اقتصاد بدون نفت یک شبه امکانپذیر نمی‌شود/ بهبود در اقتصاد به معنای بازگشت به دوران رونق نیست

رویداد۲۴ توان اقتصاد بدون نفت چقدر است؟ اقتصاد ایران چند دهه است که وابسته به فروش نفت است. عبور از اقتصاد نفتی در پیوند با سایر حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و بین المللی همواره دغدغه کارشناسان اقتصادی بوده است، اما این اتفاق طی چند دهه گذشته با وجود شعار‌های مطرح شده هیچگاه رخ نداده است. با این همه تحریم‌های بین ظالمانه غرب سبب شده تا اقتصاد ایران به اجبار از نفت عبور کند. دولت قرار است طی دو سال آینده هزینه‌های جاری خود را از محلی غیر از بودجه نفت تامین کند و البته هنوز جزئیاتی در خصوص چگونگی این موضوع منتشر نشده است.

با این حال بلومبرگ در آخرین گزارش خود آورده است که «در حال حاضر صنعت نفت حدود بیش از ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد؛ این بدان معناست که اقتصاد ایران دیگر نفتی نیست.»، اما آیا می‌توان با قاطعیت خبر از عبور اقتصاد ایران از نفت را داد؟ مسئله اصلی این است که هزینه‌های جاری دولت قرار است از کدام درآمد‌های جایگزین برای رفع کسری خود استفاده کند؟ این ادعای بلومبرگ در حالی است که حتی مقامات دولتی در ایران هم چنین ادعایی ندارند و تمامی صحبت‌ها درباره اقتصاد بدون نفت معطوف به آینده و در خوشبینانه‌ترین حالت، معطوف به بودجه سال ۹۹ است.

از طرفی بلومبرگ در گزارش خود آورده است شرایط اقتصاد ایران نسبت به سال گذشته رو به بهبود است و این روند می‌تواند ادامه داشته باشد، اما آیا این روند به معنی رونق در اقتصاد است؟ سعید مسگری کارشناس مسائل اقتصاد به این دو پرسش از گزارش بلومبرگ پاسخ می‌دهد.
اقتصاد بدون نفت از ادعا تا واقعیت

سعید مسگری با اشاره به گزارش بلومبرگ در خصوص اقتصاد بدون نفت ایران گفت: باید به بحث جدا شدن نفت از اقتصاد با دقت بیشتری توجه کرد. اگرچه وابستگی اقتصاد ما به نفت روند نزولی داشته است، اما همچنان بین ۲۵ تا ۳۰ درصد درآمد‌های دولت به نفت وابسته است و نمی‌توان یک شبه این وابستگی را قطع کرد.

وی افزود: اگر دولت بخواهد از هزینه‌های خود برای کاهش وابستگی به نفت بکاهد، به مشکل برخواهد خورد چرا که بخش قابل توجهی از هزینه‌های دولت صرف حقوق و دستمزد می‌شود که در کوتاه مدت قابل کاهش نیست.

این اقتصاددان ادامه داد: بخش دیگر هزینه‌های دولت صرف بهداشت، امنیت و آموزش می‌شود که در این بخش هم قابلیت کاهش هزینه وجود ندارد؛ بنابراین دولت در کوتاه مدت برای کاهش هزینه محدودیت دارد، مگر آنکه دست به اصلاح ساختار بزند که آن هم به یکباره امکانپذیر نیست؛ بنابراین کاهش هزینه‌های دولت می‌تواند به رکود دامن بزند.

جایگزین درآمد‌های نفتی در سناریوی اقتصاد بدون نفت چیست؟

مسگری با اشاره جایگزینی درآمد‌های نفتی در سناریوی اقتصاد بدون نفت، گفت: اگر قرار باشد درآمد مالیاتی را جایگزین نفت کنیم، در شرایط رکود اقتصادی نمی‌توان آن را تشدید کرد و بار مالیاتی را افزایش داد مگر آن‌که با تغییر پایه‌های مالیاتی جلوی فرار مالیاتی را گرفت که این امر در حال انجام است و البته به زودی نتیجه بخش نخواهد بود.

وی نسبت به آفت جایگزینی اوراق مالی، خزانه و اوراق بدهی هشدار داد و تاکید کرد: این اوراق با سود بالایی همراه است و می‌تواند برای دولت‌های آینده بار مالی سنگین به بار آورد و سود بالای این اوراق تعهدات دولت در سال‌های آینده را سنگین کند.

این اقتصاددان تصریح کرد: از طرفی برداشت از صندوق توسعه ملی و یا استقراض از بانک مرکزی نیز آفت‌هایی برای اقتصاد دارد که نباید چندان روی آن حساب باز کرد.

مسگری یادآور شد: در مجموع باید گفت که عبور از نفت به یکباره امکانپذیر نیست و برای آن باید به صورت یک برنامه زمان بندی شده ۲ تا ۳ ساله اقدام کرد. باید مراقب بود درآمد‌های جایگزین نفت چه آسیبی به اقتصاد در میان مدت و بلند مدت خواهد زد بنابراین با نگاه کارشناسانه و بدون اقدام شتاب زده باید به سمت حذف نفت از بودجه و اقتصاد بدون نفت پیش رفت.

اقتصاد در شرایط بهبود یا رونق؟

گزارش بلومبرگ می‌گوید: «بهبود تدریجی اقتصاد ایران همین اکنون نیز در حال انجام است؛ ثبات نسبی به قیمت‌های مصرف‌کننده، تولید، تجارت و ارزش پول ملی بازگشته است. تقویت ۴۰ درصدی ارزش ریال در مقایسه با سال قبل مشهودترین نشانه از بهبود وضعیت اقتصاد ایران است و اقدامات موثر بانک مرکزی نظیر به کارگیری فناوری‌های جدید و اتصال شبکه صرافی‌ها به بانک‌ها باعث شده است تا سوءاستفاده از شرایط ارزی دشوارتر شود.».

اما سعید مسگری معتقد است درست است که بهبود در اقتصاد حاصل می‌شود، اما این به معنای بازگشت به دوران رونق نیست. وی در ادامه گفت: اولین گزاره مطرح شده توسط بلومبرگ این است که اقتصاد ایران رو بهبود است. حال باید پرسید این بهبود نسبت به چه زمانی رخ خواهد داد؟

این کارشناس اقتصادی اظهار کرد: سال گذشته شرایط اقتصادی بدی را تجربه کردیم و در نیمه دوم سال رشد اقتصادی منفی و تورم نقطه به نقطه مدام در حال افزایش بود. از طرفی جهش‌های قیمتی در بازار‌های مختلف رخ داد و بیم آن می‌رفت که این شرایط ادامه پیدا کند، اما روند افزایشی در قیمت‌ها کند شد و برآورد‌هایی که نشان از رشد منفی ۴ درصدی بود این رشد منفی اقتصادی را بین صفر تا یک درصد پیش بینی کرد.

تبعات جهش‌های قیمتی سال گذشته پابرجاست

مسگری با بیان اینکه شرایط اقتصاد ما به قبل از سال ۹۷ بازنخواهد گشت، اظهار کرد: در واقع بهبود نسبی حاصل شد که روند رو به وخامت رفتن اقتصاد متوقف شده است. اقتصاد ما رو به بهبود رفته است و این به معنای آن نیست که اثرات جهش‌های قیمتی در سال گذشته نیز برطرف خواهد شد.

وی یادآور شد: نکته دیگر آن است که بین خروج از رکود و رسیدن به رونق تفاوت بسیاری است. سازمان‌های مختلف، رشد اقتصادی ایران در سال آینده را مثبت ارزیابی کرده اند و رسانه‌هایی تیتر زده اند که اقتصاد ایران به رونق خواهد رسید. این حرف اگرچه درست است، اما رشد اقتصادی ایران در سال‌های آینده پایین است و حتی صندوق بین‌المللی پول هم این رشد را یک درصد پیش بینی کرده است. باید دانست که این رشد ما را به سال‌های قبل از رکود باز نمی‌گرداند، اما بهبود در اقتصاد رخ خواهد داد.