ظریف به تنهایی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد/ عدم اجماع داخلی ممکن است دست وزارت خارجه را ببندد

رویداد۲۴ وزیرخارجه کشورمان روز سه شنبه با سخنرانی در شورای امنیت سازمان ملل با صدایی رسا و کلماتی روشن به دفاع از حقانیت ایران پرداخت. سخنرانی مجازی او نظر رسانه‌های خارجی را به خود جلب کرد و کشور‌های حاضر در جلسه را واداشت تا علیه رفتار ایالات متحده موضع بگیرند. او در این جلسه با اقتدار به صلح طلبی ایران اشاره کرد و پیام دستگاه دیپلماسی ایران را به گوش جهان رساند. او در سخنانش توجه کشور‌هایی را که ایالات متحده سعی دارد آن‌ها را با خود علیه ایران همراه کند به خود جلب کرد و آن جلسه با حمایت کشور‌ها از رویکرد ایران و ضرورت حفظ برجام پایان گرفت. در خبرآنلاین با اردشیر سنایی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل به گفتگو پرداختیم:

به نظر می‌رسید سخنرانی که وزیرخارجه کشورمان روز سه شنبه ارائه کرد، نظر بسیاری را به خود جلب کرده است. به ویژه لحن مقتدرانه ظریف و رویکردش به وضعیت ایران بازخورد خوبی داشته است. به نظر شما این سخنرانی تا چه اندازه می‌تواند موثر باشد؟

معمولا در داخل کشور دو نوع نگاه به صحبت‌های ظریف وجود دارد. یک دیدگاه، مرتبط با طرفداران دولت و ظریف است که معمولا همه موضع گیری‌ها و صحبت‌های او را کاملا فراانسانی و بسیار تاثیر گزار در عرصه بین المللی می‌دانند. نگاه دسته دوم مربوط به کسانی است که به مواضع دولت و وزارت خارجه نگاه منفی دارند که تاثیر حرف‌ها و عملکرد ظریف را هیچ به حساب می‌آورند. در مورد صحبت‌های اخیر هم برخی حمایت خیلی زیادی از این گفته‌ها در شورای امنیت کردند و گروهی هم دست به انتقاد زدند و ارزش این سخنرانی را نادیده گرفتند. اما منصفانه این است که بگوییم وزیرخارجه در سخنرانی عصر سه شنبه، مواضع دولت ایران را به خوبی تببین کرده و با استفاده از استدلال‌های حقوقی و متناسب با هنجار‌های بین المللی به بیان رویکرد ایران به تصمیم غیرمعمول ایالات متحده پرداخت.

از نظر من صحبت‌های ظریف در این قالب بوده و او تلاش دیگری داشته تا جلوی اقدامات تحمیلی و فشار‌های بیشتر را بگیرد و اجازه ندهد این فشار‌ها علیه ایران که با خروج ترامپ از توافق هسته‌ای رشد پیدا کرده، تداوم پیدا کند.

همانطور که دیدیم واکنش کشور‌های حاضر در جلسه به سخنرانی ظریف بسیار مثبت بود. می‌توان این طور بیان کرد که ظریف با این سخنان به اهدافی که داشت رسید؟

---

بیشتر بخوانید: نامه ظریف به جوزپ بورل در خصوص عدم پایبندی طرف‌های اروپایی به برجام

---

من فکر نمی‌کنم تنها یک سخنرانی بتواند کشور‌های عضو شورای امنیت را وادار کند تا رای مورد نظر ایران را بدهند. همینطور که ایالات متحده دیپلماسی همه جانبه‌ای علیه ایران راه انداخته، ایران هم نیاز دارد تا این موضوع را همه جانبه پیگیری کند. البته ما دیدیم که استقبال از حرف‌های ظریف در میان رسانه‌های غربی زیاد بوده و رهبران این کشور‌ها در همان جلسه هم از در حمایت از ایران و حفظ برجام بر آمدند. اما باید توجه کنیم که آن‌ها هم از یک جانبه گرایی آمریکا در دوران ترامپ عصبانی اند و بخشی از استقبالشان از این رویکرد ایران به همین خاطر است. کشور‌هایی که پیش از این همسو با آمریکا بوده اند، با مواضع ترامپ مشکل دارند و می‌خواهند که جلوی یکجانبه گرایی بایستند و این اتفاقات فرصتی را برای آن‌ها پدید آورده است.

اما آن‌ها هر یک مشکلات خاص و وابستگی‌های خاص خودشان را دارند، ولی سیاستشان در مرحله عمل، بیشتر کنار امدن با آمریکاست تا این دوره زمانی بگذرد و شخص دیگری پا به کاخ سفید بگذارد. اما اینکه سخنان ظریف موجی در میان کشور‌های جهان علیه آمریکا ایجاد کند، اتفاق نخواهد افتاد. همراهی آن‌ها با ایران در حقیقت مخالفت با یک جانبه گرایی ترامپ است. حتی سازمان‌های بین المللی هم با عملکرد کاخ سفید به دردسر افتاده اند و طبیعی است که با صدا‌های مخالف همسو شودند. اما باید ببینیم در مرحله عمل چه اتفاقی می‌افتد.

به نظر می‌رسد که ایالات متحده، دست از تلاش برای رسیدن به هدف خود برندارد. ترامپ دوست ندارد که این کار را نیمه رها کند و انتظار می‌رود که این ماجرا فعلا ادامه داشته باشد. ایران چگونه می‌تواند اثر تلاش‌های وزارت خارجه ترامپ را خنثی کند؟

از چند ماه قبل ایالات متحده کارزاری را شروع کرد که از همه ظرفیت‌ها استفاده کند تا جلوی پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران را بگیرد و آن را برای همیشه متوقف کند. از همان زمان هم ما شاهد مخالفت‌های چین و روسیه بوده ایم. روز سه شنبه هم این دو کشور بر مواضع قبلی خود پا فشاری کرده اند. کشور‌های اروپایی هم تمایلی به اینکه میل آمریکا عملی شود ندارند. اما مواضع دو پهلو را اختیار می‌کنند و به دنبال حد وسطی هستند که مجبور نباشند با ایالات متحده در این موضوع در بیفتند. بهترین حالت برای اروپایی‌ها این است که هم برجام حفظ شود و هم ترامپ راضی شود. به نظر می‌رسد تلاش‌های مقامات آمریکایی برای جلب نظر کشور‌های عضو شورای امنیت، تمام نشده و این داستان کماکان ادامه خواهد داشت. اما اینکه روسیه و چین تا کجا رویکرد کنونی خود را ادامه دهند، مشخص نیست. ایران فعلا می‌داند که می‌تواند روی حمایت آن‌ها حساب کند.

ایالات متحده کماکان تلاش خود را می‌کند و ایران هم نباید دست از تلاش‌های دیپلماتیک خود بردارد. اما خروجی تمام این تلاش‌های به روابط و لابی گری‌های بین کشور‌های هم بستگی دارد. مهم است که ایران بتواند کماکان از ظرفیت‌های دیپلماسی به بهترین نحو استفاده کند.

تحلیل شما از رفتار وزارت خارجه ایران چیست؟ همانطور که شما هم ذکر کردید، این مسیر ادامه خواهد داشت و تهران نیاز دارد تا در ماه‌های آینده هم رویکرد مشابهی را اتخاذ کند.

ایران در داخل کشور با تشدد آراء رو به روست. صدا‌های واحدی از داخل شنیده می‌شود که باعث می‌شود وزارت خارجه در مورد اینکه دقیقا چه رفتاری از خود نشان دهد دچار مشکل می‌شود. تلاش‌های این وزارت خانه حتما باید ادامه پیدا کند. سخنرانی‌ها و دیدار‌ها و مصاحبه‌های زیادی در پیش هستند که وزارت خارجه باید از طریق آن‌ها از فرصت استفاده کرده و صدای خود را به کشور‌ها و افکار عمومی برساند. اما مشکل عدم اجماع داخلی ممکن است دست وزارت خارجه را ببندد. در صورتی که اجماع داخلی شکل نگیرد، ما در عرصه سیاست خارجی نمی‌توانیم چندان کاری از پیش ببریم و حتی با وجود شخصیتی مثل ظریف اتفاق شگفت آوری نخواهد افتاد. برجام وقتی به نتیجه رسید که در داخل همه نهاد‌ها رویکرد مشابهی را اتخاذ کردند. اما بعد از توافق هسته‌ای این اجماع از بین رفت و دیگر شاهد چنین انسجامی نبوده ایم. با خروج آمریکا از برجام هم ته مانده انسجام از بین رفت