والدین معتاد، نوزادان فروشی!/ رسیدگی به کودکان معتاد در پیچ و خم احکام قضایی

رویداد۲۴ شادی مکی: مریم و ملیکا دو کودک  ۶ و ۵ ساله توسط مادر، معتاد به تریاک و متادون می‌شوند، جواب آزمایش آن‌ها از سوی مددکار جمعیت امام علی به بهزیستی فرستاده می‌شود. متخصصان اورژانس اجتماعی برای بررسی موضوع به خانه آن‌ها مراجعه می‌کنند و بعد از بررسی شرایط حکم قضایی کودکان دریافت می‌کنند که کودکان را از خانواده بگیرند، اما در این فاصله پدر کودک که آن‌ها را برای تکدی‌گری به خیابان می‌فرستاده به همراه مادری که خود معتاد و باردار استٍ از آن محل می‌گریزند.

فعالان کودک حدود ۲ ماه به دنبال یافتن این دو کودک که به گفته خودشان مدام در معرض ضرب و شتم والدین بوده و از زندگی با آن‌ها خسته شده‌اند، هستند تا اینکه آن‌ها را در یکی از خیابان‌ها پیدا می‌کنند، اما این بار به لیست اعتیادشان شیشه هم اضافه شده است. مددکاران سعی می‌کنند دوباره با خانواده دو کودک ارتباط برقرار کرده و اعتماد از دست رفته خانواده را به دست آورند، با مشقت بسیار موفق می‌شوند. بار دیگر وضعیت دو کودک به اورژانس اجتماعی اطلاع داده می‌شود. اورژانس اجتماعی می‌گوید حالات یکی از این دو دختر این احتمال را ایجاد می‌کند که وقتی برای فروش مواد مخدر می‌رفته مورد تعرض قرار گرفته است.

اینبار اما اورژانس با سرعت بیشتری حکم قاضی را گرفته و با همراهی مددکار سمن آن‌ها را برای درمان اعتیاد به یکی از بیمارستان‌های تهران که برای این منظور در نظر گرفته شده می‌برد، اما بیمارستان تخت نداشته و بچه‌ها را پذیرش نمی‌کند.

 

کودکان  به مصرف مواد دارند خمار شده‌اند و بدنشان به درد افتاده است. سرانجام یکی از پزشکان دلش به رحم می‌آید و برای اینکه تشنج نکنند به بچه‌ها دارو می‌دهد، سایر بیمارستان‌ها هم بچه‌ها را پذیرش نمی‌کنند. بالاخره بیمارستان با مشقت بسیار کودکان را پذیرش می‌کنند، ۲۰ روز برای درمان اعتیاد در بیمارستان بستری شده و بعد از این مدت به بهزیستی سپرده می‌شوند.

اما مادر معتاد خانواده کودک دیگری در راه دارد، او به حال خود رها می‌شود هیچ نهاد حمایتی در اندیشه جنینی که با خیالت راحت در رحم او جاخوش کرده نیست تا اینکه سرانجام در خانه نوزادش را به دنیا می‌آورد و پدر، او را به مبلغ یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان می‌فروشد، موضوع از سوی فعالان سمن به پلیس ارجاع داده می‌شود، اما ردی از نوزاد به دست نمی‌آید.

 

شرایط کودکان دارای مادر معتاد چیست؟

رویداد۲۴ ماجرای این دو کودک قصه پررنج یکی از هزاران کودکی است که در شرایط مشابه زندگی کرده و قربانی شرایط جامعه می‌شوند. رضا جعفری مدیرکل دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درباره حمایت از کودکان معتاد به رویداد۲۴ می‌گوید: بعد از تفاهم میان بهزیستی و وزارت بهداشت همکاری خوبی بین این دو نها شکل گرفت به این صورت که با گزارش‌هایی که از کادر درمانی بیمارستان‌ها با اورژانس اجتماعی ارسال می‌شود متخصصان در بیمارستان حاضر شده و و مساله اعتیاد مادر را مورد بررسی قرار داده و گزارشی در این باره تدوین می‌کنند.

او با تاکید براینکه تمام کودکانی که در بیمارستان‌ها از مادران دارای اعتیاد متولد می‌شوند، بعد از سم‌زدایی به شیرخوارگاه‌های بهزیستی منتقل می‌شوند، ادامه می‌دهد: بعد از این اقدام وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده کودک بررسی شده و در صورت درمان مادر یا حمایت خانواده از نوزاد  با حکم قضایی وی را تحویل خانواده می‌دهیم، اما نوزادان مجهول‌الهویه و آن‌ها که والدین‌شان کارتن‌خواب است تا تعیین تکلیف با حکم قضایی در سازمان بهزیستی نگهداری می‌شوند.

مدیرکل دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به محول شدن ماموریتی از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر به سازمان بهزیستی از ۲ سال پیش مبنی بر پیشگیری از اعتیاد کودکان (غیر نوزادان) اظهار می‌کند: این کودکان معمولا از شرایط خانوادگی طبیعی و نرمالی برخوردار نبوده و ممکن است کودک کار و خیابان، بد سرپرست یا بی‌سرپرست باشند بنابراین برنامه‌ای در این راستا در ۴ استان تهران، سیستان و بلوچستان، البرز و خراسان شمالی به صورت پایلوت اجرا شد.

وی می‌افزاید: از کودکانی که مادر معتاد دارند، سم زدایی می‌شوند و در صورت سم‌زدایی اولیه کودکان در مراکز درمانی  اقداماتی توسط مددکاری اجتماعی بیمارستان انجام شده و آن‌ها که دارای خانواده بوده و شرایط بازگشت دوباره به خانواده را دارند به خانواده بازگشته و آنان که شرایط خانوادگی مناسب و طبیعی ندارند به بهزیستی ارجاع داده شده و در مراکز ما به مدت ۳ تا ۶ ماه نگهداری می‌شوند،  بعد از این مدت دوباره با اقدامات بخش مددکاری سازمان بهزیستی خانواده بار دیگر بررسی می‌شود اگر شرایط خانواده همچنان نامناسب بود این کودکان برای نگهداری طولانی مدت به مراکز شبه خانواده بهزیستی ارجاع داده می‌شوند.

 

عضو جمعیت امام علی: مادران معتاد بچه‌هایشان را در خانه به دنیا می‌آورند تا بهزیستی آنها را نگیرد

سخنان رئیس اورژانس اجتماعی کشور درباره حمایت و درمان کودکان و نوجوانان دارای اعتیاد در حالی است که مریم افرافراز عضو جمعیت امام علی و فعال حوزه کودکان بر اساس مشاهدات عینی و تجارب خود درباره رسیدگی به کودکان دارای اعتیاد حقایق دیگری را بیان می‌کند.

افرافراز با تاکید براینکه به طبع جنین مادری که در دوران بارداری مواد مصرف کرده است مبتلا به اعتیاد می‌شود، می‌گوید: موضوع بسیار مهمی که باید روی آن تاکید شود شناسایی مادران باردار مبتلا به اعتیاد است تا مورد حمایت‌های ویژه درمانی قرار بگیرند، این حمایت‌ها موجب می‌شود که مادر دارای سوءمصرف بتواند موادی را که مصرف می‌کند به دارو تغییر داده  یا مصرف مواد را  ترک کند.

او می‌گوید: براساس بخشنامه وزارت بهداشت هیچ نوزاد مبتلا به اعتیادی نباید به پدر و مادر معتاد تحویل شود اما این موضوع مستلزم آن است که مادر برای زایمان به بیمارستان برود. بعضی مادران برای زایمان به بیمارستان نمی‌روند و فرزندشان را در خانه به دنیا می‌آورند. اخیرا در پرونده‌ای که داشتم چنین اتفاقی افتاد، یعنی از آنجا که همه در محله شنیده بودند که ۲، ۳  نفر از مادران معتاد برای به دنیا آوردن فرزندانشان به بیمارستان رفته و بچه‌هایشان را تحویل نداده بودند، سایر مادران معتاد برای اینکه بتوانند فرزندشان را تحویل بگیرند در خانه زایمان می‌کردند و از همان محل قابله می‌آوردند، از جمله مادری که بچه را در خانه به دنیا آورد و با اینکه می‌دانست نوزادش معتاد است آن را فروخت.

افرافراز می‌گوید:‌ البته در موارد بسیاری کودک به راحتی به خانواده سپرده می‌شود؛ به عنوان مثال پرونده‌ای داشتیم که  بچه در بیمارستان به دنیا آمد و قرار شد که کارشناسان بهزیستی خانواده بچه را ببینند زمانی که کارشناس بهزیستی قصد بررسی شرایط خانواده را داشت به دروغ آدرس خانه خاله نوزاد که شرایط بهتری داشت را در اختیار مامور مذکور قرار داده بودند در حالی که ما می‌دانستیم خانواده اصلا خانه‌ای ندارد، ولی می‌خواستند با نوعی دور زدن بهزیستی بچه را بگیرند که آخر هم گرفتند.

این فعال حوزه کودک با بیان اینکه در حمایت از چنین کودکانی چالش‌هایی از این دست هم وجود دارد، خاطرنشان می‌کند: معضل اصلی در حوزه اعتیاد کودکان فقدان ساز و کار مشخص حمایتی و درمانی برای کودکانی است که اعتیاد دارند. البته مراکزی برای حمایت از کودکان دارای اعتیاد وجود دارد، ولی تعداد و میزان فعالیت این مراکز کافی و جوابگوی نیاز‌ها نیست. ضروری است مراکز درمانی خاص این کودکان راه‌اندازی شود که با چالش‌هایی مانند نیاز به حکم آوردن یا اختصاص به ارگان خاصی داشتن را نداشته باشند و تمام سمن‌ها بتوانند  با همان مراکز درمانی لینک شده و بچه‌های دارای اعتیاد را برای درمان به این مراکز ببرند.

افرافراز با اشاره به مشکلات پیش روی نجات یک کودک از اعتیاد و والدین معتاد عنوان می‌کند: وقتی ما مثلا به اورژانس اجتماعی نامه یا خبری مبنی بر این موضوع می‌دهیم، مستندات ما را به عنوان یک سمن فعال و با سابقه در این حوزه کافی نمی‌دانند و حتما متخصصان اورژانس باید در محل حاضر شده و شرایط کودک را ببیند، به قاضی نامه بزنند تا قاضی حکم داده و بچه‌ها از خانواده گرفته شوند.

او تصریح می‌کند: اصولا مستندات هیچ نهاد مردمی و سازمان مردم نهادی کفایت دانسته نمی‌شود این درحالی است که در حدفاصل بازدید اورژانس و گرفتن حکم از قاضی والدین که می‌دانند متهم بوده و بچه‌ها را که معمولا برایشان سود مالی هم دارند از آن‌ها می‌گیرند، فرار می‌کنند.

 وی می‌افزاید: مشکل دیگر در این فرایند آگاهی کم برخی از ماموران اورژانس اجتماعی نسبت موضوع ترک اعتیاد کودکان است به نوعی که بار‌ها با ما تماس گرفته شده و پرسیده‌اند که کودک معتاد است او را برای ترک کجا باید ببریم، یعنی نمی‌دانند باید با کودک چه کرد.

عضو جمعیت بیان می‌کند: وقتی سن کودکان دچار اعتیاد بالاتر رفته و از کودکی به نوجوانی می‌رسند مسائل بسیار  پیچیده‌تر می‌شود. مثلا دو کودک معتاد را می‌شناسم که واقعا از ترک اعتیاد و درد‌های ناشی از آن می‌ترسیدند و یک بار هم از بهزیستی فرار کرده بودند.

وی با انتقاد از اینکه در موارد بسیاری شاهد بودیم که شیوه ترک اعتیاد کودک و بزرگسال یکسان بوده است، عنوان می‌کند: در این شیوه ناگهان مواد مخدر قطع می‌شد و صرفا به کودک مسکن‌هایی می‌دادند که روی او اثر گذار نبود اگر کودک معتاد به متادون باشد سایر مسکن‌ها روی وی تاثیر نداشته و کودک درد زیادی را تحمل می‌کند.

این فعال حوزه کودک با تاکید بر ضرورت ایجاد فضا‌هایی برای پیشگیری از اعتیاد است، می‌گوید: در محلات حاشیه شهر با این مسئله مواجهیم که زمان ثبت نام کودک در مدرسه، سختگیری زیادی شده و مدارک بسیاری از جمله اوراق هویت کودک و والدینش را می‌خواهند، اما همین کودک در عرض ۵ دقیقه می‌تواند به مواد مخدر دسترسی پیدا کند و هیچ راه جدیدی جلوی پای این بچه‌ها نمی‌گذارند، در این محله‌ها خبری از فضا‌های ورزشی و آموزشی مناسب نیست و حتی آموزش مسائل پیشگیری از اعتیاد در این محله‌ها در ارگان‌های آموزشی و بهداشتی و درمانی وجود ندارد.

به گزارش رویداد۲۴ کودکان و نوجوانان در حاشیه شهر‌ها و در برخی روستا‌های مرزی و حاشیه‌ای همچنان با معضلی به نام اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند، میراث شوم مادری معتاد یا هدیه‌ای از سوی خانواده و اطرافیانی غرق شده در همین پدیده نامیمون. این کودکان در مواردی غیر قابل انکار برای خرید و فروش مواد مخدر و روان‌گردان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند و چه بسا عمدتا در مسیر همین تجارت سیاه فروخته شده  یا مورد انواع آزار جنسی، جسمی و روحی قرار می‌گیرند و در بزرگسالی نیز آینده چندان خوبی برایشان متصور نیست اما سیستم حمایتی ما همچنان در جاده پر پیچ و خم گرفتن حکم قضایی برای رسیدگی به آن‌ها گرفتار است، درحالیکه کودکان کار بدون هیچ توضیحی از کف خیابان‌ها جمع‌آوری می‌شوند، کودکان دارای اعتیاد یا دارای والدینی معتاد و غرق در نشئگی و خماری به جای رسیدگی فوری در انتظار احکام قضایی می‌مانند تا از درون فروپاشند درحالیکه روند کند نجات آن‌ها همچنان حیران و گرفتار در صلاحیت یا عدم صلاحیت خانواده آنهاست.