اظهارات امیر قطر، بهانه سعودی‌ها برای حمله به دوحه
رویداد۲۴- خبرگزاری قطر سخنانی را از قول " تمیم بن حمد آل ثانی" امیر این کشور در دفاع از ایران و حزب الله منتشر کرد که بلافاصله در صدر رسانه‌های جهان و شبکه های اجتماعی قرار گرفت.
تمیم بن حمد آل ثانی در این سخنان حزب الله را حزبی مقاوم و ایران را دولت اسلامی توصیف کرده بود که نمی‌توان وزن و جایگاه آن را در منطقه نادیده گرفت.
در پی انتشار گسترده این خبر، دولت قطر اعلام کرد که سایت خبرگزاری این کشور هک شده و انتساب چنین سخنانی به امیر قطر صحت ندارد اما مقامات سعودی حملات رسانه ای تندی را علیه قطر به راه انداخته و اصرار دارند که این موضع گیری درست بوده و خبر هک شدن سایت این خبرگزاری بی اساس است.
اگر نگاهی به مناسبات دو کشور در گذشته بیاندازیم به این مسئله پی می بریم که عربستان و قطر در پرونده های منطقه ای با هم اختلاف نظر دارند و این موضوع چیز جدیدی نیست که قابل کتمان باشد.
نباید فراموش کرد که حتی طرح چنین سخنانی از سوی مقامات قطری علیه عربستان مسبوق به سابقه است به عنوان مثال در ژانویه ۲۰۱۱ افشای مکالمه تلفنی حمد بن جاسم وزیر خارجه وقت قطر و معمر قذافی دیکتاتور سابق لیبی پرده از طرح تقسیم عربستان برداشت که جنجال زیادی در آن زمان به پا کرد.
دو کشور علاوه بر اختلافات مرزی در زمینه پرونده های منطقه ای نیز از جمله موضوع سوریه و نیز اخوان المسلمین اختلاف نظر جدی دارند.
پس از تحولات سال ۲۰۱۱، حمایت قطر از اخوان المسلمین از یک سو و تلاش عربستان در قرار دادن این گروه در فهرست سازمان های تروریستی به اختلافات جدی میان دوطرف در جریان نشست شورای همکاری خلیج فارس در مارس ۲۰۱۴ منجر شد. این اختلافات در نهایت به خروج سفرای عربستان، امارات و بحرین از قطر انجامید که بعدها این اختلافات به طور موقتی حل شد و سفرای این کشور به قطر بازگشتند و دوحه نیز متعهد شد که سیاست و رویکردهای واگرایانه ای نسبت به دیگر اعضای این شورا نداشته باشد و در ظاهر نیز اقداماتی را در این راستا در پیش گرفت ولی این امر حتی باعث آن نشد که روابط این کشور با مصر که از اخوان المسلمین حمایت می‌کرد، به گرمی دوران گذشته باز گردد.
جنگ سوریه نیز رقابت قطر و عربستان را به شکل جدی آشکار کرد و دو کشور سعی کردند که گوی سبقت را در این پرونده از یکدیگر بربایند. از آغاز بحران سوریه قطر با اتخاذ رویکرد مستقل و از طریق حمایت مالی و نظامی مخالفان از یک طرف و تعلیق عضویت سوریه در شورای همکاری خلیج فارس تلاش کرد، ابتکار عمل مخالفان را در دو صحنه میدانی و سیاسی سوریه در دست بگیرد.
در مقابل عربستان از مجموعه ای از جریان‌های تکفیری وهابی حمایت کرد. در این میان هم در صحنه میدانی و هم در صحنه سیاسی ما شاهد ظهور شکاف های گسترده در دو سطح "اهداف و منافع" بین این جریان ها و در نهایت اختلاف بین حامیان آنها بودیم. در این میان نباید فراموش کرد که ترکیه نیز در رقابت منطقه ای بین قطر و عربستان جانب قطر را گرفت و در کنار دوحه بود. مواضع مشترک قطر با ترکیه در خصوص حمایت از اخوان المسلمین به شکل جدی با سیاست‌های منطقه ای عربستان - که از گروه‌های سلفی وهابی حمایت می کند - در تقابل قرار دارد.
سعودی ها علاوه بر مقابله با جریان مقاومت در منطقه، گفتمان اسلام سیاسی اهل سنت یعنی وهابیت را تقویت می‌کنند و به همین دلیل سعی کردند به مقابله با جریان اخوان در مصر بپردازند و از جریان های مخالف برای براندازی اسلامگراها در این کشور حمایت کردند.
در این میان سعودی ها بعد از روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و با توجه به اینکه جهان عرب از خلأ رهبری رنج می برد، تلاش دارند تا نقش رهبری جهان عرب را بدست آورند و نشست اخیر مقامات ۱۷ کشور اسلامی در ریاض را می توان در این راستا ارزیابی کرد.
از سوی دیگر کشورهای همچون قطر و نیز کشور مصر و پادشاهی عمان و تا اندازه ای کویت تلاش دارند سیاست های مستقلی از عربستان اتخاذ کنند که هر از گاهی این امر در مواضع سران این کشورها کاملا روشن است. قطر تلاش دارد رویکرد مستقلی از عربستان در پیش بگیرد و نقش منطقه ای فعالی داشته باشد و این سیاست ها را از طریق شبکه الجزیره که بازوان رسانه ای این کشور است، در منطقه پیاده می‌کند.
نگاهی به اقدامات این کشور در تحولات منطقه از جمله در لبنان، یمن، فلسطین و مصر و حتی در پرونده سوریه نشان از این دارد که این کشور کوچک در صدد تحکیم جایگاه منطقه ای خود مستقل از عربستان است و همین امر نگرانی مقامات سعودی را برانگیخته است.
با توجه به عوامل یاد شده اختلافات قطر و عربستان ریشه تاریخی و متاثر از رویکرد کنونی این دو کشور دارد و به عقیده ناظران سیاسی، پیامدهای این اختلافات ممکن است آینده مناسبات آنها را تحت تاثیر قرار دهد. قطر تلاش دارد با تشکیل ائتلاف های جدید در منطقه نقش خود را باز تعریف کند. روابط حسنه این کشور با ترکیه و نیز مناسبات آن با روسیه و تلاش این کشور در نزدیکی هر چه بیشتر به ایران را می توان در این راستا ارزیابی کرد.
امیر قطر از جمله سران کشورهای عربی بود که پیروزی حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان را در دور دوم ریاست جمهوری به وی تبریک گفت و خواستار گسترش مناسبات با ایران شد.
همزمان با تشدید جنگ رسانه ای و روانی عربستان علیه قطر، وزارت خارجه روسیه نیز اعلام کرد که وزیر خارجه قطر برای بحث و تبادل نظر با همتای روسی خود فردا به مسکو می رود.
همه این اقدامات و تحرکات نشان می‌دهد که قطر از گسترش نقش منطقه ای عربستان در منطقه که به دنبال انزوای دیگر کشورهای عربی است، راضی نیست و قصد دارد با نزدیکی با دیگر کشورهای منطقه سیاست مستقلی را در پیش بگیرد جنجال اخیر رسانه ای مقامات سعودی علیه قطر را هم می توان در این راستا قابل تحلیل کرد.
علاوه بر این اختلافات این کشورها که هر از گاهی سرباز می کند، نشان می دهد تلاش سعودی ها برای حل اختلافات و گسترش مناسبات کشورهای عربی چندان موفق نبوده و این اختلافات "آتشی زیر خاکستر" است که هر لحظه احتمال شعله ور شدن آن وجود دارد.
یادداشت از حسن رستمی
