امام حسن عسکری کیست؟

رویداد۲۴ هدی کاشانیان: امام حسن بن علی (ع)، معروف به امام حسن عسکری (ع)، یازدهمین امام از ائمه دوازده‌گانه شیعه و یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های اسلامی است. ابومحمد حسن بن على بن محمد مشهور به امام حسن عسکری (ع) در سال ۲۵۴ ق، پس از شهادت امام هادی (ع) به امامت رسید، بیشتر دوران امامت آن حضرت در اردوگاه نظامی در سامرا و تحت کنترل شدید خلفای عباسی سپری گردید. شیعیان تنها از طریق وکلای خاص می‌توانستند با امام در ارتباط باشند.

زندگینامه امام حسن عسکری (ع)

امام حسن عسکری (ع) در ۸ ربیع‌الثانی سال ۲۳۲ هجری قمری در شهر مدینه متولد شده‌اند، ولی در برخی منابع سامرا به عنوان محل تولد ایشان گفته شده است. امام حسن عسکری (ع) فرزند دهمین پیشوای شیعیان، امام هادی (ع) است. مادر ایشان حُدیث یا حدیثه نام داشت، ولی در برخی منابع نام مادر آن حضرت را سوسن، عسفان و سلیل نیز ذکر کرده‌اند. او در سنین کودکی به همراه پدرشان به اجبار خلفای عباسی به عراق رفتند و در شهر سامرا که در آن زمان پایتخت عباسیان بود، ساکن شدند. ایشان بیشتر سال‌های زندگی خود به خصوص زمان امامت را نیز در سامرا و تحت نظر خلفای عباسی سپری کردند. چون خلفای عباسی از نفوذ و موقعیت اجتماعی امام نگران بودند، رفت و آمد شیعیان به منزل ایشان را کاملاً زیر نظر داشتند. امام (ع) نیز از طریق نمایندگان خود با شیعیان در ارتباط بودند. یکی از این نمایندگان عثمان بن سعید نام داشت که نایب خاص امام زمان (عج) نیز بود. 

درباره نام همسر امام حسن عسکری (ع) نام‌های متعددی مانند نرجس، ریحان، سوسن، صقیل و مریم در منابع گفته شده است، اما اطلاعات دقیقی درباره این موضوع در دسترس نیست. شاید یکی از دلایل آن پنهان نگه‌داشتن تولد امام زمان (عج) بوده است. در روایت رایج بین مردم گفته می‌شود که نرگس خاتون دختر امپراطوری روم شرقی، همسر امام یازدهم و مادر مهدی موعود (عج) است. طبق اکثر منابع شیعه، امام زمان (عج) تنها فرزند امام حسن عسکری (ع) است و بعد از ایشان نیز به امامت رسیدند. در برخی منابع دیگر گفته شده است که آن حضرت سه پسر و سه دختر داشتند.

امامت امام حسن عسکری (ع)

امام حسن عسکری (ع) در سال ۲۵۴ هجری قمری و پس از شهادت پدر بزرگوارشان، بر طبق وصیت و احادیث امام هادی (ع) به امامت رسیدند. امامت ایشان به مدت شش سال ادامه داشت. امام حسن عسکری (ع) در دوران حکومت عباسیان و به ویژه در زمان خلافت خلفایی مانند معتز، مهتدی، و معتمد زندگی کردند. به دلیل فشار‌ها و نظارت‌های شدیدی که توسط حکومت عباسی به ویژه در سامرا بر ایشان اعمال می‌شد، دوران امامت امام حسن عسکری (ع) بیشتر در شرایط محدودیت و کنترل گذشت. ایشان بیشتر دوران خود را در سامرا به سر بردند و در محله‌ای نظامی به نام «عسکر» زندگی می‌کردند، به همین دلیل به «عسکری» ملقب شدند. امام ۳ سال از دوران امامت خود را در زندان گذراند. زندانبان آن حضرت دو غلام ستمکار برای زار و اذیت بیشتر امام گماشته بود، اما تاثیر امام بر آن‎ها به گونه‎ای بود که خوش رفتار و صالح شده بودند. به گفته غلامان امام در زندان روز‌ها روزه می‌گرفت و تا پاسی از شب به عبادت و راز و نیاز با خداوند مشغول بود. با اینکه امام به غیر از شیعیان خاص با افراد دیگر ملاقاتی نداشت، اما حکومت برای حفظ آرامش خود بیشتر اوقات، امام را زندانی و ممنوع از معاشرت با دیگران می‌کرد.

ویژگی‌های علمی و اخلاقی امام حسن عسکری (ع)

امام حسن عسکری (ع) به عنوان یک عالم برجسته و فقیه بزرگ شناخته می‌شدند و بسیاری از احادیث و روایات اسلامی از ایشان نقل شده است. ایشان با وجود محدودیت‌ها، به ترویج و تعلیم معارف اسلامی و تربیت شاگردان پرداختند. شخصیت علمی و اخلاقی ایشان در میان شیعیان و حتی در میان اهل سنت بسیار مورد احترام بود.

کوشش علمی امام حسن عسکری (ع)

کوشش علمی آن حضرت در دفاع از اسلام و رد شبهات بود. امام عسکری (ع) به دلیل شرایط نامساعد و تنگنا‌های شدید حکومت عباسی، در گسترش دانش بی‌کران خود در همۀ جامعه پیروزی چندانی به دست نیاورد، اما شاگردانی تربیت کرد که هر کدام در گسترش معارف اسلام و رفع شبهات دشمنان، نقش مؤثر و ارزنده‌ای داشتند. شیخ طوسی، شمار شاگردان آن حضرت را افزون بر یک صد نفر ثبت کرده است. میان آنان چهره‌ها و شخصیت‌های برجسته و وارسته‌ای مانند احمد بن اسحاق اشعری قمی، ابوهاشم داود بن قاسم جعفری، ابوعمرو عثمان بن سعید عمری، علی بن جعفر و محمد بن حسن صفار به چشم می‌خورند.

تاسیس شبکه وکالت امام حسن عسکری (ع) 

از جمله فعالیت‌های امام حسن عسکری گسترش حلقۀ ارتباطی با شیعیان از طریق نمایندگان است. در پی تلاش‌های فراوان امامان پیشین (ع)، در زمان امام عسکری (ع) تشیع در مناطق و شهر‌های مختلف، گسترده شده و شیعیان در گسترۀ وسیعی زندگی می‌کردند. گستردگی و پراکندگی مراکز شیعه، وجود سازمان ارتباطی منظمی را ایجاب می‌کرد، تا پیوند شیعیان را با حوزۀ امامت و نیز ارتباط آنان را با همدیگر برقرار سازد و از این رهگذر، آنان را از نظر دینی و سیاسی، رهبری و سازماندهی کند. این شبکه به عنوان راهکاری برای ارتباط با امام و نیز مدیریت امور دینی و مالی جامعه شیعیان عمل می‌کرد. یکی از ویژگی‌های بارز دوران امامت ایشان، آماده‌سازی شیعیان برای غیبت امام دوازدهم (امام مهدی (ع)) بود.

شهادت امام حسن عسکری (ع)

امام حسن عسکری (ع) در سال ۲۶۰ هجری قمری (۸۷۴ میلادی) در سامرا به شهادت رسیدند. در مورد علت مرگ امام حسن عسکری (ع) اختلاف نظر وجود دارد؛ بر اساس نظر شیعیان ایشان با سم خلیفه کشته شد، اما به اعتقاد برخی دیگر، او بر اثر بیماری از دنیا رفته است. فرزند عبیدالله بن خاقان می‌گوید: روزی برای پدرم (که وزیر معتمد عباسی بود) خبر آوردند که امام حسن عسکری (ع) رنجور شده، پدرم به سرعت تمام نزد خلیفه رفت و خبر را به خلیفه داد. خلیفه پنج نفر از معتمدان و مخصوصان خود را با او همراه کرد.

یکی از ایشان نحریر خادم بود که از محرمان خاص خلیفه بود، امر کرد ایشان را که پیوسته ملازم خانه آن حضرت باشند و بر احوال آن حضرت مطلع گردند. طبیبی را مقرر کرد که هر بامداد و پسین نزد آن حضرت برود، و از احوال او آگاه شود. بعد از دو روز برای پدرم خبر آوردند که مرض آن حضرت سخت شده است و ضعف بر او مستولی گردید. پس بامداد سوار شد، نزد آن حضرت رفت و طبیبان را که عموماً اطبای مسیحی و یهودی در آن زمان بودند، امر کرد که از خدمت آن حضرت دور نشوند و قاضی القضات (داور داوران) را طلبید و گفت ده نفر از علمای مشهور را حاضر گردان که پیوسته نزد آن حضرت باشند و این کار‌ها را برای آن می‌کردند که آن زهری که به آن حضرت داده بودند بر مردم معلوم نشود و نزد مردم ظاهر سازند که آن حضرت به مرگ خود از دنیا رفته، پیوسته ایشان ملازم خانه آن حضرت بودند تا آنکه بعد از گذشت چند روز از ماه ربیع الاول سال ۲۶۰ ه. ق آن امام مظلوم در سن ۲۹ سالگی از دار فانی به سرای باقی رحلت نمود. پس از رحلت امام حسن عسکری (ع) خلیفه به دنبال فرزند ایشان بود، زیرا می‌دانست که فرزند آن امام بر عالم امامت خواهد کرد و موجب هلاکت باطل خواهد شد. به همین دلیل تا مدت‌ها به دنبال فرزند گرامی امام بود تا او را نابود سازد.