رویداد۲۴ محمد آیتی: امام علی (ع)، امام اول شیعیان است که منش و روش او، شاگردان زیادی را در طول تاریخ نه فقط در بین مسلمانان، بلکه افرادی با اعتقاد به ادیان دیگر به ارمغان آورده است.
علی بن ابی‌طالب (ع) مشهور به امام علی و امیرالمومنین در ۱۳ رجب سال ۲۳ قبل از هجرت به دنیا آمد و در ۲۱ رمضان سال ۴۰ هجری قمری به شهادت رسید. او، امام اول همه مذاهب شیعه، صحابی، راوی، کاتب وحی و چهارمین خلیفه از خلفای راشدین نزد اهل سنت است.
اما علی (ع) پسر عمو و داماد پیامبر اکرم (ص)، همسر حضرت فاطمه (س)، پدر و جد یازده امام شیعه است. پدر او ابوطالب و مادرش فاطمه بنت اسد نام داشتند. به گفته علمای مذهب شیعه و بسیاری از علمای اهل سنت، او در کعبه متولد شد و نخستین مردی بود که به حضرت محمد (ص) ایمان آورد. از نظر شیعه، حضرت علی (ع) به فرمان خدا و تصریح پیامبر (ص)، جانشین بلافصل رسول خدا (ص) است؛ موضوعی که باعث اختلاف شدید بین شیعیان و اهل سنت شده است.
در تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، بحث‌های مختلف مطرح شده است. در ارشاد شیخ مفید و اعلام الوری، تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، ۲۷ نفر، در کشف الغمه اربلی ۲۸ نفر، در تذکره الخواص ۳۴ نفر، در طبقات ابن سعد ۳۴ نفر، در ینابیع الموده ۳۵ نفر و در تهذیب الکمال ۳۶ نفر اعلام شده است، اما فرزندان حضرت علی (ع) که نامشان بیشتر برای مسلمانان و مخصوصاً شیعیان برجسته شده است، پنج فرزندی است که این امام از حضرت فاطمه (س) به نام‌های حسن مجتبی، حسین بن علی، زینب، ام کلثوم و محسن به جای گذاشت.
در منابع تاریخی، القاب زیادی برای امام علی (ع) آورده شده، به طوری که تعداد این اسامی، القاب و صفت‌ها تا نزدیک ۶۰۰ مورد هم گزارش شده است.
بیشتر بخوانید
از جمله مهمترین القاب امام علی (ع) می‌توان به پدر یتیمان و بینوایان، شیر خدا، برادر پیامبر، گوش شنوای خدا، امیر نیکان، فرمانده لشگرها، پیشوا و رهبر، پیشوای مردم، اولین عبادت‌کنندگان، نخستین کسی که اسلام را پذیرفت، شجاع‌ترین و صاحب متانت و قوت، درِ شهر علم و حکمت، ماه درخشان، برگزیده خدا، چکیده پیامبر، پرچم هدایت، شنونده راز و نیاز، ستون دین، رفع‌کننده غم و اندوه اشاره کرد.
پیامبر اسلام (ص) پس از بعثت تا پایان حیات، به شکل‌های مختلف از جمله در ماجرای «یوم الدار» و واقعه «غدیر خم»، حضرت على (ع) را به عنوان جانشین خود به مردم معرفی کرد و بر آن اصرار داشت.
به گزارش رویداد۲۴ با این وجود، پس از رحلت حضرت محمد (ص) و در فقدان پیامبر بزرگ و عظیم‌‌الشان، در شورای سقیفه، امام علی (ع) از مقام خلافت بازداشته شد. گرچه از نظر شیعه، حضرت علی (ع) امام و خلیفه بلافصل بعد از پیامبر اکرم (ص) است، اما آن حضرت در سال ۳۵ هجری قمری، یعنی پس از قتل خلیفه سوم، رسماً به خلافت رسید که تا هنگام شهادت یعنی سال ۴۰ هجری قمری و تنها پنج سال ادامه داشت.
همه ما بارها واژه «عدل علی» را شنیده‌ایم. حکومت امام علی، مظهر حق و عدالت بود و او در این راستا با هیچ‌کس تعارف نداشت.
خدامحوری، عدالت‌طلبی، مردم‌داری، وفای به عهد و پیمان، اصلاح‌طلبی، دقت در انتصابات بر محوریت شایستگی، مبارزه بی‌امان با مفاسد اخلاقی و اجتماعی، دوری از تشریفات و خان‌سالاری، نظارت مستقیم بر مصرف بیت‌المال، ایجاد امنیت و آزادی در جامعه را می‌توان از جمله ویژگی‌های حکومت علی (ع) دانست.
حضرت علی (ع) دائماً در گفتار، رفتار و کردارش به خدا می‌اندیشید و حکومت را وسیله می‌پنداشت نه هدف. بی‌تردید یکی از عوامل موفقیت و محبوبیت حضرت علی (ع) در حکومت‌داری این بود هیچ‌گاه در راس حکومت بودن را یک قدرت ندید و همیشه سعی داشت، از اهرم حکومت‌داری برای عدالت و حفظ منافع مردم استفاده کند.
در دوره حیات پیامبر، حضرت علی (ع) در کلیه غزوات حضور داشتند، به غیر از یکی از جنگ‌ها که غزوه تبوک نام داشت. در سال دوم هجری قمری، غزوه بدر میان مسلمانان و مشرکان راه افتاد که طی این غزوه، تعداد زیادی از لشکر دشمن از جمله چند نفر از سران قریش به دست حضرت علی که در آن زمان تنها ۲۵ سال داشت، کشته شدند.
از این‌رو مشرکان برای جبران شکست، در سال سوم هجری جنگ اُحُد را به صورت تلافی‌جویانه علیه مسلمانان به راه انداختند. گفته شده در این نبرد حضرت علی شانزده زخم برداشت. در سال پنجم هجری، غزوه خندق رخ داد و با رشادت علی (ع) در کشتن عمروبن‌عبدود به پایان رسید. در سال ششم هجری، پیمان‌نامه صلح حدیبیه میان پیامبر و قریش منعقد شد که کاتب آن، حضرت علی بود. در شعبان همین سال، پیامبر (ص)، علی (ع) را مامور سریه فدک و سرکوب یهودیان کرد. در سال هفتم هجری، نبرد خیبر اتفاق افتاد. در این نبرد سپاه اسلام به رهبری علی (ع) توانست خیبر را فتح کند. در سال هشتم هجری، حضرت علی در سن ۳۱ سالگی، از پرچمداران سپاه پیامبر هنگام فتح مکه بود و در شکستن بت‌های کعبه، پیامبر را کمک کرد و در سال نهم هجری، غزوه تبوک رخ داد. پیامبر (ص) برای نخسین بار علی (ع) را به جانشینی خود در مدینه و محافظت از خانواده خویش انتخاب کرد و این نبرد، تنها غزوه‌ای است که حضرت علی (ع) در آن حضور نداشته است.
امام علی (ع) در مدت خلافتش که تنها چهار سال و نه ماه به طول انجامید، سه بار به جنگ رفتند. این جنگ‌ها عبارتند از:
اولین جنگ حضرت علی با گروهی از پیمان‌شکنان به رهبری طلحه و زبیر و عایشه اتفاق افتاد که در تاریخ، از آنان به ناکثین یعنی پیمان‌شکنان تعبیر می‌شود. در این جنگ، سپاه حضرت علی (ع) با کمترین تلفات و اقتدار کامل، مبارزه را پیروز شدند.
کلمه «ناکث» در عربی به معنای پیمان‌شکن است و این عبارت در زبان عمومی نیز استفاده می‌شود؛ زمانی که فردی را بخواهند بی‌مرام بنامند، او را «ناکس» خطاب می‌کنند. این عبارت در واقع همان کلمه «ناکث» است اما اما به اشتباه ناکس گفته شده است.
جنگ صفین از مهمترین نبرد‌ها در زمان خلافت حضرت علی (ع)، میان آن امام و معاویه بود که در سال ۳۷ هجری قمری، در صفین، ناحیه غربی عراق، اتفاق داد.
این جنگ که طولانی‌ترین نبرد علی (ع) نام دارد، ۱۱۰ روز به طول انجامید. در حالی که سپاه حضرت علی در آستانه پیروزی بود با پیشنهاد عمروعاص، سپاه معاویه قرآن‌ها را بر سر نیزه گذاشتند. با دیدن این صحنه گروهی از سپاه عراق جنگ را ترک کردند. در این حال، حضرت علی (ع)، مالک‌اشتر و یا عبدالله‌بن‌عباس را برای نمایندگی و حکمیت انتخاب کرد، اما گروهی که جنگ را ترک کرده بودند، نپذیرفتند و ابوموسی اشعری را برگزیدند؛ بنابراین تعیین حکمیت به عمروعاص و ابوموسی اشعری سپرده شد، اما با بی‌کفایتی ابوموسی و زیرکی عمروعاص خلافت به معاویه داده شد و این موضوع به شکست سپاه امام علی (ع) منجر شد.
جنگ نهروان تنها یک روز به طول انجامید. این جنگ در سال ۳۸ هجری قمری رخ داد و میان حضرت علی (ع) با خوارج در پی ماجرای حکمیت و قرآن بر سر نیزه کردن از سوی معاویه در جنگ صفین، پدید آمد. این افراد در مقابل امام ایستادند و کار به جایی رسید که از امام خواستند به دلیل پذیرش حکمیت، توبه کند. در ابتدا شورشیان دوازده هزار نفر بودند که با سخنان بیدارگرانه امام علی در میدان جنگ نهروان، بیدار شدند و توبه کردند، ولی تعدادی از آن‌ها همچنان بر مخالفت‌شان با علی اصرار کردند و در نهایت کار به جدال کشیده شد و جز نه نفر که با فرار از میدان جنگ جان سالم به در بردند بقیه همگی کشته شدند و به این ترتیب جنگ نهروان خاتمه پیدا کرد.
در سال ۳۵ هجری قمری در خلال جنگ‌های داخلی مسلمانان موسوم به فتنه اول، تعدادی از خوارج تصمیم به قتل علی، معاویه و عمروعاص به صورت هم‌زمان گرفتند تا به باور خود، امت اسلام را از دست این سه تن که مسئول جنگ‌های داخلی بودند و از نظر آن‌ها مرتد به حساب می‌آمدند، خلاص کنند، اما ابن ملجم تنها موفق شد علی (ع) را بکشد و معاویه و عمروعاص از این تصمیم، جان سالم به در بردند
حضرت علی (ع) هنگامی که مشغول خواندن نماز صبح در مسجد کوفه بود یا به روایتی دیگر در کنار در مسجد توسط عبدالرحمن بن ملجم، از خوارج، با یک شمشیر مسموم از ناحیه سر ضربت خورد. عبدالرحمن این عمل را به قصد انتقام‌گیری از وی در قبال کشتگان نبرد نهروان، انجام داد. دو روز بعد در ۱۹ یا ۲۱ رمضان سال ۴۰ هجری قمری، امام اول شیعیان در ۶۲ یا ۶۳ سالگی به شهادت رسید.
پیکر حضرت علی (ع) را جمعی از خویشان و اصحاب نزدیکش مخفیانه دفن کردند. در سال ۷۹۱ میلادی و در زمان هارون‌الرشید، خلیفه عباسی، در فاصله چند کیلومتری از کوفه، محل مزارش مشخص و آرامگاهی در آن‌جا بنا شد که بعداً زیارتگاه شیعیان شد. پس از آن، این منطقه نیز تبدیل به شهر نجف شد که سالانه میلیون‌ها زائر به این شهر می‌روند تا ارادت خود را به امام عدل و خوبی‌ها نشان دهند.