آیا اردوغان در تله جنگ با کرد‌های سوریه افتاد؟

رویداد۲۴ بسیاری این مساله را مطرح کنند که از ابتدای امر اردوغان بیشتر به دلیل همسایگی با کرد‌های سوریه تحت‌مدیریت پ‌ک‌ک و برای حفاظت از امینت ملی ترکیه، شمال سوریه را مورد هجوم قرارمی‌دهد، اما اکنون با ورود دمشق به این مرز‌ها دیگر دغدغه‌های او رفع خواهد شد و به اهدف‌اش رسیده است. واقعیت این است که چنین تفسیری از بنیان اشتباه است؛ زیرا طی تمامی سال‌های بعد از ۲۰۱۱ تا کنون کم‌ترین تهدید امنیتی از سوی کرد‌های سوریه، علیه مرز‌های جنوبی ترکیه صورت نگرفته و اردوغان بیشتر در سودای تحقق افکار نئوعثمانی‌گرایانه خود برای توسعه ارضی کشورش بود. اکنون اردوغان نه تنها در دام توسعه‌طلبی و ماجراجویی‌های منطقه‌ای‌اش خواهد افتاد، بلکه در صورت ورود جدی ارتش سوریه به معادلات و مقابله با تجاوز ارتش ترکیه، موقعیت او برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آینده به شدت تضعیف می‌شود.

 

ارتش ترکیه و برخی گروهک‌های تندرو سوری که خود را با نام «ارتش آزاد» معرفی می‌کنند، از روز چهارشنبه هفته گذشته (۱۷ مهر) تحت عنوان عملیات «چشمه صلح»، حمله به شمال سوریه را به بهانه مبارزه با تروریسم آغاز کرد. در پنج روز گذشته تمرکز اصلی ارتش ترکیه و نیرو‌های تحت‌الحمایه‌‎‌اش که بخش بزرگی از فرماندهان آن متشکل از نیرو‌های سابق جبهه‌النصره و حتی داعش هستند در محور‌های سرکانی (راس العین) و کوبانی (عین العرب)، گری سپی (تل ابیض)، قامشلو و دیرک (المالکیه) با نیرو‌های ارتش دموکراتیک سوریه درگیر شده‌اند. در چند روز گذشته شاهد جنگ تمام‌عیار میان کرد‌ها و ارتش ترکیه بوده‌ایم و بر اساس آن‌چه تاکنون مخابره شده، پیشروی‌های جبهه معارض نیرو‌های دموکراتیک سوریه محدود و مقاومت کرد‌ها سرسختانه بوده است. در نتیجه امر نیز تا کنون اردوغان در رسیدن به هدف خود، یعنی نفوذ سریع در عمق ۳۲ کیلومتری خاک سوریه در طول ۴۸۰ کیلومتر ناکام بوده است.

اعلام رسمی توافق کرد‌ها با دمشق؛ رخدادی برای تغییر تمامی معادلات

در میانه تشدید درگیری‌های ارتش ترکیه و ارتش آزاد با کرد‌های سوریه، فرماندهان نیرو‌های دموکراتیک سوریه، مذاکراتی چندجانبه را با حکومت مرکزی سوریه و روسیه برای رسیدن به توافق آغاز کرده بودند و شاهد ورود هیات مذاکره کننده روسی به شهر قامشلو و اعزام هیات مذاکره کنند کرد به شهر دمشق بودیم. در نهایت امر، در شامگاه دیروز -یک‌شنبه- شاهد انتشار اخباری مبتنی بر توافق کرد‌های سوریه با حکومت مرکزی سوریه بودیم. این خبر بلافاصله از سوی خبرگزاری رسمی دولت سوریه (سانا) مورد تایید قرار گرفت و متعاقبا شورای مدیریت خودمختار کرد‌های سوریه نیز این توافق را مورد تایید قرار داد. خبرنگار خبرگزاری سانا اعلام کرد که یگان‌هایی از ارتش این کشور به سمت شمال به راه افتادند تا با تجاوز ارتش ترکیه و شبه نظامیان سوری وابسته به آن به خاک سوریه مقابله کنند.

---

پس از آن نیز مدیریت خودگردان شمال و شرق سوریه در تایید این مسئله، بیانیه‌ای صادر کرد که در آن تاکید شد: «در چارچوب توافق با دمشق، نیرو‌های دولت سوریه صبح فردا (دوشنبه) در مرز مشترک با ترکیه مستقر خواهند شد. پروژه ما در شمال و شرق سوریه خواهان جدایی نبود بلکه همواره خواهان راه حل سیاسی بودیم و هستیم. به کشور‌های همسایه حتی ترکیه تعرض نکرده و آن‌ها را تهدید نکردیم با این حال این کشور همواره ما را به تروریسم متهم کرده و می‌کند. ترکیه در گسترش تروریسم در سوریه از همان آغاز بحران، نقش منفی فعالی ایفا کرد. ترکیه طی ۵ روز گذشته مرتکب شنیع‌ترین جرایم در حق غیر نظامیان غیر مسلح شده و ارتش دمکراتیک سوریه به مقابله با آن پرداخت. برای مقابله با تجاوز ترکیه، با دولت سوریه که وظیفه آن دفاع از مرز‌ها و حاکمیت کشور است، توافق کردیم. بر سر ورود ارتش سوریه و استقرار آن در مرز‌ها برای آزادسازی مناطق شاهد ورود ارتش ترکیه به توافق رسیدیم. این توافق فرصت آزادسازی سایر مناطق و شهر‌های اشغال شده سوریه از قبیل عفرین و سایر شهر‌ها و شهرک‌ها را فراهم می‌سازد.»

توافق میان کرد‌ها و دمشق را می‌توان در مقام رخدادی تاریخی و سرنوشت‌ساز ارزیابی کرد که می‌تواند بسیاری از معادلات میدانی را تغییر دهد. در راستای پرداختن به تاثیرات نهایی شدن توافق حکومت مرکزی و نیرو‌های دموکراتیک سوریه، می‌توان به چهار محور مهم اشاره کرد.

تغییر عمیق در معادلات میدانی و شکست عملیات چشمه صلح

اولین و ملموس‌ترین تاثیر توافق میان کرد‌های سوریه و حکومت مرکزی را حتمی دانستن شکست عملیات چشمه صلح ارزیابی کرد. رهسپار شدن ارتش سوریه به سوری شهر‌های منبج، کوبانی، راس و العین و... و اتحاد میان کرد‌ها و نیرو‌های ارتش سوریه، می‌تواند عامل چرخش معادلات جنگ در شمال سوریه شود؛ زیرا در صورت ورود ارتش سوریه به جنگ، روسیه نیز در مقام متحد دمشق در عملیات هوایی مشارکت خواهد داشت و همین مساله یا ایجاد منطقه پرواز ممنوع را در پی خواهد داشت یا این‌که برتری ارتش ترکیه در آسمان با شکست مواجه می‌شود. بنابراین، می‌توان از نظر معادلات نظامی اتحاد ارتش سوریه و نیرو‌های کردی را همچون شکستی بزرگ برای عملیات چشمه صلح ترکیه مدنظر قرار داد.

بر باد رفتن رویا‌های اردوغان؟

در سطحی دیگر، می‌توان توافق ارتش سوریه با کرد‌ها را همچون شکستی بزرگ برای اردوغان مورد ارزیابی قرار داد. حتی در قالب خوانشی دیگر، عملی شدن ورود ارتش سوریه به مرز‌های شمالی کشور را پایان رویا‌های خوش اردوغان برای توسعه ارضی و کشور گشایی دانست. شاید بسیاری این مساله را مطرح کنند که از ابتدای امر اردوغان بیشتر به دلیل همسایگی با کرد‌های سوریه تحت‌مدیریت پ‌ک‌ک و برای حفاظت از امینت ملی ترکیه، شمال سوریه را مورد هجوم قرارمی‌دهد، اما اکنون با ورود دمشق به این مرز‌ها دیگر دغدغه‌های او رفع خواهد شد و به اهدف‌اش رسیده است.

واقعیت این است که چنین تفسیری از بنیان اشتباه است؛ زیرا طی تمامی سال‌های بعد از ۲۰۱۱ تا کنون کم‌ترین تهدید امنیتی از سوی کرد‌های سوریه، علیه مرز‌های جنوبی ترکیه صورت نگرفته و به گفته بسیاری از ناظران، اردوغان بیشتر در سودای تحقق افکار نئوعثمانی‌گرایانه خود برای توسعه ارضی کشورش بود. اکنون اردوغان نه تنها در دام توسعه‌طلبی و ماجراجویی‌های منطقه‌ای‌اش خواهد افتاد، بلکه در صورت ورود جدی ارتش سوریه به معادلات و مقابله با تجاوز ارتش ترکیه، موقعیت او برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آینده به شدت تضعیف می‌شود.

---

پیروزی کم‌هزینه ایران و روسیه در برابر ترامپ و اردوغان

از ابتدای اعلام آغاز عملیت «چشمه صلح» از سوی رجب طیب اردوغان، بسیاری از تحلیل‌گران و سیاست‌مداران آمریکایی اقدام ترامپ در عدم حمایت از کرد‌ها را به عنوان پیروزی محور تهران - دمشق در برابر آمریکا ارزیابی کردند. در موقعیت کنونی نیز به‌نظر می‌رسد پس از اتحاد کرد‌ها و با حکومت مرکزی، تحلیل آن‌ها بیراهه نبوده و دونالد ترامپ به همراه همتای ترک خود، می‌توانند بازندگان اصلی ماجرا باشند.

آمریکایی‌های نیز به وضوح نسبت به این مساله واقف هستند و شاهد بودیم در اولین پیشروی‌های ارتش سوریه به سمت مرز‌های شمالی، نیرو‌های ائتلاف موسوم به «ائتلاف ضد داعش» و آمریکا مانع از ورود ارتش به شهر منبج شدند. در حقیقت، محور تهران، مسکو، دمشق بدون ورود به جنگی بزرگ و هزینه دادن در مقابله با داعش، اکنون می‌توانند شاهد اعمال حاکمیت دمشق بر بیش از ۲۰ درصد دیگر از محدوده سرزمینی کشور سوریه باشند و از ایجاد دولتی تحت حمایت ترکیه، با حضور گروه‌های تندرو ممانعت به عمل بیاورند. در مجموع می‌توان گفت ترامپ، هدیه‌ای بزرگ را به بشار اسد و متحدان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای‌اش داد که در آینده نیز می‌تواند زمینه‌ساز آزادسازی منطقه غرب فرات از وجود ارتش ترکیه و نیرو‌های تحت‌الحمایت‌اش شود.