مزیت‌های اقتصادی – سیاسی SPV از نگاه کارشناسان/ گمانه‌زنی درباره علت تاخیر تصویب FATF در مجمع تشخیص

رویداد۲۴ بحث بر سر تصویب شدن یا نشدن طرح جنجالی FATF ماه‌هاست که در دولت و مجلس در جریان است. برخی موافق آن هستند و تعلل در تصویب آن را مانعی برای مبادلات مالی میان ایران و اروپا می‌دانند و برخی دیگر که بیشترشان در مجلس و مجمع تشخیص مصحلت نظام هستند، آن را تایید نمی‌کنند. در هر حال، FATF حالا به ابزاری برای نگه داشتن برجام توسط اروپایی‌ها تبدیل شده است.

برخی معتقدند که SPV گشایش اقتصادی برای ایران ندارد. رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یکی از همین افراد است. او معتقد است که اروپایی‌ها در مورد سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران قطعا با آمریکایی‌ها در گفتگو هستند و چنین نسخه‌ای را با آن‌ها مطرح کرده‌اند چرا که نمی‌خواهند در تقابل با آمریکا قرار بگیرند. فلاحت‌پیشه تاکید می‌کند که آمریکا نیز در حوزه امنیتی، هسته‌ای و اقتصادی چتر هژمونیک بر سر اروپا باز کرده و نشانگر این است که اروپا منتظر اقدام و نظر آمریکا نیز در این خصوص بوده است و ما نباید با راه‌اندازی این موضوع منتظر گشایش اقتصادی یا تحول شگرف باشیم چراکه نباید نفوذ آمریکا در این خصوص را نادیده گرفت. او معتقد است که نگاه ایران به SPV بیشتر تاکتیکی است.

دست‌انداز یا راهکار؟

اما در این میان برخی معتقدند که علت تصویب نشدن FATF مساله بررسی SPV است. برخی کارشناسان این گمانه را مطرح می‌کنند که مقاماتی که در بررسی و تصویب FATF دخیل هستند، در انتظارند تا ببینند سرنوشت SPV و ساز و کار مالی ایران با اروپا به کجا می‌رسد.

هرچند که مسئولان بانک مرکزی در روز‌های گذشته این مساله را تکذیب و تاکید کرده‌اند که لوایح چهارگانه FATF هیچ ارتباطی با ساز و کار مالی اروپا یعنی SPV ندارد. با این حال هنوز هم بحث به تاخیر افتادن تصویب FATF و ارتباط آن با نتیجه مذاکرات ایران و اروپا بر سر SPV مطرح است.

در این میان فرهاد فزونی، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران این مساله را تایید می‌کند. او می‌گوید: «تصور من این است که تعلل در نهایی کردن FATF تنها به این دلیل است که ببینند SPV به کجا می‌رسد.»

فواید SPV برای ایران

فزونی تاکید می‌کند: «SPV بدون تردید برای ما مفید است. حتی اگر باز هم به ورود کالا از کشور‌های اروپایی منجر شود، می‌توان کالا‌های موردنیاز را وارد کرد. برای گرفتن پول نفت و بسیاری موارد دیگر نیز می‌تواند مفید باشد.»

در این میان برخی کارشناسان معتقدند مهم آن است که شرکت‌ها و موسسات مالی و بانکی و تجاری ایرانی بتوانند فعالیت‌هایشان با بانک‌های بزرگ را – که اکنون با تحریم‌های آمریکا این فعالیت‌ها قطع شده- به سمت بانک‌ها و موسسات و شرکت‌های کوچک منتقل کنند. این کارشناسان می‌گویند که این فرایند، نیازمند اعتمادسازی از سوی دستگاه‌های حاکمیتی و سیاسی هر دو طرف است.

اما SPV در مجموع چه مزایایی می‌تواند برای ایران داشته باشد و به چه صورت کار می‌کند؟ آنطور که نقوی حسینی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس عنوان کرده، اگر این کانال ویژه مالی یا همان SPV اجرا و برقرار شود، قطعا می‌تواند بخشی از مشکلاتی را که امروز در حوزه نقل و انتقلات مالی و به طورکلی تجارت جهانی داریم را برطرف کند البته تمام این‌ها در زمانی است که مناسبات لازم برای اجرای این کانال ویژه مالی حل‌و‌فصل شود.

به گفته او، باید مشخص شود که این کانال ویژه مالی چه ارتباطی با سوئیفت، FATF، تحریم‌های بانکی دارد و اساسا محل استقرار آن کدام کشور است و چه کسانی مسئولیت تصمیم‌گیرندگی در این زمینه را برعهده دارند. مساله‌ای که پاسخ آن را سایت دیپلماسی ایرانی داده است. این سایت خبری پیش از این نوشته بود که ایجاد ساز و کار ویژه مالی یا SPV از جمله اولین اقداماتی است که اتحادیه اروپا بعد از چندین دهه به ویژه بعد از جنگ دوم جهانی در تضاد با منافع آمریکا از آن حمایت می‌کند.

در این میان، یکی دیگر از اعضای اتاق بازرگانی معتقد است که SPV از سه جنبه می‌تواند برای ایران مفید باشد. جمشید عدالتیان در این رابطه می‌گوید: «تصویب SPV از بعد سیاسی، اقتصادی و امنیت غذا و دارو می‌تواند برای ایران مفید باشد. از بعد اقتصادی سبب می‌شود تا بخشی از هزینه‌ها کم شود چرا که پیش از این برخی کالا‌ها به صورت مستقیم به اروپا ارسال نمی‌شد و همین مساله هزینه‌بر بود. از بعد سیاسی، باید گفت که تصویب SPV می‌تواند دهان‌کجی به آمریکا و سیاست‌هایش باشد و در عین حال برای پرستیژ و حقانیت ایران بسیار مفید است.»

وی معتقد است: «آرامش نسبی و ثبات می‌تواند روی دیگر اثرات مثبت SPV باشد که همین مساله جذب سرمایه‌گذاری را تسهیل کرده و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی را شفاف‌تر می‌کند. حتی اگر تصویب SPV تنها در حوزه غذا و دارو باشد، باز هم مفید است، اما اگر دیگر حوزه‌ها از جمله کارخانجات و تولید را هم در بر بگیرد، بسیار عالی خواهد بود.»

SPV چگونه عمل می‌کند؟

اما SPV چگونه عمل می‌کند؟ بر اساس اخبار منتشر شده و بر اساس اطلاع منابع نزدیک به مذاکرات ایران و اروپا، SPV شرکتی مستقل از هر یک از نهاد‌های مالی و حکومتی اروپایی و ایرانی است که به طور خصوصی ثبت و ایجاد می‌شود. یک شعبه از این شرکت در اروپا و دیگری در ایران ثبت می‌شود و تمام اطلاعات تبادلات تجاری بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی در این دو شرکت ثبت می‌شود.

بر این اساس، در این دو شرکت در ایران و اروپا، هیچ پرداختی انجام نمی‌گیرد و پولی جا به جا نمی‌شود. در واقع یک شرکت اروپایی کالایی به ایران صادر می‌کند و یک شرکت اروپایی کالا وارد می‌کند یا شرکت ایرانی واردات و صادرات می‌کند. نحوه پرداخت پول این گونه است که در ایران، پول صادرکننده ایرانی را، وارد کننده ایرانی می‌پردازد و در اروپا پول صادر کننده اروپایی از وارد کننده اروپایی دریافت می‌شود و همه این تبادلات و نقل و انتقال اسناد و اطلاعات به طور پایاپای در چارچوب SPV انجام می‌شود. همچنین شرکت SPV در ایران در بانک مرکزی مستقر و ایجاد می‌شود.

با این حال، امروز قرار است تکلیف اجرایی شدن SPV مشخص شود و مشخص نیست که سرنوشت برنامه‌ای که قصد دارد برجام را نجات دهد به کجا می‌رسد. سایت خبری بلومبرگ در این رابطه عنوان کرده که در صورت موافقت امروز ۲۸ کشور اروپایی، احتمال دارد که SPV از امروز آغاز شود.