چرا طرح شناسه کالا برای محصولات سلامت‌محور عقبگرد کرد؟
رویداد ۲۴ طبق ماده ۱۳ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز برای شناسایی و رهگیری کالاهای خارجی که با انجام تشریفات قانونی وارد کشور می‌شود، طرح «دریافت شناسه کالا» با هدف جلوگیری از قاچاق و کنترل اصالت این کالاها الزام‌آور شد و بر همین اساس بود که این طرح از خردادماه ۹۶ کلید خورد؛ در همین راستا، گروه کالایی محصولات سلامت‌محور از جمله «دارو»، «مواد غذایی»، «مکمل‌ها»، «لوازم آرایشی و بهداشتی» و «تجهیزات پزشکی» جز اولین گروه‌هایی هستند که در این طرح باید «شناسه کالا» دریافت کنند.
اخیراً نیز، حمیدرضا دهقانی‌نیا، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفته است که «علی‌رغم اینکه زیرساخت‌ها جهت دریافت شناسه کالا برای محصولات سلامت‌محور، پیش از سایر گروه‌های کالایی همچون گروه کالایی پوشاک و تلفن‌همراه فراهم بود اما در حال‌حاضر سرعت پیشرفت آن بسیار کند بوده به طوری که این گروه کالایی در قیاس با دو گروه فوق در حال عقبگرد است.»
این عقبگرد در خصوص دریافت شناسه کالای محصولات سلامت‌محور در حالی رخ می‌دهد که «سامانه ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت کالاهای سلامت محور یا TTAC» به موجب قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز از سال ۹۴ راه‌اندازی شده است. یکی از اهداف استقرار این سامانه این است که مصرف‌کنندگان نهایی هنگام خرید محصولات سلامت‌محور وارداتی از طریق شناسه رهگیری درج شده روی محصول، بتوانند اصالت محصول را استعلام کرده و از سلامت آن اطمینان پیدا کنند؛ البته در حال حاضر این طرح برای داروهای بالای ۵۰ هزار تومان و داروهای خاص کمتر از این مبلغ مانند انسولین نیز اجرایی شده است.
استعلام کالاهای سلامت‌محور از طریق سامانه TTAC
با توجه به اهمیت بالای گروه کالایی محصولات سلامت‌محور، ایجاد و راه‌اندازی سامانه‌های هوشمند با هدف نظارت و رهگیری این گروه کالایی در مواد ۵، ۶، ۱۳، ۱۸ و ۲۷ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز دیده شده است؛ در همین راستا، از سال ۹۲ راه‌اندازی سامانه TTAC در دستور کار نهادهای ذی‌ربط از جمله وزارت بهداشت و به طور مشخص سازمان غذا و دارو قرار گرفت.
به همین منظور پس از آنکه شاکله اولیه سامانه TTAC در سال ۹۴ آغاز به فعالیت کرد، مراحل تکمیل آن ادامه یافت و در نهایت سید حسین قاضی‌زاده هاشمی، وزیر وقت بهداشت دولت دوازدهم، ضوابط اجرایی «سامانه ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت کالاهای سلامت محور یا TTAC » که در دی‌ماه ۹۶ به تصویب هیأت وزیران رسیده بود را به سازمان غذا و دارو ابلاغ کرد.
تکمیل سامانه معطل تغییرات مدیریتی سازمان غذا و دارو
علی‌رغم حساسیت این پروژه ملی، تغییرات مکرر مدیریتی سازمان غذا و دارو موجب شده تا فعالیت‌های این سامانه با کندی مواجه شود. به عبارت دیگر، طبق جدول زیر از سال ۹۲ که به واسطه قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز آغاز به کار این سامانه لازم‌الاجرا شده است، علاوه بر اینکه سازمان غذا و دارو طی شش سال متوالی چهار دوره متفاوت مدیریتی را به خود دیده، ۲۵ تغییر دیگر نیز در سطوحی از این سازمان رخ داده که به طور مستقیم و غیرمستقیم به سامانه TTAC مربوط بوده است.
به نظر می‌رسد این تغییرات مکرر مدیریتی در سازمان غذا و دارو موجب شده تا سامانه TTAC به اهداف مد نظر که در قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مقرر شده است نرسد، چراکه مدیران مختلف این سازمان یا با تکمیل این سامانه مخالف بوده‌اند و یا اگر هم نظر مساعدی نسبت به آن داشته‌اند، عمر مدیریتی‌شان به تکمیل این سامانه کفاف نداده است.
در حال‌حاضر نیز زنجیره تأمین دارو از مرحله واردات به داخل کشور تا مرحله انبارش در سامانه TTAC قابل رصد و ردیابی است اما رصد این زنجیره در مرحله پخش قطع شده و توسط سامانه قابل ردیابی نیست؛ در واقع به دلیل عدم شفافیت در مرحله پخش، احتمال وقوع مسائلی از قبیل «احتکار»، «فاسد شدن» و یا «تبانی در پخش دارو» توسط شرکت‌های پخش افزایش پیدا می‌کند.
بر اساس آمار ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سال ۹۵، آمار قاچاق در بخش‌های «محصولات آرایشی و بهداشتی ۱۵۴۹ میلیون‌دلار»، «غذا شامل چای و برنج ۸۷۸ میلیون‌دلار»، «تجهیزات و ملزومات ۳۵۲ میلیون‌دلار» و «دارو و مکمل ۲۵۳ میلیون‌دلار» بوده است.
از آنجا که قاچاق محصولات سلامت‌محور می‌تواند تبعات سنگینی برای جامعه داشته باشد ، باید امیدوار بود در دوره مدیریتی جدید این سازمان که سمت سرپرست به ریاست تغییر پیدا کرده، سامانه TTAC تکمیل شده و به نتیجه برسد؛ البته مدیران باید پاسخگوی این موضوع باشند که چرا تا به امروز تکمیل این پروژه ملی معطل تغییرات مدیریتی سازمان غذا و دارو شده است.
