چرا بندر چابهار مهم شده است؟/ ایران عذر هندی‌ها را می‌خواهد و چشم بادامی‌ها را جایگزین می‌کند؟

رویداد۲۴ این روز‌ها چابهار برای کشور‌های همسایه ایران خیلی مهم شده است و هرکدام از آن‌ها برای گرفتن سهم بیشتر از این بندر مهم دعوا دارند. ژاپن، چین و هند به عنوان اصلی‌ترین مشتریان چابهار برای توسعه این بندر حاضرند مبالغ خوبی به عنوان فاینانس و طرح‌های توسعه‌ای هزینه کنند. اینکه چرا کشور‌های همسایه برای به دست گرفتن این بندر ژئوپلیتیکی سرودست می‌شکانند و یا اینکه آمریکا این بندر را به عنوان تنها نقطه استثناء در ایران از تحریم‌ها معاف کرده مسئله‌ای است که در این گزارش به آن خواهیم پرداخت.

بندر چابهار به دلیل داشتن مزیت‌های فراوان نظیر بزرگترین بندر تجاری با بیشترین مرز آبی و قرار گرفتن در راه اصلی ترانزیت با آسیای میانه، دارا بودن بزرگترین بندر تجاری هند و افغانستان و سرمایه گذاری هندی‌ها در تنها بندر اقیانوسی منطقه شرایط متفاوت تری نسبت به دیگر بندر‌های مشابه دارد.

در حال حاضر سه کشور چین، هند و ژاپن برای دسترسی به آب‌های این بندر در تکاپو هستند و هر کدام از این کشور‌ها در چهارچوب رقابت استراتژیک خود بر آنند که نیرو‌های دریایی خود را به نیرو‌های راهبردی (نیرو‌های دریایی آب‌های آبی) تبدیل کنند، بنابراین پهنه گسترده اقیانوس هند به میدانی برای رقابت‌های استراتژیک دو کشور هند و چین تبدیل شده است.

علت سرمایه‌گذاری چین در چابهار

چین در بندر گوادر حضور دارد و پاکستان، دشمن تاریخی هند، یکی از شرکای منطقه‌ای چین محسوب می‌شود. چین وارد کننده نفت است و بیشتر آن را از کشور‌های خلیج فارس تامین می‌کند و از این‌رو منافع حیاتی در اقیانوس هند دارد و هدف از ایجاد «رشته مروارید» را گسترش روابط تجاری و حفاظت از منافع خارجی‌اش می‌داند.

این در حالی است که چین هنوز به پیشنهاد مشارکت و سرمایه‌گذاری در چابهار پاسخی نداده است، ولی پذیرفتن این پیشنهاد از سوی کشوری که بنیه مالی فوق‌العاده‌ای دارد، بی‌شک توسعه چابهار را تسریع خواهد کرد. چین از طریق راه‌آهن به ایران متصل است و میزان سرمایه‌گذاری‌اش در ایران به مراتب بیشتر از هند است.

از سوی دیگر توسعه بندر چابهار برای ایران بسیار مهم است. ابراهیم جمیلی، رئیس اتاق بازرگانی ایران و هند در تهران می‌گوید، این بندر می‌رود که به یک مرکز حیاتی تجارت در دریای عمان تبدیل شود: «اولویت با هندی‌ها است. آن‌ها وارد این [پروژه]شدند و زودتر از دیگران پا جلو گذاشتند، اما اگر سرمایه‌گذاران دیگری بیایند و به سرمایه‌گذاری در چابهار علاقه نشان دهند، قطعا برای آن‌ها هم فضا و فرصت برای سرمایه‌گذاری وجود خواهد داشت.»

هندی‌ها چه منافعی در چابهار دارند؟

مشارکت هند در پروژه چابهار با هدف دور زدن پاکستان و ایجاد روابط اقتصادی با افغانستان و کشور‌های آسیای مرکزی صورت گرفته و طبیعی است که دعوت ایران از حضور چین و پاکستان می‌تواند بندر گوادر در پاکستان را تبدیل به یک پایگاه نظامی چین کند و این امر به عنوان زنگ خطری برای هند باشد و مزیت استراتژیک هند را تضعیف کند.

ظهور رقیب جدید (ژاپن)

شواهد نشان می‌دهد رقیب جدیدی در کنار چین و هند قد برافراشته و آن کشوری نیست جز ژاپن که به دلیل اختلافات تازه‌ای که با روسیه بر سر کسب گاز مایع پیدا کرده است قصد دارد تا چابهار را منبع احتمالی این سوخت در آینده کند.

آمریکا طرفدار حضور کدام کشور در چابهار است؟

نگرانی واشنگتن و متحدان آن ناشی از این است که هند ممکن است کنترل پروژه را از دست بدهد و رهبری توسعه بندر را به چین واگذار کند و همه می‌دانند که اگر چین جایگزین هند به عنوان مجری اصلی در توسعه بندر شود، به طور غیرمستقیم موضع خود را در اقیانوس هند و دریای عربستان مستحکم‌تر خواهد کرد؛ این امر استراتژیست‌های آمریکایی را نگران می‌کند چرا که چنین سیر حوادث به نظرشان یک سناریوی واقعا وحشتناک است.

تمایل ایران به کدام سو است؟

برخی گمانه زنی‌ها حکایت از حضور چشم بادامی‌ها برای نجات چابهار از بی فعالیتی هندی‌ها در چابهار دارد. گذشته از آن تجربه کار با چینی‌ها به ایرانی‌ها ثابت کرده است که آن‌ها اراده آهنینی در ساخت و ساز دارند، درست برخلاف کم‌کاری هندی‌ها در توسعه بندر.

به دو عامل یاد شده مسئله میزان آورده مالی را هم باید اضافه کرد، به طوری که چینی‌ها مبلغی بالغ بر ۵۰ میلیارد دلار برای اجرای پروژه راهروی اقتصادی چین- پاکستان اختصاص داده اند در حالی که آنچه به سهم هند در پروژه بازسازی بندر چابهار مربوط است تنها ۵۰۰ میلیون دلار تخمین زده شده است.

البته اگر ایران خود را به اقتصاد چینی ببندد و به پایگاه چین در آسیای غربی تبدیل شود آن وقت صحبت‌های تهران درباره خودکفایی پوچ خواهد بود با این حال، با توجه به مشکلات اقتصادی پیش‌رو اگر چین در روز‌های سخت اقتصادی کمک خود را به ایران پیشنهاد کند، تهران به جز قبول آن، راه دیگری ندارد و این کمک مانند پاداش، مناسب بوده و برای مقابله با سیاست‌های آمریکا در منطقه به موقع است.

با این حال، اینکه ایران کدام کشور را برای سرمایه گذاری در اولویت می‌داند و آیا عذر هندی‌ها را می‌خواهد و چشم بادامی‌ها را جایگزین آن می‌کند بستگی به تصمیم آینده دولت دارد.

عده‌ای از تحلیگران عملیات تروریستی اخیر چابهار را ناشی از اعطای معافیت به چابهار از تحریم‌های آمریکا و تسهیل سرمایه گذاری خارجی در این بندر که رقیب بندر گواتر پاکستان است مرتبط می‌دانند و معتقدند که این عملیات بیش از هر چیز خشم مقامات پاکستانی را به دنبال داشته است و متهم اصلی این انفجار همانند کشتار دیپلمات‌های ایرانی در مزار شریف، دستگاه امنیتی پاکستان (ISI) و دولت اسلام آباد است.

این در حالی است که فرضیه ناامن نشان دادن چابهار برای جلوگیری از سرمایه گذاری کشور‌های همجوار از سوی عربستان و یا آمریکا به قوت خود باقی است و با چنین تحرکاتی قصد دارند نشان دهند که ریسک سرمایه گذاری در چنین پروژه‌هایی بالاست.

در کنار این فرضیات نباید عامل اهمیت توسعه اقتصادی افغانستان برای آمریکا را نادیده گرفت چراکه چابهار تنها راه کریدور زمینی انتقال کالا به افغانستان است که با تحریم این بندر امنیت کالایی افغانستان به خطر می‌افتد.

گذشته از آن گفته می‌شود که یکی از شروط هند به عنوان مشتری اصلی نفت ایران از آمریکا گرفتن معافیت برای چابهار بوده است.

فرضیه قوی‌تر آن است که آمریکا از طریق چابهار قصد دارد تا به صورت غیرمستقیم به چین که اکنون در فضای بین المللی تنش‌های زیادی در روابط آن‌ها دیده می‌شود ضربه بزند.

 

منبع: اقتصاد24