منافعش را با ایران در منطقه همسو تر کرده و با این کار ایران و متحدانش را تقویت کند. از این رو همین مسیر می تواند به بی ثباتی و شکست اقدامات آمریکا در منطقه بیانجامد.