پایتخت؛ محدوده خطر!/ چرا حادثه سقوط جرثقیل در تهران رخ داد؟

رویداد۲۴ اولین روز هفته جاری با خبری تلخ به پایان رسید؛ ظهر روز شنبه ۱۴ مهر جرثقیلی ۱۶۰ تنی که مشغول کار روی یکی از اسباب‌بازی‌های بزرگ پارک بسیج بود شکست و روی اتوبان بسیج، انتهای اتوبان محلاتی سقوط کرد حادثه‌ای که در اثر آن ۲ نفر جان خود را از دست دادند و ۴ نفر نیز مصدوم شدند.

 

افشین حبیب زاده عضو شورای شهر تهران در واکنش به این حادثه اعلام کرد که شهرداری از یک هفته قبل اخطار کتبی لازم مبنی بر اصلاح استحکام جرثقیل را به پیمانکار داده بود و متاسفانه پیمانکار به اخطار شهرداری توجه نکرده است.

 

او گفته نظارت شهرداری از طریق بازدید از جرثقیل‌ها است و کارفرما باید تذکر لازم را به پیمانکار بدهد که این اقدام صورت گرفته است و اگر به این تذکرات به ویژه مواردی این‌چنینی توجه نشود، پیمانکار مقصر است و باید پاسخگوی اتفاق رخ داده باشد.

 

 

 

 

این اولین بار نیست که حوادث دلخراش شهری در اثر عدم توجه پیمانکار به مسائل ایمنی رقم می‌خورد، در اردیبهشت سال ۹۵ نیز ماجرای تلخ مثله شدن فاطمه ۵ ساله رقم خورد ماجرایی که طی این دختر خردسال به داخل پمپ آبنمای پارک کوهسار در منطقه ۱۵ تهران کشیده شد و جان خود را از دست داد.

 

در محافظ پمپ آب این پارک مدتی قبل از حافظه ربوده شده و پیمانکار با وجود اخطار شهرداری منطقه اقدام به تهیه توری محافظ نکرده بود تا اینکه بالاخره فاطمه به درون این آب‌نما کشیده شد و تنها قطعاتی از پیکر او از داخل آب نما بیرون کشیده شد. در این حادثه نیز تنها پیمانکار به عنوان مقصر اصلی حادثه شناخته شد و شهرداری به دلیل همان اخطار قبلی از مهلکه نجات یافت.

 

اردیبهشت ماه سال ۹۳ بروز نقص فنی در یکی از وسایل بازی پارک ارم منجر به سقوط سه دختر جوان ۲۲ تا ۲۵ ساله از ارتفاع ۶ متری و مصدومیت شدید هر سه نفر شد تا برای همیشه سلامت خود را از دست بدهند.

در این حادثه نیز سازمان استاندارد، شرکت‌های طراح، سازنده و نیز شرکت بازرسی‌کننده ترن هوایی پارک ارم که تحت نظارت سازمان استاندارد فعالیت می‌کند را به عنوان مقصران حادثه این شهربازی معرفی کرد و شهرداری تهران به عنوان ناظر و مدیر شهر که پارک‌ها نیز باید تحت نظر آن قرار داشته باشند به ابراز تاسفی بسنده کرد.

حادثه پلاسکو نیز در حالی رقم خورد که سازمان آتش‌نشانی و ایمنی شهرداری تهران ۴۰ بار برای وضعیت ناایمن سازمان به هیات مدیره آن تذکر داده بود، اخطار‌هایی که هیچ کس به آن اهمیت نداد و اراده‌ای نیز برای توقف کار ساختمان وجود نداشت تا اینکه بالاخره فاجعه پلاسکو رقم خورد، اما در نهایت مقصر اصلی آن به درستی مشخص نشد.

 

 

 

از قالیباف تا حناچی؛ فرقی نمی‌کند که چه کسی بر مسند اداره شهر تکیه زده است. اصلاح‌طلب یا اصولگرا یک نقطه مشترک دارند؛ عدم عبرت‌پذیری از حوادث تلخ شهری، گویا ایمنی شهر جزو اولویت‌های اداره شهر در هیچ دوره‌ای نبوده است.

 

شهرداری در هر حادثه‌ای نهایتا به صدور اخطار کتبی در خصوص ناایمن بودن توجه می‌کند، اما جدیتی برای توقف کار‌ها ندارد، پیمانکار نیز با پشت گوش انداختن و بی‌توجهی به اخطار‌ها به کار خود ادامه می‌دهد چه باک وقتی ناظری نیست! تا زمانی که حادثه‌ای رخ دهد و شهروندی به دردناک‌ترین شیوه ممکن جان خود را از دست بدهد تا باز توجه مدیریت شهری به مساله ایمنی جلب شود و همه در این خصوص اظهار نظر کنند، و هر بار هم پس از بروز حادثه‌ای تلخ و از بین رفتن جان‌ها پروسه تکراری «من نبودم دستم بود» آغاز شود، و هر بار هم شهرداری به عنوان انتخاب کننده پیمانکار و ناظر اصلی یا آنچنانکه در مساله پلاسکو مشاهده کردیم به عنوان مرجع تشخیص ناایمنی وضعیت سازه و اداره کننده شهر، ناتوان از کنترل اوضاع سعی در تبرئه خویش کند.

 

به گزارش رویداد۲۴ برای انتخاب پیمانکار، سه نوع استعلام گرفته می‌شود استعلام محدود، متوسط و بزرگ. استعلام کوچک درگذشته مربوط به مناقصات تا سقف ۲۰۰ میلیون تومان بوده و امروز تا سقف ۳۱۸ میلیون تومان است، در این معاملات شهرداری می‌تواند راسا اقدام به انتخاب پیمانکار کند. در این بین روابط داوطلبان پیمانکاری با شهرداری بسیار حائز اهمیت است.

 

اگر سقف معاملات بیش از این قیمت و بزرگ باشد باید حتما در روزنامه آگهی مربوطه درج و با مطالعه پاکت الف و ب که در بردارنده نکاتی درباره توانمندی، رزومه و قیمت پیشنهادی پیمانکار است داوطلب وارد کمیسیون مناقصات شده و برنده نهایی انتخاب می‌شود.

 

به گفته یک منبع آگاه در پروسه انتخاب پیمانکار بررسی پاکت الف و ب با دقت زیادی انجام نمی‌شود و هر کس قیمت کمتری پیشنهاد داد او برنده می‌شود یعنی کیفیت فدای کمیت می‌شود

 

به گزارش رویداد۲۴ اگرچه معمولا در قرارداد‌ها نوشته می‌شود که در صورت بروز حوادث پیمانکار مقصر است، اما در این پیمان‌ها به وجود ناظر نیز اشاره و تاکید شده که اگر پیمانکار اصول ایمنی را رعایت نکرد شهرداری موظف است خود اقدام کرده و از هزینه پیمانکار کسر کند یعنی نظارت مستقیم بر اجرای کار بر عهده شهردای است، لذا اخطار کتبی کافی نیست و شهرداری باید نظارت دقیقی بر کار پیمانکار داشته باشد.

 

معمولا در تنظیم این قرارداد‌ها مسئولیت هر حادثه‌ای بر عهده پیمانکار است و معمولا ۷۰ تا ۹۰ درصد نیز پیمانکار مقصر شناخته می‌شود، اما از ناظر که در واقع نماینده شهرداری است سلب مسئولیت کامل نمی‌شود.

 

 

 

 

یک منبع آگاه به رویداد۲۴ می‌گوید: شهرداری به صرف دادن یک اخطار کتبی نمی‌تواند از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند بلکه مسئولیت متوجه شهرداری به عنوان کارفرما نیز هست.

 

او درباره قرارداد منعقده میان سازمان مشارکت‌های مردمی شهرداری تهران و پیمانکار پروژه پارک بسیج می‌گوید: متاسفانه سازمان مشارکت‌های مردمی شهرداری از نقاط بسیار ضعیف شهرداری است، زیرا بلد نیست به درستی قرارداد ببندد و به مسائل فنی اشراف زیادی ندارد بلکه فقط سود و زیان شهرداری را لحاظ کرده و به دنبال کسب درآمد از آورده‌های شهرداری است.

 

براساس اطلاعات به دست آمده براساس قوانین ناظر بر ایمنی پروژه‌ها زمان اجرای یک پروژه باید شعاعی از محیط پیرامونی محل انجام عملیات به عنوان حریم ایمنی در نظر گرفته شده و مسدود شود تا کسی در این شعاع که احتمال بروز خطر و حادثه وجود دارد، تردد نکند. درحالیکه در این پروژه نیز مانند بسیاری از پروژه‌های دیگر چنین شعاعی در نظر گرفته نشده و این موضوع را نمی‌توان در ورود صدمات جانی به شهروندان نادیده گرفت موضوعی که با تردد عابران پیاده یا توقف تاکسی در محل حادثه سقوط جرثقیل قابل کتمان نیست.

 

ناظر پروژه وظیفه دارد که این موضوع را برای پیمانکار شرح داده و از او بخواهد که منطقه را مشخص کند. در این ماجرا نیز ناظر باید از پیمانکار می‌خواست حریم ایمنی را مشخص کند، زیرا با توجه به کیفیت تجهیزات همواره احتمال شکست تاورکرین به دلیل یک فشار آیرودینامیک وجود دارد، لذا مسئولیت راهبرد پروژه با ناظر است.

 

اما مساله مهم دیگر در خصوص حفظ ایمنی عملیات پروژه آن است که کارگران باید فنی و دوره دیده باشند به عنوان مثال هر راننده‌ای نمی‌تواند جرثقیل را براند، بلکه باید دوره دیده باشد نظارت بر این مساله هم از وظایف ناظرین است.

 

 

 

 

به گزارش رویداد۲۴ در تمام پروژه‌ها ناظری برای نظارت بر پیشرفت کار از سوی شهرداری یا سازمان مربوطه انتخاب می‌شود، اما در پروژه‌هایی که مسائل ایمنی نیز در آن‌ها حائز اهمیت است واحد HSE شهرداری تهران که از زیرمجموعه‌های معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری است بر مسائل مرتبط با ایمنی و کیفیت کار نظارت می‌کند.

یک فرد مطلع به رویداد۲۴ می‌گوید:‌ واحد HSE (Health بهداشت، Safety ايمني و Environment محيط زيست) اداره‌ای مهجور و عفب‌مانده در شهرداری است و در واقع می‌توان گفت فعالیت این واحد فرمالیته است درحالیکه عملکرد این واحد باید بسیار قوی باشد او باید بر پروژه نظارت کرده و بررسی کند که عملیات در حال اجرا تا چه میزان می‌تواند برای کارگران پروژه یا شهروندان خطرآفرین باشد این در حالی است که چند نفر پرسنل این واحد تنها براساس گزارش‌های ارائه شده از سوی پیمانکار تصمیم می‌گیرند.

 

او با بیان اینکه واحد HSE عملا کارآیی لازم را ندارد، می‌افزاید: در شهرداری تهران به لحاظ سازمانی موضوع ایمنی، ساختمان‌های پرخطر و شناسایی آن‌ها تعریف شده است، اما باید یک کمیته اقدام تشکیل شود تا به این تعاریف جامه عمل پوشاند.

 

به گزارش رویداد۲۴ با توجه به حوادث شهری که طی دهه اخیر در شهر تهران به وقوع پیوسته و هربار هم پیش از وقوع هر حادثه شهرداری اخطار لازم را به پیمانکار داده، اما پیمانکار نسبت به آن قصور کرده است به نظر می‌رسد که اخطار در شهرداری مساله‌ای فرمالیته است که حتی ضمانت اجرایی ندارد و تنها وسیله‌ای است که در صورت وقوع حادثه شهرداری می‌تواند از طریق آن از مهلکه گریخته و از خود سلب مسئولیت کند.

 

وقتی شهرداری از متوقف کردن سریع عملیاتی که به دلیل عدم رعایت اصول ایمنی از سوی پیمانکار تحت نظارت خود، خطرآفرین شده عاجز است چگونه می‌توان انتظار داشت که این نهاد بتواند مردم پایتخت را از خطرات ۲۲ هزار ساختمان ناایمن تهران که ۲۴۳ مورد آن در حد پلاسکو خطرساز است، در امان نگه داشته و از ادامه کار مراکز پر رفت و آمد ناایمن مانند ساختمان بورس برای ایمن‌سازی این مراکز جلوگیری کند؟