دوضعف سامانه گمرک که بذر قاچاق رامی‌نشانند
رویداد۲۴عدم اتصال برخط سامانه جامع امور گمرکی و همکاری مطلوب آن با سامانه جامع تجارت، مشکلی است که این روزها مانعی بر مسیر شفافیت فعالیت‌های تجاری کشور شده و احتمال وقوع فساد در این حوزه را افزایش داده است.
این موضوع تا جایی پیش رفت که علاوه بر وزیر ارتباطات که به عدم اتصال مطلوب سامانه جامع امور گمرکی به سامانه جامع تجارت اعتراض کرد، برخی نمایندگان مجلس نیز به آن واکنش نشان دادند.
گمرک دست از انحصار اطلاعات بردارد
بر همین اساس محمود صادقی، رئیس فراکسیون شفافیت مجلس با اشاره به عملکرد نامطلوب گمرک در همکاری با سامانه جامع تجارت در حوزه تبادل اطلاعات گفت: هم‌اکنون تنها ضعف موجود در فعالیت سامانه‌های حوزه تجارت عدم اتصال و یکپارچگی دستگاهها با یکدیگر است.
این عدم هماهنگی گمرک با سامانه جامع تجارت موجب شد تا صادقی از ورود احتمالی مجلس به این اختلاف در صورت عدم رفع آن خبر دهد.
در همین حال احمد انارکی محمدی، رئیس هیات تحقیق وتفحص از مبارزه با قاچاق نیز با انتقاد از عملکرد نامطلوب گمرک در فرآیند اتصال سامانه‌های گمرکی به سامانه جامع تجارت گفت: علی‌رغم اینکه در قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز تکلیف کلیه دستگاهها در اتصال به سامانه جامع تجارت به عنوان تنها درگاه تبادل اطلاعات با فعال تجاری مشخص شده است، اما برخی دستگاهها مانند گمرک، به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند.
وزارت صمت، متولی اصلی تجارت کشور
طبق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، به دلیل اینکه متولی تجارت کشور وزارت صنعت، معدن و تجارت است، همه دستگاهها مکلف شده‌اند که با سامانه جامع تجارت همکاری کنند.
دلیل دیگر همکاری دستگاهها با این وزارتخانه تسهیل در امور بازرگانی برای فعالان تجاری است که از ابتدا تا انتهای فعالیت واردات و صادرات تنها با یک درگاه در ارتباط باشند تا امکان فساد به حداقل برسد.
علی‌رغم این تکلیف قانونی، همچنان عدم اتصال میان سامانه‌های مختلف دستگاه‌های مربوط به مبارزه با قاچاق کالا و ارز، زمینه را برای ایجاد فسادهای گسترده مهیا کرده است. از جمله این دستگاهها می توان به گمرک ایران اشاره کرد که این عدم اتصال مشکلات متعددی را ایجاد کرده است.
به طور مثال تبادل اطلاعات گمرک با سامانه جامع تجارت به صورت برخط نیست چراکه این نهاد دولتی خود را یگانه مرزبان تجارت کشور می‌داند در حالیکه طبق بند «ج» ماده ۳۸ قانون رفع موانع تولید، سامانه جامع امور گمرکی صرفا در «امر تجارت فرامرزی» می‌تواند فعالیت کند.
ضعف‌های عمده گمرک و سامانه امورگمرکی
یکی از پرونده‌هایی که به دلیل ضعف عملکرد گمرک و سامانه متبوع‌اش موجب قاچاق کالا به داخل کشور از طریق گمرک هرمزگان شد، پرونده قاچاق ۲۱۰ کانتینر عروسک در سال ۹۵ بود.
افشین حضرتی ،کارشناس امور گمرکی با اشاره به پنج مورد از ضعف عملکرد گمرک و سامانه جامع امورگمرکی در خصوص پرونده مذکور گفت: عدم اخذ مجوز ورود وسایل حمل به محوطه های بارگیری ، عدم اتصال سامانه جامع امور گمرکی و سامانه سازمان بنادر ،امکان صدور مجوز خروج (بیجک) برای محموله‌هایی که تشریفات گمرکی را به طور کامل طی نکرده‌اند، عدم انتخاب تصادفی کارشناس، ارزیاب و بارشمار در درب خروج و خروج محموله هایی با وزن بیشتر به علت عدم دقت سامانه پنج ضعفی هستند که در عملکرد گمرک و سامانه جامع امور گمرکی منجر به بروز پرونده مذکور شد.
۱.عدم اخذ مجوز ورود وسایل حمل به محوطه های بارگیری
به گفته حضرتی، در گمرک منطقه ویژه اقتصادی شهید رجایی می‌توان بدون اجازه درب خروج، به هر تعدادی وسیله حمل وارد محوطه کرد. به عنوان مثال، برای ترخیص یک بار ده تنی که یک وسیله حمل کفایت می‌کند، می‌توان به هر تعدادی وسیله حمل وارد محوطه کرد که این امر فرآیند خروج وسیله حمل بدون تشریفات گمرکی را تسهیل می‌کند؛ حال سوال اینجاست که چرا در محموله‌هایی که با یک وسیله حمل می‌شوند، وسیله‌های دیگری به محوطه وارد می‌شوند؟
۲.عدم اتصال سامانه جامع امور گمرکی و سامانه سازمان بنادر
به علت عدم اتصال سامانه جامع امور گمرکی به سامانه سازمان بنادر، این امکان برای متخلفان پرونده عروسک به وجود آمد که با «جعل پروانه وارداتی دریافتی از سوی سامانه گمرک»، «استفاده از قبض انبارهای اظهار نشده به گمرک» و «استفاده قبض انبارها در پروانه‌های جعلی مذکور»، پس از رجوع به سازمان بنادر مجوز خروج دریافت کنند که این موضوع نیز یکی از موارد مهم تخلف بود. البته باید اشاره کرد که طبق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز اتصال سامانه سازمان بنادر به سامانه گمرک باید در بستر سامانه جامع تجارت رخ دهد و اتصال مستقیم دوسامانه فوق خلاف قانون است.
۳.امکان صدور مجوز خروج (بیجک) برای محموله‌هایی که تشریفات گمرکی را به طور کامل طی نکرده‌اند
یکی از ضعف‌های پیشین سامانه گمرک ( سامانه عملیات هوشمند بندری) امکان درج شماره قبض انباری است که پروانه متناظر با آن در گمرک وجود نداشت؛ در واقع به دلیل اینکه هم اکنون نیز دو درگاه برای اظهار بازرگان وجود دارد، وی می‌تواند در اظهار دوم خود به سامانه گمرک اظهار خلاف واقع انجام دهد.
۴.عدم انتخاب تصادفی کارشناس، ارزیاب و بارشمار در درب خروج
حضرتی گفت: وظیفه ارزیابی، بازشماری و کنترل‌های مرتبط با تطابق سنجی مشخصات کالا با اسناد بر عهده کارشناس گمرک و به خصوص درب خروج است اما در خصوص پرونده عروسک، کارشناسان و ارزیابان درب خروج گمرک به طور سیستمی و تصادفی انتخاب نشده است که این امر احتمال تبانی در این پرونده را افزایش می دهد.
۵.خروج محموله هایی با وزن بیشتر به علت عدم دقت سامانه
در کسب و کار بنادر تعداد کالای داخل کانتینرها موضوعیت ندارد و اپراتور انبار هنگام صدور مجوز خروج (بیجک) در مورد تعداد کالای درون کانتینر به اظهار صاحب کالا اکتفا می‌کند. بر همین مبنا یکی از ضعف‌های سامانه جامع امور گمرکی که در خصوص پرونده فوق نیز وجود داشت، عدم تطابق وزن کالای درون کانتینر با کالای اظهاری بازرگان بود.
بنابراین متخلفان با استفاده از این خلاء سیستمی از طریق یکسان کردن تعداد کالای اظهاری در مجوز خروج و همچنین کالای اظهاری در پروانه وارداتی، اقدام به خروج کالا بدون هشدار سامانه جامع امور گمرکی می‌کردند.
دستگاه‌های نظارتی ورود کنند
به نظر می‌رسد با توجه به مشکلات فراوانی که از عدم اتصال برخط گمرک به سامانه جامع تجارت برای فعالان تجاری و بازرگانان مانند «اتلاف منابع کشور» و «طولانی شدن فرآیند تجارت» به وجود آمده، و همچنین احتمال بالای وقوع فساد در فرآیند مذکور، دستگاه‌های نظارتی باید ورود جدی‌تری به عدم همکاری مطلوب گمرک با سایر دستگاهها و سامانه‌های مبارزه با قاچاق کالا و ارز داشته باشند و این چالش چندین ساله را حل و فصل کنند.
