اردوغان در "باتلاق" سوریه/ آیا فشار‌های بین‌المللی ترکیه را متوقف می‌کند؟

رویداد۲۴ همزمان با پیشروی ارتش ترکیه در خاک سوریه، مخالفت‌های بین المللی با عملیات نظامی ترکیه در شمال شرق سوریه هم بیشتر شده است. در حال حاضر ترکیه بر استمرار عملیات نظامی تاکید می‌کند، اما افزایش مخالفت‌های بین المللی، خصوصا اگر با حمایت از کرد‌های سوریه همراه شود، ممکن است ترکیه را مجبور کند که عملیات نظامی خود را در سوریه پایان دهد.

چهار روز پس از آغاز عملیات نظامی ارتش ترکیه در شمال شرق سوریه، وزارت دفاع ترکیه، روز شنبه مدعی تسلط بر شهر رأس العین در شرق رود فرات شد. ادعایی که فورا توسط گروه موسوم به «نیرو‌های دمکراتیک سوریه» تکذیب شد. جنگ و درگیری میان ارتش ترکیه و گروه‌های کردی ادامه دارد. گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن است که ده‌ها هزار نفر از ساکنان مناطق تحت سیطره نیرو‌های کردی در شمال شرق سوریه در اثر عملیات «چشمه صلح» ترکیه آواره شده‌اند.

روز جمعه سازمان ملل متحد اعلام کرد از زمان آغاز عملیات ترکیه، حدود ۱۰۰ هزار نفر از منازل خود در شمال سوریه فرار کردند. حکومت خودمختار شمال و شمال شرق سوریه، که تحت سیطره نیرو‌های کردی است، تعداد آوارگان را بیش از ۱۹۰ هزار نفر اعلام کرد. افزون بر این، صد‌ها تن از نیرو‌های دو طرف جنگ، جان‌شان را از دست دادند.

محکومیت گسترده عملیات ترکیه

روز شنبه، وزرای خارجه اتحادیه عرب، برای بررسی حمله ترکیه به سوریه، جلسه تشکیل دادند. تقریبا تمام کشور‌های عربی، به جز قطر، عملیات ترکیه را محکوم کردند. در این میان، مخالفت عربستان، امارات و مصر بسیار شده بوده است. مصر خواستار جلسه فوری وزرای خارجه عرب برای بررسی حمله ترکیه شد. جلسه در قاهره برگزار شد و اتحادیه عرب، ضمن محکوم کردن حمله ترکیه، خواستار موضع‌گیری جامعه بین الملل علیه عملیات نظامی این کشور شد. کشور‌های اروپایی نیز به شدت با اقدام نظامی ترکیه در سوریه مخالفت کردند. ایمانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه، روز جمعه در یک گفتگوی تلفنی با همتای آمریکایی خود، دونالد ترامپ، بر ضرورت پایان یافتن عملیات ترکیه در سوریه تاکید کرد.

اما به رغم همه این مخالفت‌ها، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، استمرار عملیات در سوریه را اعلام کرد. وی روز جمعه گفت: «با وجود همه انتقادات، عملیات چشمه صلح را متوقف نمی‌کنیم.»

اصرار اردوغان بر استمرار عملیات ممکن است به دلیل چراغ سبز دونالد ترامپ و حمایت روسیه باشد. آمریکا و روسیه به ندرت سر یک موضوع به توافق می‌رسند، اما این بار در اقدامی نادر، هر دو با عملیات ترکیه در شمال شرق سوریه موافقت کردند یا حداقل مخالفتی نکردند. روسیه حتی روز جمعه مانع از صدور یک قطعنامه شورای امنیت علیه ترکیه شد. همین قطعنامه که پیش نویس آن توسط آمریکا ارائه شد، حمایت شکننده ترامپ از عملیات ترکیه را نشان داد. ترامپ چند روز قبل از آغاز عملیات ترکیه در یک گفتگوی تلفنی با اردوغان، به ترکیه برای حمله به شمال شرق سوریه چراغ سبز نشان داده بود. امری که انتقادات بسیاری را متوجه او کرد. رئیس جمهور آمریکا برای مواجهه با این انتقادات، ترکیه را به اعمال تحریم‌های شدید در صورت ارتکاب جرایمی علیه کرد‌های سوریه تهدید کرد. اما انتقادات از ترامپ ادامه یافت. هر دو حزب اصلی آمریکا - دمکرات‌‎ها و جمهوریخواهان- و حتی پنتاگون و وزارت امور خارجه همچنان با چراغ سبز ترامپ به ترکیه مخالفت می‌کنند. امری که در قطعنامه روز جمعه تجلی یافت.

"باتلاق سوریه"

این قطعنامه، ضمن ابراز نگرانی از عملیات چشمه صلح، خواستار توقف این عملیات و برطرف کردن نگرانی‌های امنیتی ترکیه از راه‌های دیپلماتیک شده بود. اما روسیه مانع تصویب این قطعنامه شد. از این رو، نهاد‌های حاکمیتی آمریکا به رغم حمایت اولیه ترامپ، موضع آمریکا نسبت به عملیات ترکیه را تغییر دادند. شاید هم ترامپ از همان اول واقعا قصد حمایت از عملیات ترکیه را نداشت و فقط می‌خواست ترکیه را گرفتار یک جنگ بی‌پایان کند.

اینکه چرا آمریکا ابتدا از طریق ترامپ به ترکیه چراغ سبز نشان داد و سپس موضع خود را به سرعت تغییر داد، پرسشی است که هنوز پاسخ مشخصی ندارد. یک دیدگاه این است که ترامپ بدون مشورت با سایر نهاد‌های حکومت آمریکا و صرفا برای تحقق شعار انتخاباتی خود مبنی بر پایان دادن به جنگ‌های بی پایان در منطقه با حمله ترکیه مخالفت نکرد. برخی حتی این دیدگاه را مطرح می‌کنند که آمریکا عامدانه ترکیه را گرفتار کرد تا زمینه اعمال فشار اقتصادی و سیاسی بر آن را فراهم کند. ترامپ که ابتدا با عملیات ترکیه موافقت کرده بود، به وزارت خزانه داری آمریکا مجوز اعمال تحریم‌های شدید علیه ترکیه را صادر کرد. هر چند که این تحریم‌ها هنوز اعمال نشده‌اند. اما بعید نیست که در روز‌های آینده کاخ سفید با استناد به برخی تخلفات احتمالی ترکیه علیه غیرنظامیان این تحریم‌ها را اعمال کند.

شاید به همین دلیل است که برخی ناظران معتقدند ترکیه با چراغ سبز ترامپ در «باتلاق» گرفتار شد. در همین رابطه، سید علی قائم مقامی، کارشناس مسائل ترکیه، به فرارو گفت: «احتمالا ترکیه با این چراغ سبز آمریکا در باتلاق سوریه گرفتار خواهد شد و نخواهد توانست نسبت به اهداف خودش که همان ایجاد منطقه امن و یا حائل برای انتقال اعراب سنی طرفدرا ترکیه در این منطقه است، برسد.»

اردوغان چقدر در این باتلاف احتمالی باقی خواهد ماند؟ آیا او عملیات را پایان خواهد داد؟ پاسخ این سوال به تحولات میدانی و مواضع بین المللی در روز‌های آینده بستگی دارد. حمایت روسیه و مخالفت کمرنگ آمریکا با عملیات چشمه صلح، فرصت کم نظیری در اختیار ترکیه قرار داده تا نگرانی ناشی از فعالیت سیاسی و نظامی گروه‌های کردی در مناطق مرزی ترکیه و سوریه را برطرف کند. اما چنانچه گروه‌های کردی در برابر پیشروی ارتش ترکیه مقاومت کنند و فشار‌های بین المللی هم دو چندان شود، ممکن است اردوغان بدون اینکه نگرانی یادشده را به طور کامل برطرف کند، عملیات ارتش کشورش را متوقف کند.

بالا رفتن تعداد تلفات و آوارگان، درگیری شدید میان نیرو‌های کردی و ارتش ترکیه، اصطکاک ارتش ترکیه با نیرو‌های آمریکایی در سوریه و نیز افزایش فشار‌های بین المللی بر ترکیه جهت متوقف کردن عملیات خود علیه گروه‌های مسلح کردی در شمال شرق سوریه همگی مواردی هستند که پرسش‌هایی درباره احتمال توقف عملیات ترکیه در سوریه مطرح کرده‌اند. روز جمعه وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد نیرو‌های آمریکایی در مجاورت شهر کوبانی در معرض آتش توپخانه ترکیه قرار گرفتند. هیچ اصابتی گزارش نشد. اما در صورتی که نیرو‌های آمریکایی توسط ارتش ترکیه یا دیگران آسیب ببینند، به احتمال زیاد فشار‌ها بر ترکیه برای پایان دادن به عملیات نظامی خود دوچندان خواهد شد. به هر حال، زمان به نفع ترکیه نیست. هر چه زمان بگذرد، انتقادات بین المللی نیز بیشتر می‌شود و این به نفع ترکیه نیست.